AN EVALUATION OF THE TUHFETU’L-UŞŞÂK MESNEVIS IDENTIFIED IN TURKISH LITERATURE

Year 2025, Issue: 41, 170 - 186, 30.05.2025

Ramazan Tugay Özdemir

https://doi.org/10.20875/makusobed.1635544

Abstract

Tuhfetü’l-Uşşâklar is an important mesnevi collection in classical Turkish literature that explores the theme of Sufi love. Written by poets such as Şems-i Hayalî, Gelibolulu Mustafa Âlî, Halîlî, Hamdullâh Hamdî, Nef’î, Neşâtî, Niyâzî-i Mısrî, and Üsküplü Atâ, these works present love not merely as a worldly emotion but as a journey leading one to the Divine. Within the framework of sülûk, love is depicted as a guide that enables individuals to transcend their egos and attain spiritual perfection. Poets emphasize the transformative power of divine love, illustrating the importance of patience, devotion, and willpower through examples from prophets, companions, and Sufi figures. Niyâzî-i Mısrî and Neşâtî, in particular, describe love as a path where one abandons the self and turns towards God. Literary devices such as metaphor, simile, and allusion enrich the mystical depth of love. The use of the aruz meter and mesnevi form enhances the fluency and rhythm of the narration, allowing readers to feel the essence of divine love more profoundly. This study provides information about nine works titled Tuhfetü’l-Uşşâk that were written between the XVth and XIXth centuries.

Keywords

Tuhfetu’l-Ussâks in Turkish Literature , Sems-i Hayâlî , Gelibolulu Mustafa Âlî , Hamdullah Hamdî , Nef’î , Nesâtî , Niyâzî-i Misrî.

TÜRK EDEBİYATINDA TESPİT EDİLEN TUHFETÜ’L-UŞŞÂK MESNEVİLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Abstract

Tuhfetü’l-Uşşâklar, klasik Türk edebiyatında tasavvufi aşkı konu alan önemli bir mesnevi koleksiyonudur. Şems-i Hayâlî, Gelibolulu Mustafa Âlî, Halîlî, Hamdullâh Hamdî, Nef’î, Neşâtî, Niyâzî-i Mısrî ve Üsküplü Atâ gibi şairler tarafından yazılan bu eserlerde aşk, yalnızca dünyevi bir duygu değil, insanı Hakk’a ulaştıran bir yolculuk olarak ele alınır. Süluk kavramı çerçevesinde aşk, bireyin nefsini aşmasını, manevi tekâmüle ulaşmasını sağlayan bir rehber olarak görülür. Şairler, ilahi aşkın dönüştürücü gücünü vurgularken peygamberler, sahabeler ve mutasavvıflardan örnekler vererek aşkın sabır, özveri ve irade gerektirdiğini anlatırlar. Özellikle Niyâzî-i Mısrî ve Neşâtî, aşkı insanın benliğinden sıyrılarak Allah’a yönelmesi olarak açıklar. İstiare, teşbih ve kinaye gibi sanatlarla aşkın tasavvufi boyutu derinleştirilir. Aruz vezni ve mesnevi nazım biçimi, anlatımın akıcılığını artırarak okuyucunun ilahi aşkı daha derinden hissetmesini sağlar. Bu çalışmada XV – XIX. yüzyıllar arasında kaleme alınmış Tuhfetü’l-Uşşâk türündeki dokuz eser hakkında bilgi verilmiştir.

Keywords

Türk edebiyatında Tufetü’l-Uşşâklar , Şems-i Hayâlî , Gelibolulu Mustafa Âlî , Hamdullah Hamdî , Nef’î , Neşâtî , Niyâzî-i Mısrî.

References

• Akçay, G. (2020). Neşâtî, tuhfetü’l-uşşâk (inceleme-metin-çeviri). Paradigma Akademi.
• Aksoyak, İ. H. (1995). Gelibolulu mustafa âlî’nin tuhfetü’l-uşşâk mesnevisi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Ankara Üniversitesi.
• Aksoyak, İ. H. (2017). Ahmed yesevî’nin rumelili bir takipçisi üsküplü atâ, tuhfetü’l-uşşâk, Ahmet Yesevi Üniversitesi İnceleme Araştırma Dizisi.
• Al-Shaman, M. S. (1991). Hamdullâh hamdî’nin tuhfetü’l-uşşâk adlı mesnevisi. Journal of Turkish Studies = Türklük Bilgisi Araştırmaları (Fahir İz Armağanı), 15, s. 169-256.
• Atik Gürbüz, İ. (2025). “Tuhfetü’l-Uşşâk (Kâsımî)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde- detay/tuhfetu-l-ussak-kasimi. [Erişim Tarihi: 25 Mart 2025].
• Bursalı M. T. (2016). Osmanlı müellifleri (Haz. Yekta M. Saraç). Türkiye Bilimler Akademisi.
• İlbak, Ü. (2010). Divan-ı şems-i hayâlî tuhfetü’l-uşşak metin ve inceleme, [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Kanar, M. (2016). Nef’î’nin tuhfetu’l-uşşâk adlı farsça kasidesi. Doğu Esintileri, 4, 1-29.
• Öztekin, N. (2004). Niyâzî-i mısrî’nin tuhfetü’l-uşşâk’ında panteizmin izleri. Bursa’da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü, 3, s. 273-290.
• Temiz, M. E. (2016). Halîlî ve tuhfetu’l-uşşâk adlı mesnevisi. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 36, 279-296.
• Turgut, A. (2020). Muhyiddin mehmed, hatibzâde, TDV İA, 31(84).
• Ünver, İ. (1986). Mesnevi, türk dili. Aylık Dil Dergisi, LI (415-416- 417), 430-563.