The Struggle for Dominance Between the Sultanate of Rum and the Empire of Trebizond in the Black Sea and Its Consequences

Year 2025, Issue: 42, 152 - 172, 30.11.2025

Feyzullah Güleç , Galip Bingöl

https://doi.org/10.20875/makusobed.1784048

Abstract

At the end of the twelfth century, internal conflicts within Byzantium brought the Komnenos dynasty to an end in 1185. However, in 1204 Alexios and David Komnenos, forging an alliance with the Georgian dynasty, established a state centered in Trebizond. In the same period, the Latin occupation of Constantinople and the resistance of the Empire of Nicaea created serious challenges for Trebizond. In 1214, with the death of David Komnenos, the Empire of Trebizond became a vassal of the Seljuk Sultanate of Rum and suffered territorial losses. Relations between the two states were shaped around the security of Black Sea trade routes. Sultan Ghiyath al-Din Kaykhusraw I’s campaign against Samsun in 1206 and his operations toward Sinope were part of the Seljuks’ regional trade strategy. The Mongol invasion of 1220, referring to the campaigns of Genghis Khan’s generals into the Caucasus and the northern Black Sea, disrupted trade, while the Empire of Trebizond expanded its influence in Crimea. In response, the Seljuks launched the Sudak campaign in an effort to secure control over the trade routes. This study examines the political and economic relations between the two states in the context of both conflict and cooperation

Keywords

Seljuk Sultanata of Rum , Trebzinod of Rum , Komennos , Latins , Central Black Sea.

Karadeniz'de Türkiye Selçuklu Devleti İle Trabzon Rum İmparatorluğu Arasındaki Hâkimiyet Mücadelesi Ve Sonuçları

Abstract

On ikinci yüzyılın sonlarında Bizans’taki iç çekişmeler Komnenos Hanedanı’nın 1185’te sona ermesine yol açtı. Ancak 1204’te Aleksios ve David Komnenos, Gürcü hanedanıyla ittifak kurarak Trabzon merkezli bir devlet kurdular. Aynı dönemde Latinlerin İstanbul’u işgali ve İznik Rum Devleti’nin direnişi, Trabzon’u zorluklarla karşı karşıya bıraktı. 1214’te David Komnenos’un ölümüyle Trabzon Rum İmparatorluğu Türkiye Selçuklularına tâbi oldu ve toprak kayıpları yaşadı. İki devletin ilişkileri, Karadeniz ticaret yollarının güvenliği ekseninde şekillendi. Selçuklu Sultanı I. Gıyaseddin Keyhüsrev’in 1206’daki Samsun Seferi ve Sinop’a yönelik harekâtları, Selçukluların bölgesel ticaret stratejisinin parçasıydı. 1220’deki Moğol istilası, Cengiz Han’ın komutanlarının Kafkasya ve Karadeniz’in kuzeyine yönelen akınlarını ifade etmekte olup ticareti olumsuz etkilerken, Trabzon Rum İmparatorluğu’nun Kırım’da nüfuzu arttı. Buna karşılık Selçuklular Suğdak Seferi’ni düzenleyerek ticaret yollarında denetim sağlamaya çalıştı. Bu çalışma, iki devletin siyasi ve ekonomik ilişkilerini çatışma ve işbirliği bağlamında ele almaktadır.

Keywords

Türkiye Selçuklu Devleti , Trabzon Rum Devleti , Komnennos , Latinler , Orta Karadeniz.

References

• Abu’l-Farac. (1999). Abu’l-Farac Tarihi II (Ö. R. Doğrul, Çev.). Türk Tarih Kurumu.
• Ahmed Bin Mahmud. (2011). Selçukname (E. Merçil, Çev.). Bilge Kültür Sanat.
• Anna Komnene. (2009). The Alexiad (E. R. A. Sewter, Trans.; P. Frankopan, Ed.). Penguin Classics.
• Ayönü, Y. (2008). Türkiye Türkiye Türkiye Selçuklu Devleti İle Trabzon İmparatorluğu Arasında Karadeniz Bölgesindeki Hâkimiyet Mücadelesi (1204–1243). Tarih İncelemeleri Dergisi, 23(1), 15–36.
• Asoğik, S. (1999). Universal History (R. Bedrosian, Ed. & Trans.). New York.
• Attaleiates, M. (1853). Historia (I. Bekker, Ed.). Bonn.
• Baykara, T. (1997). I. Gıyaseddin Keyhüsrev Gazi-Şehit (1164–1211).Türk Tarih Kurumu.
• Bryer, A., & Winfield, D. (1985). The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos. Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
• Bingöl, G., & Çopur, H. (2025). Alâeddin Keykubad’ın Abbâsî halifeleri ile ilişkileri: Siyasi, askeri ve manevi bağlar. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 10(1), 17-26. https://doi.org/10.56252/turktarars.1625896
• Bingöl, G. (2025). The Road To The Seljuk Throne Alâeddin Keykubad’s Youth And Political Journey. BENGİ Dünya Yörük-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 2025(2), 267-285. https://doi.org/10.58646/bengi.1647808
• Bryer, A. (1980). The Empire of Trebizond and the Pontos. Variorum Reprints.
• Brosset, M. F. (2003). Gürcistan Tarihi (Eski çağlardan 1212 yılına kadar) (H. D. Andreasyan, Çev.; E. Merçil, Haz.). Ankara.
• Cahen, C. (1968). Pre-Ottoman Turkey: A General Survey Of The Material And Spiritual Culture And History C. 1071–1330. Taplinger Publishing Company.
• Cahen, C. (1984). The Formation of Turkey: The Seljukid Sultanate of Rum: Eleventh to Fourteenth Century (P. M. Holt, Trans.). Longman.
• Cahen, C. (2002). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler (E. Üyepazarcı, Çev.). İstanbul.
• Cüveynî, A. A. M. (1999). Tarih-i Cihangüşa (M. Öztürk, Çev.). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çopur, H. (2012). Sultan I. Alâeddin Keykubad’ın Komşu Devletlerle İlişkileri (Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Darkot, B. (1973). Samsun. MEB İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 10, s. 1-3). Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Darkot, B. (1979). Sinop. MEB İslam Ansiklopedisi (Cilt 10, s. 683-689). Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Demir, M. (2015). Selçuklular Tarihi. Değişim.
• Efe, A. (2018). Malazgirt’ten Söğüt’e Anadolu Selçuklu Sultanları. Nar Yayınları.
• Forsyth, J. H. (1977). The Byzantine-Arab Chronicle (938–1034) Of Yahya B. Sa’İd Al-Antaki. Michigan.
• Freely, J. (2012). At üstünde Fırtına Anadolu Selçukluları (N. Domaniç, Çev.; 1. bs). Doğan Kitap.
• Gordlevski, V. A. (2015). Küçük Asya’da Selçuklular (A. İnan, Çev.). Türk Tarih Kurumu.
• Güleç, F., & Bingöl, G. (2025). Birinci Haçlı Seferi’nin Anadolu’daki Siyasi ve Askeri Etkileri ve I. Kılıçarslan Devri Türk Direnişi. Çekmece Sosyal Bilimler Dergisi, 13(26), 70-85.
• Greenwood, T. (2017). The Universal History Of Step’Anos Tarōnec’i Introduction, Translation And Commentary (Oxford Studies İn Byzantium). Oxford University Press.
• Garsoian, N. G. (1997). The Byzantine Annexation of the Armenian Kingdoms in the Eleventh Century. R. G.
• Hovannisian (Ed.), The Armenian People from Ancient to Modern Times Volume I The Dynastic Periods: From Antiquity to the Fourteenth Century. St. Martin’s Press.
• Hahanov, A. (2004). Panaret’in Trabzon Tarihi (E. Uzun, Çev.). Trabzon.
• Heyd, W. (2000). Yakın Doğu Ticaret Tarihi (E. Z. Karal, Çev.). Türk Tarih Kurumu.
• İbn Bibi. (1996). El-Evâmirü’l-Alâiyye Fi’l-Umûri’l-Alaiyye (Selçukname) (M. Öztürk, Çev.). T.C. Kültür Bakanlığı 1000 Temel Eser.
• İbn’ül Esîr. (2002). El-Kâmil Fi’t-Tarih (A. Ağırakça & A. Özaydın, Çev.). İstanbul.
• Kafesoğlu, İ. (2014). Selçuklular ve Selçuklu Tarihi Üzerine Araştırmalar. Ötüken.
• Kafesoğlu, İ. (2019). Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu. Ötüken Neşriyat.
• Kafalı, M. (1993). Cengiz Han. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 7, ss. 367-369). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Kesik, M. (2004). Melikşah. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 29, ss. 58-59). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Kaymaz, N. (2009). Anadolu Selçuklu Sultanlarından II. Giyâsü’d-dîn Keyhüsrev ve Devri. Türk Tarih Kurumu.
• Keçiş, M., & Mıynat, A. (2020). Kırım’a Karşı Selçuklu Seferi ve Alaaddin Keykubad’ın Hâkimiyetinin İlk Yıllarındaki Genişleme Politikası. Tarih Araştırmaları Dergisi, 29(47), 70-92.
• Khoniates, N. (2004). Niketas Khoniates’in Historia’sı 1195–1206 (İstanbul’un Haçlılar tarafından zaptı ve yağmalanması) (I. Demirkent, Çev.). İstanbul.
• Khoniates, N. (2006). Historia (1180–1195) (I. Demirkent, Haz.). Türk Tarih Kurumu.
• Koca, S. (1997). Sultan I. İzzeddin Keykavus (1211-1220). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kofoğlu, S. (2006). Hamidoğulları Beyliği. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Korobeinikov, D. (2014). Byzantium and the Turks in the Thirteenth Century. Oxford University Press.
• Köymen, M. A. (1986). Türkiye Selçuklu Devleti’nin Ekonomik Politikası. Belleten, 50, 198.
• Köymen, M. A. (2020). Büyük Alâeddin Keykubad ve Zamanı (S. Koca & S. Tarifçi, Ed.). Kronik.
• Köprülü, M. F. (2022). Anadolu’da İslamiyet. Alfa Yayınları.
• Kuşçu, A. D. (2016). Selçuklu Deniz Ticaretinin Anadolu Ekonomisinin Dünya Ekonomisine Entegrasyonundaki Rolü. 7. Uluslararası Avrasya Ekonomileri Konferansı Bildirileri, 330–335. https://congress.avekon.org/papers/1533.pdf
• Laiou, A., & Morrisson, C. (2023). Bizans Dünyası Bizans İmparatorluğu ve Komşuları (1204-1453) (A. Bilge, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Lowry, H. W., & Emecen, F. (2012). Trabzon. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 41, ss. 296-301). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Merçil, E. (2006). Müslüman-Türk Devletleri Tarihi. Türk Tarih Kurumu.
• Metin, T. (2014). Türkiye Selçuklu Devleti’nin Karadeniz’deki Siyasî ve Askerî Faaliyetleri. Akademik İncelemeler Dergisi, 3(2), 13-26.
• Miller, W. (2007). Son Trabzon İmparatorluğu (N. Süleymangil, Çev.). İstanbul.
• Müneccimbaşı. (2000–2001). Câmiü’d-Düvel: Selçuklular Tarihi (A. Öngül, Yay. & Çev.). İzmir.
• Nesevî, Ş. (1934). Celâleddin Harezmşah (N. Asım, Çev.). İstanbul Devlet Matbaası.
• Niğdeli Kadı Ahmed. (2015). Niğdeli Kadı Ahmed’in El-Veledü’ş-Şefîk ve’l-Hâfidü’l-Halîk’ı (Anadolu Selçuklularına dair bir kaynak) (A. Ertuğrul, Çev.). Türk Tarih Kurumu.
• Ortaylı, İ. (2022). Türklerin Tarihi Orta Asya’nın Bozkırlarından Avrupa’nın Kapılarına. Kronik.
• Ostrogorsky, G. (2006). Bizans Devleti Tarihi (F. Işıltan, Çev.). Türk Tarih Kurumu.
• Öztuna, Y. (1964). Türkiye Tarihi Selçuklular ve Anadolu Beylikleri (C. 2). Hayat Yayınları.
• Özgüdenli, O. G. (2020). Moğollar. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 30, ss. 225-229). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Peacock, A. C. S. (2006). The Saljūq Campaign Against The Crimea And The Expansionist Policy Of The Early Reign Of ‘Alā’ Al-Dīn Kayqubād. Journal of the Royal Asiatic Society, 16(2), 133-149.
• Rice, T. T. (2015). Anadolu Selçuklu Tarihi (T. K. Taştan, Çev.). Nobel.
• Runcıman, S. (2019). Haçlı Seferleri Tarihi Birinci Haçlı Seferi ve Kudüs Krallığı’nın Kuruluşu (F. Işıltan, Çev.; C. 1). Türk Tarih Kurumu.
• Roux, J. P. (2020). Moğol İmparatorluğu Tarihi (A. Kazancıgil, Çev.). Dergâh Yayınları.
• Sarıyıldız, B. (2022). XIII. ve XIV. yüzyıllarda Trabzon Rum devleti’nin batı sınırları. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 16(32), 459-474.
• Savvides, A. G. (1991). Byzantium İn The Near East: Its Relations With The Seljuk Sultanate Of Rum İn Asia Minor, The Armenians Of Cilicia And The Mongols, A.D. c.1192–1237. Kentron Byzantinon Ereunon.
• Sevim, A. (1990). Anadolu Fatihi Kutalmışoğlu Süleymanşah. Türk Tarih Kurumu.
• Shukurov, R. (2016). The Byzantine Turks, 1204–1461. Brill.
• Sümer, F. (2022b). Keykubad I. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 25, ss. 357-359). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. Spuler, B. (2011). İran Moğolları (C. Köprülü, Çev.). Türk Tarih Kurumu.
• Şen, M. E., & Bingöl, G. (2022). Anadolu’da Moğol Tahakkümüne Karşı Aykırı Bir Ses: Beylerbeyi Hatiroğlu Şerafeddin. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, 5(2), 381-392. https://doi.org/10.48120/oad.1171449
• Şahin, M., & Tunç, Z. (2018). Türkiye Selçuklularının Sinop’un Fethinde Gâşiye’yi Hâkimiyet Âlameti Olarak Kullanmaları ve Fetih İçin Gönderilen Fütüvvetnâme. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(2), 701-710.
• Tellioğlu, İ. (2009). Komnenosların Karadeniz Hâkimiyeti Trabzon Rum Devleti (1204–1461). Serander.
• Turan, O. (1988). Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar. Türk Tarih Kurumu.
• Turan, O. (2010). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul.
• Tunç, Z. (2020). Sinop’ta Selçuklu mirası. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 48, 285-312.
• Usta, A. (2019). Selçuklu Sultanları. Yeditepe Yayınevi.
• Uyumaz, E. (2003). Sultan I. Alâeddin Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasi Tarihi (1220–1237). Türk Tarih Kurumu.
• Yahya El Antakî. (1924). Chronicle (I. Kratchkovsky, Ed.). Moscow.
• Yakubovski, A. (1954). İbn Bibi’nin, XIII. Asır Başında Anadolu Türklerinin Sudak, Polovets (Kıpçak) Ve Ruslara Karşı Yaptıkları Seferin Hikayesi (İ. Kaynak, Çev.). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 12(1–2).
• Yazıcı, N. (2008). İlk Türk İslam Devletleri Tarihi (7. bs). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yinanç, M. H. (2020). Türkiye Tarihi Selçuklular Devri (R. Yinanç, Ed.; 2. bs, C. 2). Türk Tarih Kurumu.
• Yücel, Y. (2018). Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar I. Türk Tarih Kurumu.
• Yücel, Y. (1980). XIII–XV. Yüzyıllar Kuzey Batı Anadolu Tarihi: Çoban-oğulları Candaroğulları Beylikleri. Türk Tarih Kurumu.