MEMLÛKLU DÖNEMİ KAYNAKLARINA GÖRE MOĞOLLARDA HUKUK VE YARGILAMA

Year 2025, Issue: 42, 173 - 186, 30.11.2025

Abdullah Kubat

https://doi.org/10.20875/makusobed.1791440

Abstract

Cengiz Han devlet ve toplum düzenini sağlayabilmek için idare, maliye, hukuk, ceza ve toplum hayatı ile ilgili uyulması gereken kanunları bir araya getirdi. Cengiz Han Yasası veya Büyük Yasa adı verilen bu kurallar sistematiği, Cengiz Han hayatta iken yazıya geçirilmiştir. Moğollar Cengiz Han’a samimi bir şekilde bağlı oldukları için onun ölümünden sonra da sıkı bir şekilde yasaya bağlılıklarını devam ettirmişlerdir. İslam dinine giren Moğol topluluklarında dahi yasa önemini hiçbir zaman kaybetmemiştir. Yasa başka toplum ve milletlere de örnek teşkil ederek, kendi yasalarını oluşturma konusunda ilham kaynağı olmuştur. Moğollar yargılama işine, “yargu”, yargılamayı yöneten kişiye de “yargucı” demişlerdir. Özellikle siyasi içerikli davalarda, hükümdarın yargucu görevini üstlenerek hüküm verdiği yargılamalar da olmuştur. Moğol hukuk sisteminde, işlenen bireysel suçlara bireysel ceza verilirken özellikle siyasi suçlarda kolektif ceza verildiği de görülmüştür. Moğol devletleri hâkim oldukları yerlerde yerel halkın inancına saygılı olduklarından dolayı Müslüman halkın hukuki sorunlarını çözüme kavuşturmak için kadı atamaları yapılmışlardır.

Keywords

Cengiz Han , Yasa , Moğollar , Hukuk , Yargu.

LAW AND JUDİCİAL SYSTEM OF THE MONGOLS ACCORDİNG TO MAMLUK SOURCES

Abstract

In order to establish state and social order, Genghis Khan compiled a set of laws concerning administration, finance, judiciary, criminal justice, and social life. This codified system of rules, known as the Yassa of Genghis Khan or the Great Yassa, was put into writing during Genghis Khan’s lifetime. Due to their sincere loyalty to Genghis Khan, the Mongols continued to strictly adhere to the Yassa even after his death. The Yassa never lost its significance, even among Mongol communities that later converted to Islam. It served as an example and source of inspiration for other societies and nations in the process of forming their own legal systems. In Mongol terminology, the process of judicial adjudication was referred to as yargu, and the person conducting the trial was called a yarguchi. In certain politically significant cases, it is known that the ruler himself assumed the role of yarguchi and delivered the verdict. Within the Mongol legal system, while individual crimes were punished with individual penalties, political offenses often resulted in collective punishment. Furthermore, as the Mongol states respected the religious beliefs of local populations in the territories under their control, they appointed Islamic judges (qadis) to resolve the legal disputes of Muslim communities.

Keywords

Cenghis Khan , Yassa , Mongols , Law , Yargu.

References

• Alinge, C. (2022). Moğol Kanunları (Çev. C. Üçok). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Âmulî, Ş. (2002). Nefâisü’l-Fünûn fî Arâyisi’l-Uyûn (S. İ. Meyâncî, Haz.). Tahran: İntişârât-ı İslâmiyye.
• Arsal, S. M. (2014). Türk Tarihi ve Hukuk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Cüveynî, A. A. M. (2013). Tarih-i Cihan Güşa (Çev. M. Öztürk). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gedikli, F. (2013). Yasa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 43, 336–340. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gribov, A. (2022). Cengiz Han Yasaları Rekonstrüksiyon (Rusçadan çev. C. Kaygusuz). Moskova: Yustitsinform Basım Yayın.
• Grousset, R. (2015). Stepler İmparatorluğu: Atilla–Cengiz Han–Timur (Çev. H. İnalcık). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Hâfız-ı Ebrû. (2016). Zübdetü’t-Tevârîh (Haz. S. K. H. S. Cevâdî). Tahran: İntişârât-ı Esâtîr.
• Hâfız-ı Ebrû. (1938). Zeyl-i Câmiʿü’t-Tevârîh-i Reşîdî (Haz. H. Beyânî). Tahran: Şirket-i Tezâmünî-yi İlmî.
• İbn Tağrîberdî, C. E. (1984). el-Menhelü’s-Sâfî ve’l-Müstevfî baʿde’l-Vâfî (Cilt 2–12). Kahire: el-Heyʾetü’l-Mısriyyeti’l-ʿAmme li’l-Kitâb.
• Kalkaşendî, A. (1914). Subhu’l-aʿşâ fî Sınâʿati’l-İnşâʾ (Cilt 4, 7). Kahire: Dârü’l-Kutubi’l-Hedyûviyye/Emiriyye Matbaası.
• Kubat, A. (2025). Memlûklu Müelliflerin Eserlerinde Moğollar, (Zehebî, Nüveyrî, Safedî, el-Ömerî, Kalkaşendî ve İbn Tağrıberdî'ye Göre), (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Harran Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• en-Nüveyrî, A. (2004). Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb (Cilt 29–33). Beyrut: Dârü’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Nigehi, M. (2018). Yasa ve Moğol Döneminde İran’ın Hukuk Düzeni Üzerindeki Etkisi (Çev. R. Khalily). Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 4(1), 195–209. https://doi.org/10.30517/cihannuma.441646
• el-Ömerî, Ş. A. A. (2010). Mesâlikü’l-Ebsâr fî Memâliki’l-Emsâr (Cilt 3, 27). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Örs, D. (1992). Tarih-i Ölceytü (İnceleme ve çeviri) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Reşîdüddîn Fazlullah Hemedânî. (2015). Câmiʿu’t-Tevârîh (Târîh-i Mübârek-i Gâzânî) (C. II, M. Ruşen & M. Musevî, Neşr.). Tahran: Mîrâs-ı Mektûb.
• Reşîdüddîn Fazlullah. (2013). Câmiʿu’t-Tevârîh (İlhanlılar kısmı) (Çev. İ. Aka, M. Ersan & A. H. Khelejani). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Rubruk, V. R. (2019). Moğolların Büyük Hanına seyahat: 13. Yüzyılda İstanbul’dan Karakurum’a Yolculuk (Çev. E. Ayan). İstanbul: Kronik Kitap.
• Safedî, H. (1998). Aʿyânü’l-ʿAsr ve Aʿvânü’n-Nasr (Cilt 1–5). Şam: Darü’l-Fikr/Matbaatü’l-İlmiyye.
• Şebânkâreî, M. A. M. (2021). Mecma’u’l-Ensab (Hanedanlar Tarihi) (Çev. F. Unan). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Temizsu, H. (2012). Cengiz Yasalarının Moğol Devletlerindeki Uygulanışı, Etkileri ve Değişimleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1998). Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Vásáry, I. (2016). The Preconditions to Becoming a Judge (Yarġuči) in Mongol Iran. Journal of the Royal Asiatic Society, 26(1/2), 157–169. http://www.jstor.org/stable/24756047
• Yuvalı A. (1994), İlhanlılar Tarihi 1 Kuruluş Devri. Erciyes Üniversitesi Yayınları.