ANATOMY OF RETURN ON ASSETS: PANEL CAUSALITY ANALYSIS IN BIST XGIDA INDEX COMPANIES

Year 2025, Volume: 9 Issue: 2, 113 - 131, 30.09.2025

Mustafa Terzioğlu , Oğuzhan Çarıkçı

https://doi.org/10.31200/makuubd.1704159

Abstract

The purpose of this study is to determine the internal factors affecting the return on assets (ROA) of 17 food and beverage companies listed on the BIST XGIDA Index through panel causality analysis within the framework of financial ratios. In the analysis, internal factors were examined in four main groups: liquidity, financial structure, activity, and growth ratios. First, cross-sectional dependence tests were applied; then, the stationarity of the series was checked using second-generation unit root tests. The Dumitrescu and Hurlin panel causality test was applied to the stationary series to analyse the causal relationships between ROA and related financial ratios. The findings show that financial structure and activity ratios, in particular, have a significant impact on ROA. The results of the study are of strategic importance for both investors and managers in their decision-making processes.

Keywords

Return on Assets , Financial Ratios , Panel Causality , BIST XGIDA , Food and Beverage Sector , Panel Data Analysis

AKTİF KÂRLILIĞININ ANATOMİSİ: BIST XGIDA ENDEKSİ ŞİRKETLERİNDE PANEL NEDENSELLİK ANALİZİ

Abstract

Bu çalışmanın amacı, BIST XGIDA Endeksi'nde yer alan 17 gıda ve içecek şirketinin aktif kârlılığı (ROA) üzerinde etkili olan içsel faktörleri, finansal oranlar çerçevesinde panel nedensellik analizi ile belirlemektir. Analizde içsel faktörler likidite, mali yapı, faaliyet ve büyüme oranları olmak üzere dört temel grupta ele alınmıştır. Çalışmada öncelikle yatay kesit bağımlılığı testleri uygulanmış; ardından ikinci nesil birim kök testleri ile serilerin durağanlığı kontrol edilmiştir. Durağan serilere Dumitrescu ve Hurlin panel nedensellik testi uygulanarak ROA ile ilgili finansal oranlar arasındaki nedensel bağ durumları analiz edilmiştir. Bulgular, özellikle mali yapı ve faaliyet oranlarının ROA üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir. Çalışmanın sonuçları hem yatırımcılar hem de yöneticiler açısından stratejik karar alma süreçlerine katkı sağlayabilecek niteliktedir.

Keywords

Aktif Kârlılık , Finansal Oranlar , Panel Nedensellik Analizi , BIST XGIDA , Gıda ve İçecek Şirketleri , Panel Veri Ekonometrisi

References

• Alarussi, A. S., & Alhaderi, S. M. (2018). Factors affecting profitability in Malaysia. Journal of Economic Studies, 45(3), ss. 442-458.
• Albayrak, A. S., & Akbulut, R. (2008). Kârlılığı etkileyen faktörler: İMKB sanayi ve hizmet sektörlerinde işlem gören işletmeler üzerine bir inceleme. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 4(7), 55-83.
• Alexiou, C., & Sofoklis, V. (2009). Determinants of bank profitability: Evidence from the Greek banking sector. Economic annals, 54(182), 93-118.
• Almajali, A., & Sameer, A.A. (2012). Factors Affecting the Financial Performance of Jordanian Insurance Companies Listed at Amman Stock Exchange. Journal of Management Research, 4(2), 266-289.
• Aygün, M. (2012). Firma Performansı Üzerinde Çalışma Sermayesinin Etkisi: Türk İmalat Sektörü Üzerine Bir Uygulama. Ege Akademik Bakış, 12(2), ss. 215-223.
• Aytürk, Y., & Yanık, S. (2015). Çalışma Sermayesi Yönetimi Türkiye’deki KOBİ’lerde Kârlılığı Nasıl Etkiler?. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (68), 157-168.
• Batchimeg, B. (2017). Financial performance determinants of organizations: The case of Mongolian companies. Journal of Competitiveness, 9(3), 22-33.
• Batrancea, L. M., & Fetita, A. (2023). Empirical Research Study on the Determinants of Market Indicators for 41 Financial Institutions. Journal of Risk and Financial Management, 16(2), 1-11.
• Breusch, T. S., & Pagan, A. R. (1980). The Lagrange Multiplier Test and its Applications to Model Specification in Econometrics. The Review of Economic Studies, 47(1), 239-253. doi:10.2307/2297111.
• Coşkun, N., & Topaloğlu, E. E. (2016). Makroekonomik Faktörlerin Finansal Performansa Etkisi: Borsa İstanbul Firmaları Üzerine Ekonometrik Bir Uygulama. ICOMEP 2016 International Congress of Management Economy and Policy Proceedings Book, 1-18.
• Demirci, N. S. (2017). İmalat Sanayi Sektöründe Kârlılığın Belirleyicileri: TCMB Sektör Bilançolarıyla Panel Veri Analizi (1996-2015). Ege Akademik Bakış, 17(3), 381-394.
• Demireli, E., Başcı, E. S., & Kâraca, S. S. (2014). İşletme Sermayesi ve Performans Göstergeleri Arasındaki İlişkiler: Borsa İstanbul Üzerine Bir Uygulama. Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 5(1), 79-98.
• Dizgil, E. (2019). Firma Kârlılığını Etkileyen İçsel Faktörler: BİST Gıda, İçecek Endeksinde Yer Alan Firmalar Üzerine Bir Araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 22 (2), 420-432.
• Doğan, M., & Topal, Y. (2016). Kârlılığı belirleyen finansal faktörler: BIST’te işlem gören imalat sanayi firmaları üzerine bir araştırma. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(1), 53-64.
• Dumitrescu, E.I., & Hurlin, C. (2012). Testing for Granger non-causality in heterogeneous panel. Economic Modelling, 29(4), 1450-1460. doi: 10.1016/j.econmod.2012.02.014.
• Elmas, B. (2016). Finansal Tablolar Analizi, Ankara: Nobel Akademik Yayınevi.
• Goddard, J., Tavakoli, M., & Wilson, J. O. S. (2005). Determinants of profitability in European manufacturing and services: Evidence from a dynamic panel model. Applied Financial Economics, 15(18), 1269-1282.
• Hagel, J., Brown, S. T., Samoylova, T., Lui, M., Damani, A., & Grames, C. (2013). Success or struggle: ROA as a True Measure of Business Performance, Report 3 of the 2013 Shift Index series. Deloitte Center for the Edge, Deloitte University Press, 1-22.
• İşçioğlu, F., Kirkik, S., & Deveci, F. (2019). Multiple Linear Regression Analysis of The Food Sector BIST-100 Index Statements of Turkey. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology, 7(2), 325-332.
• Jakpar, S., Tinggi, M., Tak, A. H., & Ruzlan, N. A. (2018). Determinant factors of profitability in Malaysia’s real estate investment trusts (M-REITS). UNIMAS Review of Accounting and Finance, 2(1), 72-84.
• Karadeniz, E., & İskenderoğlu, Ö. (2011). İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda İşlem Gören Turizm İşletmelerinin Aktif Kârlılığını Etkileyen Değişkenlerin Analizi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 22(1), 65-75.
• Karadeniz, E., Koşan, L., Günay, F., & Dalak, S. (2019). Otel işletmelerinde kârlılığı etkileyen değişkenlerin DuPont analiz tekniğiyle ölçülmesi: Avrupa borsalarında ekonometrik bir analiz. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (81), 21-36.
• Keskin, R., & Gökalp, F. (2016). Çalışma Sermayesi Yönetiminin Firma Kârlılığı Üzerine Etkisi: Panel Veri Analiz. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 17(1), ss. 15-25.
• Kiganda, E. O. (2014). Effect of macroeconomic factors on commercial banks profitability in Kenya: Case of equity bank limited. Journal of Economics and Sustainable development, 5(2), 46-56.
• Kocaman, M., Altemur, N., Aldemir, S., & Kâraca, S. S. (2016). Ekonomik Kârlılığı Etkileyen Faktörler: İSO 500 Sanayi İşletmeleri Uygulaması. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(35), 320-332.
• Konak, F., & Kendirli, S. (2015). Sermaye Yoğunlaşmasının Firma Performansı Üzerine Etkisi: BİST Gıda ve İçecek Endeksi Uygulaması. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 8(15), ss. 123–134.
• Korkmaz, Ö., & Kâraca, S. S. (2014). Üretim İşletmelerinde Firma Kârlılığının Finansal Belirleyicileri ve BİST İmalat Sanayi Uygulaması. Ege Akademik Bakış, 14 (1), 21-29.
• Matar, A., Al-Rdaydeh, M., Al-Shannag, F., & Odeh, M. (2018). Factors affecting the corporate performance: Panel data analysis for listed firms in Jordan. Academy of Accounting and Financial Studies Journal, 22(6), 1-10.
• Nguyen, T. N. L., & Nguyen, V. C. (2020). The determinants of profitability in listed enterprises: A study from Vietnamese Stock Exchange. The Journal of Asian Finance, Economics, and Business, 7(1), 47-58.
• Nishanthini, A., & Nimalathasan, B. (2013). Determinants of profitability: A case study of listed manufacturing companies in Sri Lanka. Merit Research Journal of Art, Social Science and Humanities, 1(1), 1-6.
• Nowicki, J., Ratajczak, P., & Szutowski, D. (2024). Impact of Macroeconomic Factors on Financial Liquidity of Companies: A Moderation Analysis. Sustainability, 16(11), 1-26.
• Nukala, V. B., & Prasada Rao, S. S. (2021). Role of debt to equity ratio in project investment valuation, assessing risk and return in capital markets. Future Business Journal, 7(1), 1-23.
• Odusanya, I. A., Yinusa, O. G., & Ilo, B. M. (2018). Determinants of firm profitability in Nigeria: Evidence from dynamic panel models. SPOUDAI-Journal of Economics and Business, 68(1), 43-58.
• Pesaran, M. H. (2004). General diagnostic tests for cross section dependence in panels. Cambridge Working Papers. Economics, 1240(1), 1.
• Pesaran, M. H. (2007). A simple panel unit root test in the presence of cross‐section Dependence. Journal of Applied Econometrics, 22(2), 265-312. doi:10.1002/jae.951.
• Pratheepan, T. (2014). A panel data analysis of profitability determinants: Empirical results from Sri Lankan manufacturing companies. International Journal of Economics, Commerce and Management, 2(12), 1-9.
• Ross, S. (2021). Capital Structure Theory: What It Is in Financial Management. Erişim Tarihi: 14.09.2024, https://www.investopedia.com/ask/answers/031915/what-capital-structure-theory.asp.
• Sarıtaş, H., Kangallı Uyar, S. G., & Gökçe, A. (2016). Banka kârlılığı ile finansal oranlar ve makroekonomik değişkenler arasındaki ilişkilerin sistem dinamik panel veri modeli ile analizi: Türkiye araştırması. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 11 (1), 87- 108.
• Toprak, M. S. (2018). Çalışma Sermayesi Yönetiminin Kârlılığa Etkisi: BIST Ticaret Endeksi Üzerine Bir Araştırma. Mali Çözüm Dergisi, 148, 71- 94.
• Turaboğlu, T. T., & Timur, E. (2018). İşletmelerde Kârlılığı Etkileyen Faktörler: BİST Kurumsal Yönetim Endeksindeki Firmalara İlişkin Bir Uygulama. Bulletin of Economic Theory and Analysis, III(2), 135-157.
• Ujunwa, A. (2012). Board characteristics and the financial performance of Nigerian quoted firms. Corporate Governance: The international journal of business in society, 12(5), 656-674.
• Yu, J. (2024). Factors Affecting Return on Assets in the Renewable Energy Sector during Supply Chain Disruptions. Journal of Risk and Financial Management, 17(6), 1-18.
• Zulfiqar, Z.& Din, N. U. (2015). Inflation, Interest rate and firms’ performance: the evidences from textile industry of Pakistan. International Journal of Arts and Commerce, 4(2), ss. 111-115.