Türkiye’nin Halk Oylaması Tecrübesi

Year 2023, , 127 - 140, 31.03.2023

Fatih Güler

https://doi.org/10.33712/mana.1231501

Abstract

The referendum, a semi-direct democracy tool, was used seven times in the Republic of Türkiye in 1961, 1982, 1987,1988, 2007, 2010, and 2017. Since referendums have been made more frequently in the last fifteen years, the issue has attracted public attention. The fact that the referenda were handled independently in the doctrine, and that the works that deal with all of the referenda with a holistic perspective were quite limited constituted the study's starting point. In the study, after giving brief information about the theoretical framework related to the referendum, the principles and procedures of applying for the referendum in Türkiye and the issues related to the administration and control of the referendum will be discussed. The level of consensus needed for long-term constitutional reforms has been pointed out, based on the results and processes of the referendums held in Türkiye.

Keywords

Referendum, Constitution, Semi-Direct Democracy

Türkiye's Referendum Experience

Abstract

Yarı-doğrudan demokrasi aracı olan halk oylamasına Türkiye Cumhuriyeti tarihinde 1961, 1982, 1987,1988, 2007, 2010 ve 2017 yıllarında olmak üzere yedi kez başvurulmuştur. Son on beş yılda halk oylaması yoluna daha sık başvurulmasıyla konu kamuoyunun da ilgisini çekmektedir. Doktrinde daha ziyade halk oylamalarının ayrı ayrı ele alınmış olması ve halk oylamalarının tamamını bütüncül perspektifle ele alan eserlerin oldukça sınırlı olması çalışmanın hareket noktasını oluşturmuştur. Çalışmada halk oylaması ile ilgili teorik çerçeve hakkında kısaca bilgi verildikten sonra Türkiye’de halk oylamasına başvurulmasının esas ve usulleri, halk oylamasının yönetim ve denetimi ile ilgili hususlar ele alınacaktır. Türkiye'de gerçekleşen referandumların sonuçları ve süreçlerinden yola çıkılarak uzun vadeli anayasal reformlar için ihtiyaç duyulan uzlaşı düzeyine işaret edilmiştir.

Keywords

Halk oylaması, Anayasa, Yarı-Doğrudan Demokrasi

References

• ABDULHAKİMOĞULLARI, Erdal and BAYKAN, Metin (2012), “Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi”, Ankara Barosu Dergisi, S.2012(3), ss.19-40.
• ACAR, Ali and ÇELEBİ, Mustafa Burak (2012), “Türkiye Cumhuriyeti Anayasalarında Cumhurbaşkanlığı Makamının Önemi ve 2007 Yılı Anayasa Değişiklikleri Çerçevesinde Abdullah Gül’ün Görev Süresi Tartışmaları”, Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, S.12(23), ss.1-34.
• AKTAŞ, Murat (2015), “Demokrasi Kavramına Eleştirel Bir Bakış”, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.3(1), ss.87-105.
• AL, HAMZA (2020), “Başkanlık Sistemi Üzerine: Cumhurbaşkanlığı Sisteminin Zayıf Halkası Parlamento” Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, S.22(1), ss.14-44.
• ALKAN, Mehmet Öznur (2017), “27 Mayıs Darbesi Koşullarında Yapılan Halkoylaması: İlk Anayasa Referandumu”, Atlas Tarih Dergisi, S.46, ss.120-127.
• ANAYASA KOMISYONU (2010), Adalet ve Kalkınma Partisi Grup Başkanvekili Yozgat Milletvekili Bekir Bozdağ'ın; Anayasa Değişikliklerinin Halkoyuna Sunulması Hakkındaki Kanunda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Teklifi ve Anayasa Komisyonu Raporu (2/566), TBMM Yayını, Ankara.
• ANBARLI BOZATAY, Şeniz (2011), “12 Eylül 2010 Referandumu ve Referandum Sürecinin Üniversite Öğrencileri Tarafından Algılanmasına İlişkin Bir Araştırma, Biga İktisadi ve İdari Bilimler”, Yönetim Bilimleri Dergisi, S.9(2), ss.115-140.
• BALCI, Sarp (2007), “Kronik: XI. Cumhurbaşkanının Seçimi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, S.62(2), ss.237-242.
• BİLGİN, Oğuzhan (2017), “The Analysis of the Constitutional Amendments and Discussions on the 2017 Presidential System Referandum as an Example for the Problems of Türkiye Political Culture”, Asya Araştırmaları Dergisi, S.1(1), ss.53-66.
• BULMER, Elliot (2017), Direct Democracy International IDEA Constitution-Building Primer 3, International IDEA Publisher, Stockholm (SW).
• ÇELEBİ, Onur (2021a), “Siyasi Üslup Meselesi Bağlamında Renklerin Savaşı (6 Eylül 1987 Referandumu)” Tarihçi Dergisi, S.1(2), ss.54-78.
• ÇELEBİ, Onur (2021b), “Siyasi Yasakların Sonu: 6 Eylül 1987 Referandumunda Erdal İnönü ve Bülent Ecevit’in Faaliyetleri”, History Studies, S.13(1), ss.301-322.
• ÇELİK, Demirhan Burak (2018), “16 Nisan Anayasa Değişikliği ve Yeni Hâkimler ve Savcılar Kurulu Üzerine Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, S.73(4), ss.1057-1094.
• ÇOLAK, Çağrı (2022), “The Main Focus of the Referendum Texts in Turkey: Human Rights or Public Administration”, Journal of Political Administrative and Local Studies, S.5(2), ss.81-94.
• COŞKUN, Vahap (2017), “16 Nisan 2017 Tarihinde Kabul Edilen Anayasa Değişikliklerinin Değerlendirilmesi”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S.22(36), ss.3-30.
• DEVRAN, Yusuf and SEÇKİN, Gülcan (2011), “12 Eylül Referandumunun Sosyal ve Politik Açıdan Değerlendirilmesi”, Global Media Journal, S.1(2), ss.157-253.
• ERDEM, Fazıl Hüsnü and HEPER, Yunus (2011), Türkiye Cumhuriyeti Anayasaları ve Anayasa Önerileri, SETA Yayınları, Ankara.
• EROĞUL, Cem (2007), “2007 Cumhurbaşkanı Seçimi Bunalımından Çıkarılabilecek Dersler”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, S.62(3), ss.167-181.
• EROĞUL, Cem (2009), “Anayasa Değişikliği Önerisinde Değişiklik Yapılması”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, S.64(1), ss.89-113.
• FENDOĞLU, Hasan Tahsin (2002), “2001 Anayasa Değişikliği Bağlamında Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması AY. Md 13”, Anayasa Yargısı Dergisi, S.19, ss.178-214.
• GÖKÇE, Gülise, GÖKÇE, Orhan and ŞENGÖNÜL, Abdullah (2017), “How does Freedhom House's Turkish Classification Reflect the Truth? A Critical Analysis”, International Journal of Advance Research in Computer Science and Management Studies, S.5(10), ss.15-26.
• GÖNENÇ, Levent and KONTACI, Ali Ersoy (2019), “2017 Tarihli Anayasa Değişikliği Sonrasında Yasama - Yürütme İlişkileri”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S.145, ss.53-80.
• GÖZLER, Kemal (2011), Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, Ekin Yayınları, Bursa.
• GÖZLER, Kemal (2017), “Mühürsüz Oy Pusulası Tartışması: YSK'nın 16 Nisan 2017 Tarih ve 560 sayılı Kararı Hakkında Bir İnceleme”, www.anayasa.gen.tr Corporate Web Page (E-Article), www.anayasa.gen.tr/muhursuz.html (Erişim Tarihi: 19.04.2017).
• GÖZLER, Kemal (2019), Türk Anayasa Hukuku, Ekin Yayınları, Bursa.
• HAKYEMEZ, Yusuf Şevki (2010), “2010 Anayasa Değişiklikleri ve Demokratik Hukuk Devleti”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S.14(2), ss.387-406.
• IDEA (2008), The International IDEA Handbook, International IDEA Publisher, Stockholm.
• KARABULUT, Niyazi and KUTLU, Önder (2020), “An Analysis on Changing Security Policies of Turkey after the July 15th Coup Attempt”, Otoritas: Jurnal Ilmu Pemerintahan, S.10(1), ss.79-96.
• KARAKARTAL, Bener (1985), “1961 Türk Anayasa Referandumu”, Journal of Social Policy Conferences, S.33, ss.307-328.
• KAYA OSMANBAŞOĞLU, Gülşen and BEKAROĞLU, Edip Asaf (2019), Türkiye’de Referandumlar, Orion Kitabevi, Ankara.
• KIRIŞIK, Fatih and ÖZTÜRK, Kübra (2022), “Dünyada Ve Türkiye’de Partili Cumhurbaşkanlığı”, Adalet Dergisi, S.68, ss.93-109.
• NOHUTÇU, Ahmet and BEKTAŞ, Mücahit (2017), “Yeni Anayasa Tartışmaları Etrafında Kurucu İktidar, Kurucu Meclis ve Referandum Kavramlarının Analizi”, Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, S.5(1), ss.1-23.
• ÖZTÜRK, Namık Kemal (1992) “Türkiye’de Cunhurbaşkanlığı Geleneği ve 1982 Anayasasındaki Düzenlemenin Parlamenter Sistemle Uyumu”, Amme İdaresi Dergisi, S.25(1), ss.65-92.
• ÖZTÜRK, Namık Kemal (2019), “Cumhurbaşkanliği Hükümet Sisteminin Temel Dinamikleri”, ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi, S.6(15), ss.69-87.
• PARLA, Taha (1984), “Anayasalar ve Kurucu Meclisler Üzerine Bazı Karşılaştırmalı Notlar”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, S.38(3-4), ss.207-221.
• QVORTRUP, Matt (2014), Referendums and Ethnic Conflict, University of Pennsylvania Press, Philadelphia.
• SAĞLAM, Mehmet (2002), “Ekim 2001 Tarihinde Yapılan Anayasa Değişiklikleri Sonrasında, Düzenlendikleri Maddede Hiçbir Sınırlama Nedenine Yer Verilmemiş Olan Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırı Sorunu”, Anayasa Yargısı, S.19, ss.233-266.
• SUKSI, Markku (1993), Bringing in the People: A Comparison of Constitutional Forms and Practices of the Referendum, Martinus Nijhoff Publishers, Dordrecht – Boston - London.
• TUĞLUOĞLU, Fatih (2019), “1961 Anayasa Referandumu ve DP Tabanı”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, S.12(24), ss.135-162.
• TUNÇ, Hasan (2008), “Demokrasi Türleri ve Müzakereci Demokrasi Kavramı”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S.12(1), ss.1113-1132.
• TÜRK, Hikmet Sami (1989), “Yerel Seçimlerle İlgili Kanun Değişikliğine İlişkin Anayasa Mahkemesi Kararı”, Anayasa Yargısı Dergisi, S.6, ss.73-103.
• ULERI, Pier Vincenzo (1996), “Introduction”, In the Referendum Experience in Europe (Eds. Michael Gallagher, Pier Vincenzo Uleri), Palgrave Macmillan Publisher, London, ss.1-19.
• ÜNAL, Feyzullah and ERDOĞAN, Selami (2013), “Problems of the Turkish Political Parties and Turgut Özal’s Motherland Party (ANAP)”, Journal of US-China Public Administration, S.10(6), ss.601-607.
• YILMAZ, Murat (2010), “2010 Referandumu: Siyasi Partilerin Tutumları”, SETA 2010 Yıllığı, SETA Yayını, Ankara, ss.590-598.
• YOKUŞ, Sevtap (2020), “Özgürlükler Bağlamında 1982 Anayasası’nın Evrimi”, Anayasa Yargısı Dergisi, S.37(2), ss.1-30.