MÂTÜRÎDÎ’NİN BAZI ULÛHİYET MESELELERİNE YAKLAŞIMI

Year 2021, , 671 - 669, 30.12.2021

Hasan Nas

https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.993084

Abstract

İslam inancının “aslü’l-usûlü”nü teşkil eden ilâhiyât bahsi, kelâm ilminin en önemli ve karmaşık konularındandır. İlk dönemlerden itibaren Allah’ın zatı, sıfatları ve fiilleri başta olmak üzere ulûhiyet meselelerine dair farklı görüşler ileri sürülmüş ve mühim düşünce ayrılıkları ortaya çıkmıştır. Sünnî kelâmı tesis edenlerden biri olan Ebû Mansûr el-Mâtürîdî de ilâhiyât alanına giren bu hususlarda geniş bir perspektifle özgün fikirler ortaya koymuştur. Mâtürîdî, Allah’ın zâtı ve sıfatları alanına giren mevzularda büyük ölçüde nakle bağlı kalmış, te’vilde bulunması gerektiğinde de özellikle “Allah’tan teşbihin nefyi” hususuna ayrı bir önem vermiştir. O, Allah’ın evrendeki tasarruflarını ifade eden ilahî fiiller konusunda ise sık sık ilahî hikmete vurguda bulunmuş ve Allah’ın kâinatı yaratma amacı gibi insan idrakini aşan hususlarda mutlaka derin ilahî hikmetlerin bulunduğunu bilmemiz gerektiğini belirtmiştir. Bu çalışmada ulûhiyet meselelerinden olan rü’yetullah, Allah’ın arşa istivâsı, Allah’ın kâinatı yaratma amacı, Allah’ın zararlı nesneleri ve şerri yaratmasının hikmeti ve Allah’ın mekânla sınırlandırılamayacağı konularına dair İmam Mâtürîdî’nin yaklaşımlarına yer verilecektir.

Keywords

Kelâm, Mâtürîdî, Ulûhiyet, İlahî Fiiller, İlahî Hikmet

References

• Arslan, Hulusi. “Mâtürîdî’ye Göre Evren ve İnsanın Yaratılış Hikmeti”. Hikmet Yurdu 2/4 (Temmuz-Aralık 2009), (İmam Mâtüridî ve Mâtüridîlik Özel Sayısı), 71-90.
• Aydın, Mehmet S. Din Felsefesi. İzmir: İİFV Vakfı Yayınları, 9. Baskı, 2001.
• Beyâzî, Kemalettin. el-Usûlü’l-münîfe lil- imâm Ebî Hanîfe. Çev İlyas Çelebi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2000.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîh-i Buhârî. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Can, Mustafa. Mâtürîdî’de Nübüvvet Anlayışı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
• Cevherî, Ebu Nasr. es-Sıhâh tâcü’l-luğa ve sıhâhi’l-Arabiyye. Thk. Muhammed Muhammed Tamir. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2009.
• Ebû Hanîfe, Nûmân b. Sâbit. İmam-ı Azam’ın Beş Eseri. Çev. Mustafa Öz. İstanbul: İFAV Yayınları, 3. Basım, 2002.
• Ecer, A.Vehbi. “Büyük Türk Alimi Ebû Mansûr Muhammed Mâtürîdî”. Kubbealtı Akademi Mecmuası 4 (Ekim 2000), 52-58.
• Eroğlu, Muhammed. Ebû Mansûr Mâtürîdî ve Te’vîlâtü’l-Kur’ân. İstanbul: İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü, Öğretim Üyeliği Tezi, 1971.
• Huleyf, Fethullah. (Neşrini yaptığı Kitâbü’t- Tevhîd’e yazdığı mukaddime). Beyrut: Darü’l-meşrik, 1970.
• Işık, Kemal. Mâtürîdî’nin Kelâm Sisteminde İman Allah ve Peygamberlik Anlayışı. Ankara: Fütüvvet Yayınları, 1980.
• İbn Manzûr, Cemâlüddin. Lisânü’l-‘Arabi’l-Muhît. Beyrut: Dârü’s-sâdır, ts.
• İlhan, Avni. “Aslah”. DİA. 3/495-496. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• İmamoğlu, M. Ragıp. İmam Ebû Mansûr el- Mâtürîdî ve Te’vîlâtü’l Kur’ân’daki Tefsir Metodu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
• Kârî, Ali. Fıkh-ı Ekber Şerhi. trc. Yunus Vehbi Yavuz. İstanbul: Çağrı Yayınları, 3. Basım, 1981.
• Kılavuz, A.Saim. Anahatlarıyla İslam Akâidi ve Kelâm’a Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1997.
• Kutlu, Sönmez. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik (Seçki). Ankara Kitabiyat Yayınları, 2003.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü't-Tevhîd Tercümesi. Çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: İSAM Yayınları 2002.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü't-Tevhîd. nşr. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi. Ankara: İSAM Yayınları, 2003.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtu Ehl-i’s-sünne. Thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Müslim, el-Haccâc. Sahih-i Müslim. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nesefî, Ebü’l Muîn. Tebsıratü’l-edille. Thk. Hüseyin Atay. Ankara: DİB Yayınları, 1993.
• Nesefî, Ömer. Akâid. Çev. M. Seyyid Ahsen. İstanbul: Otağ Yayınları, 3. Basım, 1975.
• Oral, Osman. “Mâtürîdî ve Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Rü’yetullah Sorunu”. Oş Devlet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi İlmi Dergisi 29 (2020), 71-98.
• Özdemir, Ahmet. “Allah’ın Kullarına Yakın Olmasıyla İlgili Ayetlerin Mâtürîdî-Âlûsî Ekseninde Allah İnancı ve Kulluk Sorumluluğu Bağlamında Değerlendirilmesi”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/20 (Temmuz 2021), 566-591.
• Özdemir, Metin. “Matüridi’nin Kötülük Problemine Yaklaşımı”. Matüridi’nin Düşünce Dünyası. ed. Şaban Ali Düzgün. 380-424. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2011.
• Sâbûnî, Nûreddin. el-Bidâye (Mâtürîdiyye Akâidi). Çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: DİB Yayınları, 2000.
• Sami Şekeroğlu, “Mâtürîdî’de Kötülük Problemi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/21 (2009), 135-150.
• Tancî, Muhammed b. Tavît. “Ebû Mansûr el-Mâtürîdî”. AÜİFD 4/1-2 (1955), 1-12.
• Tirmizî, Ebû İsa. Sünen-i Tirmizî. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Topaloğlu, Bekir. Kelâm İlmi: Giriş. İstanbul: Damla Yayınları, 5. Basım, 1996.
• Topaloğlu, Bekir. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi (Giriş). Ankara: İSAM Yayınları, 2002.
• Topaloğlu, Bekir. “Mâtürîdî” (Kelâma Dair Görüşleri, Tefsir İlmindeki Yeri). DİA. 28/151-159. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Topaloğlu, Bekir. “Allah”. DİA. 2/471-498. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Watt, W. Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. Çev. E.Ruhi Fığlalı. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Mâtürîdiyye”. DİA. 28/165-175. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İstivâ”. DİA. 23/402-404. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Zebîdî, Muhammed. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l- Kâmûs. Mısır: el-Matbaatü’l-hayriyye, h. 1306.