İstanbul'da Yerel Siyasetin Değişimi: Göç Olgusu ve Kentleşmenin Elit Dönüşümüne Etkileri

Year 2024, , 316 - 340, 05.10.2024

Adem Bağış Alçiçek

https://doi.org/10.14782/marmarasbd.1438797

Abstract

Göç olgusu çeşitli şekillerde gerçekleşmektedir. Köyden kente göç özellikle son yüzyılda oldukça irdelenmiş bir konudur. Kente temas eden bu serüven, doğal olarak kenti ve kentliyi etkilemektedir. Cumhuriyet Dönemi'nde İstanbul, özellikle 1950'li yıllardan itibaren çok yoğun biçimde kırsal göç almıştır. Söz konusu süreç, hızlı bir kentlileşmeyi beraberinde getirmiştir. Bu durumun Türkiye'nin toplumsal yapısına büyük etkileri olmuştur. Toplumsal yapının heterojen bir parçası olan İstanbul, sosyal dönüşümden en çok etkilenen kent olmuştur. Kente gelen büyük kitleler, kentsel üretime hızlı bir biçimde katılmıştır. Kentsel ürünün dağıtımı yerleşik elitler tarafından yapılmaktayken gelenler bir süre sonra dağıtım mekanizmasına katılmak istemiştir. Yeni kentliler, yerleşikler gibi hem üretim hem dağıtım süreçlerine dahil olmak istemiştir. Bu göçmen kitle eskilerden farklı olarak, kırsal yapı ve değerleri koruyarak kentlileşme özelliği taşımaktadır. Anılan kitle, zaman içerisinde siyasal, iktisadi, sosyal ve kültürel tüm sahalarda kentin paydaşı olarak yer almaya başlamıştır. Bu çerçevede, elit zümreye dahil yerleşiklerle birlikte iki farklı elit grup ortaya çıkmıştır. Elit kökenli olmayan birey ve kitleler elitleşerek dönüşmüştür. Onlar dönüşürken onlarla iletişim ve etkileşim halinde bulunan eski elitler ise konumlarını kaybetmemek için dönüşme mecburiyetinde kalmıştır. Bu bağlamda, 1950'lerden itibaren yoğunlaşıp 1980'lerde zirve yapan göç ve kentleşme sürecinin İstanbul'da elit dönüşümüne büyük bir etkisi olmuştur. Bu dönüşüm yerel siyaseti, yerel siyasal talepler ve yerel siyasetçi profili yönünden köklü biçimde değiştirmiştir.

Keywords

Yerel Siyaset, Göç, Kentleşme, Elit, Dönüşüm

Ethical Statement

Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yerel Yönetimler Anabilim Dalı’nda Prof. Dr. Nail YILMAZ danışmanlığında hazırlanan ve Haziran 2022’de kabul edilen doktora tez çalışmasından üretilmiştir. Saha çalışması 2020 yılı öncesinde gerçekleştirilmiştir.

References

• Arpacı, I. (2020). Seçkinci siyaset bağlamında bir 28 şubat analizi. Liberal Düşünce Dergisi, 25(97), 187-203. https://doi.org/10.36484/liberal.679077
• Arslan, R. (2010). Elitizm teorisi ve teorisyenleri. Dora Yayınları.
• Aydın A. (2019). 6360 sayılı kanun sonrası yerel siyasal elitlerin değişimi. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 2(2), 445-452. https://doi.org/10.33712/mana.613327
• Baş, D. (2013). İstanbul’un 100 okulu. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları
• Bölükbaşı, M. (2012). Milli görüş'ten muhafazakar demokrasiye: Türkiye'de 28 şubat süreci sonrası İslami elitlerin dönüşümü. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1(2), 166-187.
• Castells, M. (2014). Kent sınıf iktidar. (çev. Asuman Türkün). Phoenix Yayınevi.
• Cengiz, S. & Baydur, C. M. (2010). Kırdan kente göç ve tarımsal verimlilik: Türkiye örneği. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(2), 85-98.
• Davis, M. (2016). Gecekondu gezegeni, (çev. Gürol Koca). Metis Yayınları.
• Erder, S. (2018). Nerelisin hemşerim? Ç. Keyder (Ed.), İstanbul küresel ile yerel arasında (s.192-205). Metis Yayınları.
• Gemici, E. & Çatal, S. (2019). Göç ve çokkültürlülük. Anadolu Strateji Dergisi, 1(1), 51-60.
• Giddens, A. (2010). Modernite ve bireysel kimlik: Geç modern çağda benlik ve toplum, (çev. Ümit Tatlıcan). Say Yayınları.
• Giddens, A. (1998). Modernliğin sonuçları, (çev. Ersin Kuşdil). Ayrıntı Yayınları.
• Güreşçi, E. (2012). Türkiye'nin köyden kente göç sorunu. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(6), 41-55.
• Harvey, D. (2015). Asi şehirler: Şehir hakkından kentsel devrime doğru. Metis Yayınları.
• İncioğlu, N. & Erder, S. (2013). Türkiye'de yerel politikanın yükselişi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Karpat, K. (2019). Türkiye'de toplumsal dönüşüm: Kırsal göç, gecekondu ve kentleşme, (çev. Abdulkerim Sönmez), Timaş Yayınları.
• Keleş, R. (2002). Kentleşme politikası, İmge Kitabevi.
• Keyder, Ç. (2014). Türkiye'de devlet ve sınıflar. İletişim Yayınları.
• Kocaoğlu, M. (2006). Türkiye’de yerel siyasal elitler: Hatay ili örneği. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 6(11), 277-305.
• Koçak, H. (2011). Kent-kültür ilişkisi bağlamında Türkiye’de değişen ve dönüşen kentler. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 6(2), 259-269.
• Kıray, M. B. (1998). Kentleşme yazıları. Bağlam Yayınları.
• Mardin, Ş. (1973). Center-periphery Relations: A key to Turkish politics? Post-Traditional Societies, The MIT Press on behalf of American Academy of Arts & Sciences Stable, 102(1), 169-190.
• Michels, R. (2001). Political parties. (çev. Eden Paul & Cedar Paul). Batoche Books.
• Mills, C. W. (2017). İktidar seçkinleri. (çev. Ünsal Oskay). İnkılap Kitabevi.
• Mosca, G. (1939). The ruling class. (çev. Hannah D. Kahn). McGraw-Hill Book Company.
• Pareto, V. (2015). Seçkinlerin yükselişi ve düşüşü: Kuramsal bir sosyoloji uygulaması, (çev. Merve Zeynep Doğan). Doğu Batı Yayınları.
• Shils, E. (1975). Center and periphery: Essays in macrosociology. The University of Chicago Press.
• Tekeli, İ. (1982). Kentleşme yazıları. Turhan Kitabevi.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2021). 4 Şubat 2021 tarih ve 37210 sayılı TÜİK haber bülteni. Erişim 12 Mart, 2022, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2020-37210
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2023). 6 Şubat 2023 tarih ve 49685 sayılı TÜİK haber bülteni. Erişim 9 Nisan, 2023, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2022-49685
• Türk Dil Kurumu. (2020). Güncel Türkçe sözlük. Erişim 3 Mart, 2020, https://sozluk.gov.tr/
• Türk Dil Kurumu. (2020). Türkçede batı kökenli kelimeler sözlüğü. Erişim 3 Mart, 2020, https://sozluk.gov.tr/
• Türk Dil Kurumu. (2021). Yabancı sözlere karşılıklar kılavuzu. Erişim 8 Eylül, 2021, http://www.tdk.org.tr
• T.C. İstanbul Valiliği. (2022). Nüfus bakımından Türkiye’nin en büyük kenti: İstanbul. Erişim 12 Mart, 2022, http://www.istanbul.gov.tr/nufus-bakimindan-turkiyenin-en-buyuk-kenti-istanbul
• Yılmaz, N. (2004). Farklılaştıran ve ayrıştıran bir mekanizma olarak kentleşme. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 1(48), 249-267.
• Yılmaz, N. (2008). Hemşehri kimliği "Kastamonulular örneği". Beta Basım Yayım Dağıtım.
• Yılmaz, N. (2005). Kentin Alevileri. Kitabevi Yayınevi.