Ortaokul Öğrencilerinin Problem Çözme Becerilerinde Otomatik Düşüncelerinin ve Karar Verme Stillerinin Rolü

Yıl 2021, Cilt: 53 Sayı: 53, 309 - 325, 24.01.2021

Ahmet Bedel , Burak Özdemir

https://doi.org/10.15285/maruaebd.732700

Öz

Araştırmanın amacı, ortaokul öğrencilerinin otomatik düşünceleri ve karar verme stillerinin problem çözme becerilerini açıklamadaki rolünü belirlemektir. Araştırma 2018-2019 eğitim-öğretim yılında İstanbul ili Kağıthane ilçesinde bulunan toplam beş farklı ortaokulda öğrenim gören 500 öğrenci üzerinde yapılmıştır. Bu amaçla Kişisel Bilgi Formu, İlköğretim Düzeyindeki Çocuklar için Problem Çözme Envanteri, Çocukların Otomatik Düşünceleri Ölçeği ve Ergenlerde Karar Verme Stilleri Ölçeği uygulanmıştır. Elde edilen verilerin analizinde Bağımsız Ortalamalar için T testi, Pearson Korelasyon Analizi ve Çoklu Hiyerarşik Regresyon Analizi teknikleri kullanılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre, öğrencilerin problem çözme becerileriyle otomatik düşünceleri alt boyutları arasında anlamlı düzeyde negatif ilişkilerin olduğu görülmüştür. Problem çözme becerileri ile karar verme stilleri ölçeği öz-saygı, ihtiyatlı seçicilik alt boyutları arasında anlamlı düzeyde pozitif ilişki; karar verme stilleri ölçeği umursamazlık, panik ve sorumluluktan kaçma alt boyutları arasında anlamlı düzeyde negatif yönde ilişki olduğu görülmüştür. Problem çözme becerileri karşısında yordayıcı faktör olarak otomatik düşünceler ve karar verme stillerinin toplam varyansın %52’sini açıkladığı görülmüştür. Bu değişkenlerin, problem çözme becerileri karşısında yordayıcı faktör olarak değerlendirilebileceği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ortaokul öğrencileri, problem çözme, otomatik düşünceler, karar verme stilleri

The Role of Automatic Thought and Decision-Making Styles in Middle School Students’ Problem-Solving Skills

Öz

The aim of the study is to examine the role of middle school students’ automatic thoughts and decision-making styles in explaining their problem-solving skills. The study is conducted with 500 students from five different secondary schools in the district of Kağıthane in Istanbul during the 2018-2019 academic year. A personal information form, the Problem-Solving Inventory for Children at the Level of Primary Education (PSIC), the Children’s Automatic Thoughts, and the Adolescents’ Decision-Making Questionnaire have been applied. A t-test for independent means, the Pearson correlation analysis, and multiple hierarchical regression analysis have been used. A significant negative relationship has been found for students’ problem-solving skills with the sub-dimensions of automatic thought. A significant positive relationship exists for their problem-solving skills with the sub-dimensions of self-esteem and prudent selectivity from the decision-making styles scale. A significant negative correlation has also been found among the sub-dimensions of neglect, panic, and responsibility avoidance from the decision-making styles scale. The factors of automatic thought and decision-making styles have been observed to explain 52% of the total variance in problem-solving skills. These variables have been concluded to be able to be evaluated as predictors for explaining middle school students’ problem-solving skills.

Anahtar Kelimeler

Middle school students, problem-solving skills, automatic thought, decision-making styles

Kaynakça

• Adair, J. (2019). Decision making and problem solving: Break through barriers and banish uncertainty at work. Kogan Page Publishers.
• Allen, S. J., & Graden, J. L. (2002). Best Practices in Collaborative Problem Solving for Intervention Design. In A. Thomas & J. Grimes (Eds.), Best practices in school psychology IV (p. 565–582). National Association of School Psychologists.
• Aysan, F., & Bozkurt, N. (2000). Bir grup üniversite öğrencisinin kullandığı başa çıkma stratejileri ile depresif eğilimleri ve olumsuz otomatik düşünceleri arasındaki ilişki. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 12, 25-38.
• Bacanlı, F., & Sürücü, M. (2006). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin sınav kaygıları ve karar verme stilleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 12(45), 7-35.
• Baumberger-Henry, M. (2005). Cooperative learning and case study: Does the combination improve students’ perception of problem-solving and decision making skills?. Nurse Education Today, 25(3), 238-246.
• Beck, J. (2014). Bilişsel davranışçı terapi: Temelleri ve ötesi (M.Şahin, Çev. Edit.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Beck, J. S. (1995). Cognitive therapy: Basic and beyond. New York: Guilford Pres.
• Beck, J. S. (2001). Bilişsel terapi: Temel ilkeler ve ötesi (N.H. Şahin, Çev., F. Balkaya ve A.İ. Koçkar, Çev. Edi.). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Bingham, A. (2004). Çocuklarda problem çözme yeteneklerinin geliştirilmesi. (A. Ferhan Oğuzkan, Çev.). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E.K., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Byrnes, J. P. (1998), The nature and development of decision making: A self regulation model. Mahwah, NJ: Erlbaum.
• Çelikkaleli, Ö., & Gündüz, B. (2010). Ergenlerde problem çözme becerileri ve yetkinlik inançları. Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(2), 361-377.
• Çolakkadıoğlu, O., & Güçray, S. S. (2007). Ergenlerde Karar Verme Ölçeği’ni Türkçe’ye uyarlama çalışması. Eğitim Araştırmaları Dergisi, 7(26), 61-71.
• D'Zurilla, T. J., Nezu, A. M., & Maydeu-Olivares, A. (2004). Social Problem Solving: Theory and Assessment. In E. C. Chang, T. J. D'Zurilla, & L. J. Sanna (Eds.), Social problem solving: Theory, research, and training (p. 11-27). American Psychological Association.
• Dobson, K. S. (2008). Depresyonun bilişsel terapisi. M.A. Whisman (Ed.) Depresyonun uyarlamalı bilişsel terapisi içinde. (M. Macit & M. Adal, Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Dow, G. T., & Mayer, R. E. (2004). Teaching students to solve insight problems: Evidence for domain specificity in creativity training. Creativity Research Journal, 16(4), 389-398.
• Erden-İmamoğlu, S. (2013). The effect of negative automatic thoughts and parental attitudes on problem solving skills of adolescents: Where gender takes place?. The Online Journal of Counseling and Education, 2(2), 67-78.
• Ergin, D. A., & Kapçı, E. G., (2013). Çocuk ve ergenlerde olumsuz bilişlerin değerlendirilmesi: Çocukların otomatik düşünceleri ölçeği’nin uyarlanması. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi, 2, 72-77.
• Eskin, M. (2018). Sorun çözme terapisi. Ankara: Altınordu Yayın.
• Farrel A.D., Meyer AL, White K.S. (2001). "Evaluating RIPP: A school based prevention program for reducing violence among urban ado1escents" Journal of Clinical Child Psychology 30(4) 451-463.
• Gökbüzoğlu, B. (2008). Ergenlerin saldırganlık düzeyleri ile problem çözme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Güçray, S. S. (2001). Ergenlerde karar verme davranışlarının öz-saygı ve problem çözme becerileri algısı ile ilişkisi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(8), 106-121.
• Güler, G. (2019). Ortaokul öğrencilerinde okul tükenmişliği: problem çözme becerileri, akran ilişkileri ve algılanan okul deneyimlerinin rolü. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Hicks, M. J. (2004). Problem solving and decision making: hard, soft and creative approaches. Cengage Learning EMEA.
• Hiçdurmaz, D., & Öz, F. (2016). Interpersonal sensitivity, coping ways and automatic thoughts of nursing students before and after a cognitive-behavioral group counseling program. Nurse Education Today, 36, 152-158.
• Karasar, N. (2016). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar ilkeler teknikler (30. Baskı). Ankara: NOBEL Akademik Yayıncılık.
• Klaczynski, P. A., Byrnes, J. B., & Jacobs, J. E. (2001). Introduction: Special ıssue on decision making. Journal of Applied Develpomental Psychology, 22, 225- 236.
• Korkut, F. (2002). Lise öğrencilerinin problem çözme becerileri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, 177-184.
• Korkut, F. (2017). Okul temelli önleyici rehberlik ve psikolojik danışma. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kulaksızoğlu, A. (2020). Ergenlik psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Mann, L., Harmoni, R., & Power, C. (1989). Adolescent decision-making: The development of competence. Journal of Adolescence. 12(3), 265-278.
• Miller, M., & Nunn, G. D. (2001). Using group discussion to improve social problem solving and learning. Education 121(3), 470-475.
• Milli Eğitim Bakanlığı (2020). Millî Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/08/20200814-2.htm
• Milli Eğitim Bakanlığı (2006a). Okullarda şiddetin önlenmesi. Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2006/26 sayılı genelge.
• Milli Eğitim Bakanlığı (2006b). İlköğretim ve ortaöğretim kurumları sınıf rehberlik programı. Ankara: Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Morera, O. F., Maydeu-Olivares, A., Nygren, T. E., White, R. J., Fernandez, N. P., & Skewes, M. C. (2006). Social problem solving predicts decision making styles among US Hispanics. Personality and individual differences, 41(2), 307-317.
• Murdock, N. L. (2009). Theories of counseling and psychotherapy: A case approach. Merrill/Pearson
• Nezu, A. M., Nezu, C. M., & D'Zurilla, T. (2012). Problem-solving therapy: A treatment manual. Springer Publishing Company.
• Nezu, A. M., & Nezu, C. M. (2014). Problem-solving strategies. In S. G. Hofmann, D. J. A. Dozois, W. Rief, & J. A. J. Smits (Eds.), The Wiley handbook of cognitive behavioral therapy (p. 67-84). Wiley-Blackwell.
• Oldershaw, A., Grima, E., Jollant, F., Richards, C., Simic, M., Taylor, L. E. A., & Schmidt, U. (2009). Decision making and problem solving in adolescents who deliberately self-harm. Psychological medicine, 39(1), 95-104.
• Özbay, H., & Öztürk, E. (1992). Gençlik. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Özcan, K. (1999). Yöneticilerde karar verme ile kaygı ilişkileri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme Yöntemleri (M. Bütün ve S. B. Demir, Çev.). Ankara: Pegem Akademi.
• Payne, B. K., & Iannuzzi, J. L. B. (2012). Automatic and controlled decision making: A process dissociation perspective. In J. I. Krueger (Ed.), Frontiers of social psychology. Social judgment and decision making (p. 41–58). Psychology Press.
• Rastogi, R., Chaturvedi, D. K., Satya, S., Arora, N., Singh, P., & Vyas, P. (2018). Statistical analysis for effect of positive thinking on stress management and creative problem solving for adolescents. Proceedings of the 12th INDIACom, 245-251.
• Santrock, J. W. (2012). Ergenlik (Diğem Müge Siyez, Çev. edit.). Ankara: Nobel Yayın.
• Sawyer, M. G., MacMullin, C., Graetz, B., Said, J. A., Clark, J. J., & Baghurst, P. (1997). "Social skills training for primary school children: A one year Follow-up Study". Journal of Paediatrics and Child Health 33(5) 378-383.
• Schniering, C. A., & Rapee, R. M. (2002). Development and validation of a measure of children’s automatic thoughts: The children’s automatic thoughts Scale. Behaviour Research and Therapy, 40(9), 1091-1109.
• Schvaneveldt, J. D., & Adams, G. R. (1983). Adolescent and the decision-making process. Theory Into Practice, 22(2), 98-104.
• Serin, O., Serin, N. B., & Saygılı, G. (2010). İlköğretim düzeyindeki çocuklar için problem çözme envanteri'nin (ÇPÇE) geliştirilmesi. İlköğretim Online, 9(2), 446-458.
• Şahin, N., Şahin, N. H., & Heppner, P. P. (1993). The psychometric properties of the Problem Solving Inventory. Cognitive Therapy and Research, 17(4), 379-396.
• Taylor, D. W. (2013). Decision making and problem solving. In James G. March (Eds.), Handbook of organizations (p. 48-86). London: Routledge.
• Tanrıkulu, T. (2002). Yetiştirme yurtlarında ve aile ortamında yaşayan ergenlerin bilişsel yapıları (olumsuz otomatik düşünceler) ve problem çözme becerileri açısından incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Tümkaya, S., & İflazoğlu, A. (2000). Sınıf öğretmenliği öğrencilerinin otomatik düşünce ve problem çözme düzeylerinin bazı sosyo demografik değişkenlere göre incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(6), 143-158.
• Türkçapar H.M. (2012). Bilişsel terapi: Temel ilkeler ve uygulama (3. Baskı). Ankara. HYB Yayıncılık.
• Türkçapar, M. H. (2009). Depresyon. Ankara: HYB Basım Yayın.
• Türkçapar, H. H. (2018). Bilişsel davranışçı terapi: Temel ilkeler ve uygulama. İstanbul: Episilon Yayınevi.
• Wright, J. H. (1988). Cognitive therapy of desicion. Review of Psychiatry. Vol.7 A.J. Frances, R. E. Hales (Ed.) Washington DC. American Psychiatric Press. İnc., 556.
• Wenzel, A. (2017). Basic strategies of cognitive behavioral therapy. Psychiatric Clinics, 40(4), 597-609.
• Wenzel, A., Dobson, K. S., & Hays, P. A. (2016). Cognitive restructuring of automatic thoughts. Washington, DC: American Psychological Association.
• Weitzman, E. A., & Weitzman, P. F. (2000). Problem solving and decision making in conflict resolution. In M. Deutsch & P. T. Coleman (Eds.), The handbook of conflict resolution: Theory and practice (p. 185-209). Jossey-Bass.
• Yıldırım, A., Hacıhasanoğlu, R., Karakurt, P., & Türkleş, S. (2011). Lise öğrencilerinin problem çözme becerileri ve etkileyen faktörler. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(1), 905-921.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (5. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, M. (2017). Ergenlerde olumsuz otomatik düşüncelerin sosyal becerileri etkisi. International Journal of Contemporary Educational Studies, 3(1), 45-55.
• Zeraatkar, H., & Moradi, A. (2019). The effect of problem-solving skills training based on storytelling on different levels of aggressive behaviors in students. Quarterly Journal of Child Mental Health, 6(2), 68-80.