Dokuzuncu Sınıf Fen Ders Kitaplarında Bilimsel Sorgulama

Yıl 2022, Cilt: 56 Sayı: 56, 135 - 157, 25.06.2022

Emre Turan , Ozgur Dogan

https://doi.org/10.15285/maruaebd.1088016

Öz

Bilimsel sorgulama, bilimsel okuryazar birey yetiştirmek için etkili bir stratejidir. Eğitimin her aşamasında kaynak olarak başvurulan ders kitaplarında bilimsel sorgulamanın nasıl sunulduğu bu amaca ulaşmada önemli rol oynar. Bu yüzden çalışmanın amacı, 9. sınıf fizik, kimya ve biyoloji ders kitaplarında yer alan etkinlikleri bilimsel sorgulama açısından değerlendirmektir. Çalışmamızda nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. Araştırma materyali olarak incelemesi yapılacak olan kaynaklar Millî Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından onaylanan ve 2017-2018 yılı eğitim-öğretim yılında okutulmak üzere genel liseler ve fen liselerindeki 9. sınıflara dağıtılan kitaplardan oluşmaktadır. Çalışmamıza konu olan 6 adet ders kitabındaki etkinlik ve deneyler Yang ve Liu (2016) tarafından geliştirilen sorgulama tabanlı görevler analiz envanterindeki boyutlara ve o boyutların içerdiği 22 alt boyuta göre incelenmiştir. Elde edilen veriler içerik analizi yapılarak değerlendirilmiştir. Tüm kitaplar incelendiğinde etkinliklerde en çok yer alan alt boyutlar; “Dersin amacına uygunluk’’ ve “Ana düşünce’’ boyutlarıdır. En az yer alan alt boyutlar; “Tahmin’’ ve “Hipotez kurma’’ boyutlarıdır. Ayrıca genel liseler için hazırlanan fizik ders kitabındaki etkinliklerin diğer branşlara göre daha çok alt boyut içerdiği görülmüştür. Bilimsel okuryazarlık hedefine ulaşmadaki önemi düşünüldüğünde, ders kitaplarındaki etkinliklerin daha planlı hazırlanması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bilimsel sorgulama, Bilimsel okuryazarlık, Ders kitapları, Deneyler

Teşekkür

Bu çalışma Doç. Dr. Özgür Kıvılcan Doğan danışmanlığında, Emre Turan tarafından hazırlanmış yüksek lisans tezinden üretilmiştir.

Scientific Inquiry In 9th Grade Science Textbooks

Öz

Scientific inquiry is an important instrument for increasing scientific literacy in society. How scientific inquiry is presented in textbooks plays an important role in achieving this goal. Therefore, the main objective of this study is to evaluate the nature and the quality of activities in Turkey’s 9th-grade biology, physics, and chemistry textbooks using a qualitative approach. Six textbooks the Republic of Turkey’s Ministry of National Education approved for ninth graders makes up the sample of this study. The Inquiry-based Tasks Analysis Inventory and its 22 sub-scales were developed by Yang and Liu (2016) and used for this study’s analysis. Content analysis was chosen as an appropriate methodological framework for this study. The findings indicate that the activities contain a limited number of sub-dimensions. When examining all the textbooks together, lesson objectives and core ideas are the most common sub-dimensions in the activities, and the least present sub-dimensions are predicting and formulating a hypothesis. The activities in the physics textbook for general high schools were additionally found to contain more sub-dimensions compared to the other textbooks. As one of the fundamental elements of scientific literacy, the representation of scientific inquiry in science textbooks was found to not be at the desired level.

Anahtar Kelimeler

Scientific literacy, Scientific inquiry, Textbooks, Experiments

Kaynakça

• American Association for the Advancement of Science. (1994). Benchmarks for science literacy. Oxford University Press: New York, USA.
• Aydin, A. (2010). Kimya I ders kitabının öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(1).
• Ayvacı, H. Ş., ve Devecioğlu, Y. (2013). 10. Sınıf Fizik ders kitabı ve kitaptaki etkinliklerin uygulanabilirliği hakkında öğretmen değerlendirmeleri. Amasya üniversitesi Eğitim fakültesi dergisi, 2(2), 418-450.
• Bilgin, G. (2013). Ortaöğretim Biyoloji Ders Kitaplarında Yer Alan Deney ve Etkinliklerin Karşılaştırılması: Türkiye ve Kaliforniya Eyaleti Örneği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Byers, A., & Fitzgerald, M.A. (2002). Networking for leadership, inquiry, and systemic thinking: a new approach to inquiry-based learning. Journal of Science Education and Technology, 11(1), 81-91.
• Caravita, S., Valente, A., Luzi, D., Pace, P., Valanides, N., Khalil, I., Berthou, G., Kozan-Naumescu, A., & Clement, P. (2008). Construction and Validation of Textbook Analysis Grids for Ecology and Environmental Education. Science Education International, 19(2), 97-116.
• Crawford, A. B. (2007). Learning to teach science as inquiry in the rough and tumble of practice. Journal of Research in Science Teaching, 44(4), 613–642. doi: 10.1002/tea.20157
• Çapık, C., Gözüm, S. ve Aksayan, S. (2018). Kültürlerarası ölçek uyarlama aşamaları, dil ve kültür uyarlaması: Güncellenmiş rehber. FNJN Florence Nightingale Journal of Nursing, 26(3), 199-210.
• Çelik, S., Şenocak, E., Bayrakçeken, S., Taşkesenligil, Y. ve Doymuş, K. (2005). Aktif öğrenme stratejileri üzerine bir derleme çalışması. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (11).
• Demir, C., Maskan, A. K., Çevik, & Baran, M. (2009). Ortaöğretim 9. Sınıf Fizik Ders Kitabının Ders Kitabı Değerlendirme Ölçütlerine Göre İncelenmesi. Dicle University Journal of Ziya Gokalp Education Faculty, 13.
• Dogan, O. K. (2021). Methodological? Or dialectical?: Reflections of scientific inquiry in biology textbooks. International Journal of Science and Mathematics Education, 19(8), 1563-1585. doi: 10.1007/s10763-020-10120- 7
• Doğan, Ö. K. (2018). Do Activities Represent the “Inquiry-Based” Approaches in Turkish Biology Textbooks: Reflections of Educational Reform Movement In a Developing Country: XVIII IOSTE Symposium Book of Proceeding. In XVIII IOSTE Symposium. Malmö University.
• Efe, H.A. Efe, R. Yücel, S. (2013). Ortaöğretim Biyoloji Ders Kitaplarında Yer Alan Etkinliklerin Bilimsel Süreç Becerileri Açısından Analizi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(24), 1-20.
• Erten, F. (2017). Ortaöğretim 9. Sınıf Biyoloji Ders Kitaplarının Meb Talim Terbiye Kurulunun Belirlediği Kriterlere Göre İncelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Furtak, E. M. (2006). The Dilemma of Guidance in Scientific Inquiry Teaching (Unpublished Doctoral Dissertation) Stanford University, Stanford, CA.
• Gündüz, E, Yılmaz, M, Çimen, O. (2016). MEB Ortaöğretim 10. Sınıf Biyoloji Ders Kitabının Bilimsel İçerik Bakımından İncelenmesi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi,11(2),0-0.
• Karadağ, M., Dülgeroğlu, İ., ve Ünsal, Y. (2013). Ortaöğretim 9. Sınıf Fizik ders kitabının öğretmen görüşleri doğrultusunda değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(3).
• Karataş, Z. (2017). Sosyal Bilim Araştırmalarında Paradigma Değişimi: Nitel Yaklaşımın Yükselişi. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 68.
• Kılıç, A. ve Seven, S. (2007). Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi. Ankara
• Lederman, J. S., Lederman, N. G., Bartos, S. A., Bartels, S. L., Meyer, A. A., ve Schwartz, R. S. (2014). Meaningful assessment of learners' understandings about scientific inquiry the views about scientific inquiry (VASI) questionnaire. Journal of Research in Science Teaching, 51(1), 65-83. doi: 10.1002/tea.21125
• Lederman, N. G., & Lederman, J. S. (2012). Nature of scientific knowledge and scientific inquiry: Building instructional capacity through professional development. In Second international handbook of science education (pp. 335-359). Springer, Dordrecht.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. sage. London.
• Millar, R. (2006). Twenty first century science: Insights from the design and implementation of a scientific literacy approach in school science. International Journal of Science Education, 28, 1499-1521. doi: 10.1080/09500690600718344
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2013) Fen Bilimleri Dersi (3-4-5-6-7-8. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara
• National Research Council NRC (1996). National science education standards. Washington, DC: National Academies Press.
• National Research Council NRC (2000). Inquiry and the national science education standards: A guide forteaching and learning. Washington, DC: National Academies Press.
• Oba, S. (2021). Fen Bilimleri ders kitaplarının bilimsel sorgulama becerileri açısından incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi, Antalya.
• Park, D. Y. (2005). Differences between a standards-based curriculum and traditional textbooks in high school earth science. Journal of Geoscience Education, 53(5), 540-547. doi: 10.5408/1089-9995-53.5.540
• Uzuntiryaki, E, Boz, Y. (2006). Öğretmen Adaylarının Ders Kitabı Kullanımıyla İlgili Görüşleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31 (31), 212-220.
• Yager, R. E. (1996). Meaning of STS for science teachers. Science/technology/Society: as reform in science education, 16-24.
• Yang, W., Liu, C., & Liu, E. (2019). Content analysis of inquiry-based tasks in high school biology textbooks in Mainland China. International Journal of Science Education, 41(6), 827-845. doi: 10.1080/09500693.2019.1584418
• Yang, W., ve Liu, E. (2016). Development and validation of an instrument for evaluating inquiry-based tasks in science textbooks. International Journal of Science Education, 38(18), 2688-2711. doi: 10.1080/09500693.2016.1258499