Okullarda Eşitliğe ve Sosyal Adalete Yönelik Yaşanan Sorunlar ve Bu Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri: Ortaokul Öğretmenlerinden Yansımalar

Yıl 2025, Cilt: 61 Sayı: 61, 1 - 29

Buket Turhan Türkkan , Ece Yolcu

Öz

Eğitim deneyimlerinde, eşitlik ve sosyal adalete ilişkin sorunlar birçok okulda ortaya çıkabilir. Hangi tür sorunların baskın olduğunu ve daha iyi bir çözüm için önerilerinin ne olduğunu tanımlamak için öğretmenlerin bakış açısını görmek çok önemlidir. Çalışmanın amacı, okullardaki eşitlik ve sosyal adaletle ilgili sorunları belirlemek ve bazı çözüm önerileri getirmektir. Katılımcılar, Adana ilinde farklı sosyoekonomik düzeye (yüksek, orta ve düşük) sahip ortaokullarda çalışan dokuz öğretmenden (yedi kadın ve iki erkek) oluşmaktadır. Çalışma, nitel yönteme dayalı betimsel bir çalışmadır. Veriler yarı yapılandırılmış görüşmelerle toplanmıştır. Toplanan verileri analiz etmek için içerik analizi gerçekleştirilmiştir. Sonuçlar, öğretmenlerin eşitlikle ilgili olarak öncelikle cinsiyete odaklanan bazı sorunlar ortaya koyduklarını ve sosyal adalet açısından baskın sorunların sosyoekonomik sınıf farklılıklarıyla ilgili olduğunu göstermektedir. Ayrıca, veliler için eğitim ve işbirliği, öğretmenler için eğitim organizasyonu, öğretmenlerin oturma planını düzenlemesi, okul ihtiyaçları konusunda yardım sağlama gibi önerilerde bulunmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

cinsiyet, eşitlik, öğretmenlerin bakış açısı, sosyal adalet, sosyoekonomik sınıflar

Problems Related to Equality and Social Justice in Schools and the Ways towards Solution: Reflections from Middle School Teachers in Türkiye

Öz

Through educational experience, the problems within equality and social justice could emerge in many schools. It is crucial to see the teachers’ perspective to define what types of problems are dominant and what their suggestions are for a better solution. The aim of study was to identify the problems related to equality and social justice in schools and bring about some solution suggestions. The participants included nine teachers (seven women and two men) working in middle schools across varying socioeconomic statuses (high, middle, and low) in Adana city. The study was a descriptive study based on the qualitative method. The data was collected by semi-structured interviews. Content analysis was utilized to analyze the data collected. The results show that teachers came up with some problems regarding equality primarily focusing on gender and in terms of social justice the dominant problems were about socioeconomic class disparities. They also put forward suggestions including education and cooperation for parents, organizing education for teachers, teachers’ arranging the seating plan, providing assistance with school needs.

Anahtar Kelimeler

equality, social justice, teachers’ perspective, socioeconomic classes, gender

Kaynakça

• Acar Erdol, T., & Gözütok, F. D. (2017). Ortaöğretim öğrencileri için toplumsal cinsiyet eşitliği öğretim programı ihtiyaç analizi: (Bir anadolu lisesi örneği). Eğitim ve Bilim, 42(190), 39-65. DOI: https://doi.org/10.15390/EB.2017.6429
• Ainscow, M. (2020). Inclusion and equity in education: Making sense of global challenges. Prospects, 49(3), 123-134.
• Akar, H. (2010). Challenges for schools in communities with internal migration flows: Evidence from Türkiye. International Journal of Educational Development, 30(3), 263-276.
• Akita, S., & Mori, K. (2022). How implicit image of woman changed in Japanese sixth-grade children after a gender equality education lesson. The Journal of Social Studies Research, 46(2), 153-159. https://doi.org/10.1016/j.jssr.2021.05.004
• Arora, R. (2018). Race and ethnicity in education. London: Routledge.
• Aslanargun, E., Bozkurt, S., & Sarıoğlu, S. (2016). Sosyo ekonomik değişkenlerin öğrencilerin akademik başarısı üzerine etkileri. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(3), 201-234.
• Au, W., Bigelow, B., & Karp, S. (2007). Rethinking our classrooms: Teaching for equity and justice Volume-1. Rethinking Schools.
• Aydemir, S. (2019). Toplumsal cinsiyet eşitliğine duyarlı medya okuryazarlığı eğitiminin öğretmen adaylarının toplumsal cinsiyet eşitliğine ilişkin tutumlarına etkisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi.
• Bağçeli Kahraman, P., & Başal, H. A. (2011). Anne eğitim düzeyine göre çocukların cinsiyet kalıpyargıları ile oyun ve oyuncak tercihleri. e-Journal of New World Sciences Academy, 6(1), 1335-1357
• Beane, J. (1990). Affect in the curriculum: Toward democracy, dignity, and diversity. Teachers College Press.
• Brinkman, B. G. (2009). Evaluation of the fair program: Teaching gender equality to children. Unpublished doctoral dissertation, Colorado State University.
• Brown, D. S. (2004). Democracy and gender inequality in education: a cross-national examination. British Journal of Political Science, 34(1), 137-152.
• Caemmerer, J. M., Cawthon, S. W., & Bond, M. (2016). Comparison of students' achievement: Deaf, learning disabled, and deaf with a learning disability. School Psychology Review, 45(3), 362-371.
• Çam Tosun, F. (2021). Türk eğitim politikalarında sosyal adalet ve eşitlik. Anadolu University Journal of Education Faculty, 5(3), 348-368. DOI: 10.34056/aujef.910415
• Çetin, A. & Ünsal, S. (2020). Öğretmen algılarına göre fark oluşturan öğretmen. İnsan & Toplum, 10(2), 35-64.
• Cin, F. M., & Walker, M. (2016). Reconsidering girls’ education in Türkiye from a capabilities and feminist perspective. International Journal of Educational Development, 49, 134-143.
• Clark, J. A. (2006) Social justice, education and schooling: Some philosophical issues. British Journal of Educational Studies, 54(3), 272-287. DOI: 10.1111/ j.1467-8527.2006.00352.x
• Connell, R. (1996). Teaching the boys: New research on masculinity, and gender strategies for schools. Teachers College Record, 98(2), 206-235.
• Cowie, H. (2000). Bystanding or standing by: Gender issues in coping with bullying in English schools. Aggressive Behavior: Official Journal of the International Society for Research on Aggression, 26(1), 85-97.
• Creswell, J. W., (2013). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches (3rd ed.). Sage publications.
• Deighton, J., Lereya, S. T., Casey, P., Patalay, P., Humphrey, N., & Wolpert, M. (2019). Prevalence of mental health problems in schools: poverty and other risk factors among 28 000 adolescents in England. The British Journal of Psychiatry, 215(3), 565-567.
• Dover, A. G. (2009). Teaching for social justice and K-12 student outcomes: A conceptual framework and research review. Equity & Excellence in Education, 42(4), 506-524.
• Engin-Demir, C. (2009). Factors influencing the academic achievement of the Turkish urban poor. International Journal of Educational Development, 29(1), 17-29.
• Engin-Demir, C., & Paykoç, F. (2006). Challenges of primary education in Türkiye: Priorities of parents and professionals. International Journal of Educational Development, 26(6), 640-654.
• Erbay, E. (2013). Türkiye’de çocuk işçiliğinin büyük resmi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 24(1), 157-168.
• Erdoğan, M., & Vatandaş, C. (2020). Bireysel ve toplumsal dışlanma pratiği: önyargı ve ayrımcılık. İnsan ve Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 474-485.
• Ereş, F., & Canaslan, A. (2017). Kaynaştırma eğitimi politikalarının değerlendirilmesine yönelik bir çalışma: Engelli öğrencilerin okul sorunları. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(1), 553-570.
• Ergen, H. & Şahin, E. (2019). Sınıf öğretmenlerinin Suriyeli öğrencilerin eğitimi ile ilgili yaşadıkları problemler. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (44) , 377-405 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/mkusbed/issue/49680/589679
• Ersoy, A. (2016). Dördüncü sınıf öğrencilerinin hoşgörü algısı ve deneyimleri: Bir fenomenolojik araştırma. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 454-473.
• Esen, Y. (2013). Hizmet öncesi öğretmen eğitiminde toplumsal cinsiyet duyarlılığını geliştirme amaçlı bir çalışma. Eğitim ve Bilim, 38(169), 280-295.
• Fehr, E., Bernhard, H. & Rockenbach, B. (2008). Egalitarianism in young children. Nature, 454, 1079–1083. https://doi.org/10.1038/nature07155
• Felder, F. (2021). Celebrating diversity in education and the special case of disability. Educational Review, 73(2), 137-152.
• Gewirtz, S. (2006) Towards a contextualized analysis of social justice in education. Educational Philosophy and Theory, 38(1), 69-81. DOI: 10.1111/ j.1469-5812.2006.00175.x
• Gökalp, Ö. T. (2011). Türk iş hukukunda çocuk işçi çalıştırma. Electronic Journal of Vocational Colleges, 2(1), 125-135.
• Greene, S. (2008). Introduction: Teaching for social justice. Counterpoints, 316, 1-25.
• Gürdoğan Bayır, Ö. (2019). Dezavantajlı gruptaki çocuklarla eğitim süreci: Sınıf öğretmeni adaylarının görüşleri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 451-464.
• Habacı, I., Karataş, E., Adıgüzelli, F., Ürker, A., & Atıcı, R. (2013). Öğretmenlerin güncel sorunları. Electronic Turkish Studies, 8(6), 263-277.
• Henze, R., Katz, A., & Norte, E. (2000). Rethinking the concept of racial or ethnic conflict in schools: A leadership perspective. Race Ethnicity and Education, 3(2), 195-206.
• Jusuf, H. (2005). Improving teacher quality, a keyword for improving education facing global challenges. Turkish Online Journal of Educational Technology-TOJET, 4(1), 33-37.
• Kalaycı, N., & Hayırsever, F. (2014). Toplumsal cinsiyet eşitliği bağlamında vatandaşlık ve demokrasi eğitimi ders kitabına yönelik bir inceleme ve bu konuya ilişkin öğrenci algılarının belirlenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 14(3), 1-26. DOI: https://doi.org/10.12738/estp.2014.3.1813
• Karaağaç, F. C., & Güvenç, H. (2019). Resmi ilkokullara devam eden Suriyeli mülteci öğrencilerin eğitim sorunları. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 11(18), 530-568. DOI: https://doi.org/10.26466/opus.530733
• Karakuş, E., Mutlu, E., & Diker Coşkun, Y. (2018). Toplumsal cinsiyet eşitliği açısından öğretim programlarının incelenmesi. Kadın Araştırmaları Dergisi, 17, 31-54.
• Karaman, H. B., & Bulut, S. (2018). Göçmen çocuk ve ergenlerin eğitim engelleri, psikolojik sorunları ve çözüm önerileri üzerine bir araştırma. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 40(2), 393-412. DOI: 10.21560/spcd.vi.446297
• Karp, S. (2007). Why we need to go beyond the classroom. In W. Au, B. Bigelow & S. Karp (Eds.). Rethinking our classrooms: Teaching for equity and justice Volume-1, (pp. 188-193). Rethinking Schools.
• Kelly, D. M., & Brooks, M. (2009). How Young is Too Young? Exploring Beginning Teachers’ Assumptions about Young Children and Teaching for Social Justice. Equity & Excellence in Education, 42(2), 202–216. https://doi.org/10.1080/10665680902739683
• Kılıç, A. Z., Beyazova, A., Akbaş, H. M., Zara, A., & Serhatlı, İ. (2014). Okul çağı çocuklarının toplumsal cinsiyet algıları: gündelik yaşam örnekleriyle cinsiyetçiliğin benimsenme durumuna ve esneyebilme olasılığına dair bir araştırma. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 17(2), 122-151.
• Klasen, S., & Lamanna, F. (2009) The ımpact of gender ınequality in education and employment on economic growth: New evidence for a panel of countries. Feminist Economics, 15(3), 91-132. DOI: 10.1080/13545700902893106
• Koçak, S., & Bozkurt Bostancı, A. (2019). Sınıf yönetiminde sosyal adalet. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences, 52(3), 915-942. DOI: https://doi.org/10.30964/auebfd.597200
• Kollmayer, M., Schultes, M. T., Lüftenegger, M., Finsterwald, M., Spiel, C., & Schober, B. (2020). REFLECT - A teacher training program to promote gender equality in schools. Frontiers in Education, 5, 1-8. DOI:https://doi.org/10.3389/feduc.2020.00136
• Lai, M., & Tov, W. (2004). California healthy kids survey 2002 analysis. Asian Pacific Islander Youth Violence Prevention Center. Oakland, CA: Asian Pacific Islander Youth Violence Prevention Center, National Council on Crime and Delinquency
• Li, Q. (2006). Cyberbullying in schools: A research of gender differences. School Psychology International, 27(2), 157-170.
• Ļubkina, V., & Patapova, I. (2010). School and family cooperation models for reducing social problems at boarding school. Problems of Education in the 21st Century, 21, 96-108.
• Lynch, K. (2001). Equality in education. Studies: An Irish Quarterly Review, 90(360), 395-411.
• Navarro, R., Larrañaga, E., & Yubero, S. (2011). Bullying-victimization problems and aggressive tendencies in Spanish secondary schools students: the role of gender stereotypical traits. Social Psychology of Education, 14(4), 457-473.
• Olçay Gül, S., & Vuran, S. (2015). Normal sınıflara devam eden özel gereksinimli öğrencilerin kaynaştırma uygulamasına ilişkin görüşleri ve karşılaştıkları sorunlar. Eğitim ve Bilim, 40(180), 169-195.
• Özaydınlık, K. (2014). Toplumsal cinsiyet temelinde Türkiye’de kadın ve eğitim. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 14(33), 93-112.
• Özdemir, M. & Civelek, Ş. (2015). Öğretmenlerin Eğitimsel Çevresel ve Sosyal Sorunları (ŞIRNAK İLİ ÖRNEĞİ) . Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (26) , 163-181 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/zgefd/issue/47934/606374
• Pepler, D., Craig, W. M., & O'Connell, P. (1999). Understanding bullying from a dynamic systems perspective. In A. Slater & D. Muir (Eds.), The Blackwell reader in development psychology (pp. 440–451). Blackwell Publishing.
• Polat, H., & Boydak Özdan, M. (2020). Türk eğitim sisteminde fırsat ve imkân eşitliğine ilişkin öğretmen görüşleri. International Journal of Social Science Research, 9(2), 198-213.
• Power, S. (2012). From redistribution to recognition to representation: social injustice and the changing politics of education. Globalisation, Societies and Education, 10(4), 473-492. DOI: 10.1080/14767724.2012.735154
• Savolainen, H., Engelbrecht, P., Nel, M., & Malinen, O. P. (2012). Understanding teachers’ attitudes and self-efficacy in inclusive education: Implications for pre-service and in-service teacher education. European Journal of Special Needs Education, 27(1), 51-68.
• Scherr, T., & Larson, J. (2009). Bullying dynamics associated with race, ethnicity, and immigration status. Handbook of bullying in schools: An international perspective, 223-34.
• Seçgin, F. & Kurnaz, Ş. (2015). Sosyal bilgiler dersinde toplumsal cinsiyet etkinliklerinin öğrencilerin algı ve tutumlarına etkisi. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(5), 24-38.
• Şen, B., & Kahraman, F. (2012). Oyun hakkının uzağında yaşamak: Türkiye’de içgöç ve çocuk emeği. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27, 167-189.
• Şener Özel, F. (2019). Eğitim fakültelerinin lisans programlarına yönelik toplumsal cinsiyet eğitimi dersi öğretim programının tasarlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Düzce Üniversitesi.
• Sezer, F. (2012). Engelli bireylere karşı olumlu tutum geliştirmeye yönelik önleyici rehberlik çalışması; deneysel bir uygulama. e-Journal of New World Sciences Academy, 7(1), 16-26.
• Somel, P. (2019). Türkiye’de yoksulluk ve çocuk işçiliği ilişkisi üzerine bazı tespitler. Politik Ekonomik Kuram, 3(1), 19-37. DOI: 10.30586/pek.554179
• Sözer, M. A. & Işıker, Y. (2021). Suriyeli Öğrencilerin Eğitiminde Öğretmenlerin Karşılaştıkları Sorunlar. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1) , 183-200 . DOI: 10.31592/aeusbed.803095
• Steinberg, S., & Krumer-Nevo, M. (2020). Poverty-aware teacher education. European Journal of Teacher Education, 1-16.
• Suna, H. E., & Özer, M. (2021). Türkiye’de sosyoekonomik düzey ve okullar arası başarı farklarının akademik başarı ile ilişkisi. Journal of Measurement and Evaluation in Education and Psychology, 12(1), 54-70. DOI: 10.21031/epod.860431
• Suna, H. E., Tanberkan, H., Gür, B. S., Perc, M., & Özer, M. (2020). Socioeconomic status and school type as predictors of academic achievement. Journal of Economy Culture and Society, 61, 41-64. DOI: https://doi.org/10.26650/JECS2020-0034
• Tasa, H., & Mamatoğlu, N. (2018). Engelli bireylere yönelik tutum değişimi ve duyarlılık eğitimleri. Turkiye Klinikleri J Psychol-Special Topic, 3(1), 11-21.
• Tekin, H. H. (2019). Engelli üniversite öğrencilerinin eğitim yaşamındaki sorunları: Konya örneği. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(2), 1531-1548. DOI: https://doi.org/10.33206/mjss.479132
• Tezer Asan, H. (2010). Ders kitaplarında cinsiyetçilik ve öğretmenlerin cinsiyetçilik algılarının saptanması. Fe Dergi, 2(2), 65-74.
• Tolentino, E. P. (2009). How does it feel to have your skin color? In R. G. Johnson III (Ed.), A twenty-first century approach to teaching social justice: Educating for advocacy and action (pp.107-127). Peter Lang Publishing.
• Tor, H. (2010). Türkiye’de çocuk işçiliğinin boyutları. Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks, 2(2), 25-42.
• Tosun, A. , Yorulmaz, A. , Tekin, İ. & Yıldız, K. (2018). Mülteci Öğrencilerin Eğitim Sorunları, Eğitim ve Din Eğitiminden Beklentileri: Eskişehir Örneği . Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , 19 (1) , 107-133 . DOI: 10.17494/ogusbd.457087
• Trinidad, J. E. (2020). Material resources, school climate, and achievement variations in the Philippines: Insights from PISA 2018. International Journal of Educational Development, 75, 102174.
• Turhan Türkkan, B. (2017). Sosyomatematiksel konularla bütünleştirilmiş matematik öğretimi: Sosyal adalet ve eşitlik değerlerine ilişkin farkındalık ile problem kurma becerisi geliştirmeye yönelik bir eylem araştırması. (Yayımlanmamış doktora tezi). Çukurova Üniversitesi.
• Turhan Türkkan, B., Karaduman, B., Arslan Namlı, N., & Karakuş, M. (2018). Ortaokul öğrencilerinin toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik farkındalıklarının belirlenmesi: Bir ihtiyaç analizi çalışması. 6. Uluslararası Eğitim Programları ve Öğretim Kongresi, Kars, Türkiye.
• Turhan Türkkan, B., Karakuş, M., Arslan Namlı, N., & Karaduman, B. (2018). Toplumsal cinsiyet eşitliği eğitimine yönelik bir ihtiyaç analizi çalışması: Öğretmenlerden yansımalar. 6th International Multidisciplinary Congress of Eurasia, Roma, İtalya.
• Tutkun, Ö. F., & Aksoyalp, Y. (2010). 21. yüzyılda öğretmen yetiştirme eğitim programının boyutları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 361-371.
• World Economic Forum (2016). https://www.weforum.org/agenda/2016/01/what-are-the-10-biggest-global-challenges/ 06/12/2021
• Yeşil, A., & Balcı Karaboğa, F. A. (2021). Ortaokul öğrencilerinde toplumsal cinsiyet eşitliği farkındalığı. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 28, 51-78. DOI: https://doi.org/10.14689/enad.28.3
• Yolcu, E. (2021). Toplumsal cinsiyet eşitliği duyarlılığının geliştirilmesi: İlkokul dördüncü sınıflarla yapılan bir eylem araştırması. (Yayımlanmamış doktora tezi). Çukurova Üniversitesi.
• Yüksel, M., Adıgüzel, O., & Yüksel, H. (2015). Dünyada ve Türkiye’de sosyal politika temelinde dezavantajlı bir grup olarak çocuk işçiler realitesi. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(4), 23-34.