Temel Coğrafi Kavramların Öğretiminde Etimolojik Yaklaşım

Year 2025, Volume: 62 Issue: 62, 81 - 105, 22.07.2025

Yusuf Mert Üstün , Mehmet Ünlü

https://doi.org/10.15285/maruaebd.1636294

Abstract

Öğrencilerin zihinlerinde doğrudan anlamlı bir çağrışım oluşturamayan kavramların öğrenilmesi ve uzun zamanlar hatırlanabilmesi güçleşmektedir. Coğrafya eğitiminde de pek çok yabancı dil menşeili terim bulunmaktadır. Kelime kökenlerinin ve kavramların tarihsel süreçteki anlamsal yolcuğunun bir bütünlük halinde ele alınarak analiz edildiği etimolojik kavram öğretim yaklaşımı kavram öğretimi konusunda yararlı olabilecek bir metot olarak öne çıkmaktadır. Bu çalışmada coğrafi terimlerin öğretiminde etkili ve kalıcı olan etimolojik kavram öğrenme yaklaşımını tanıtmak ve örnekler üzerinden seçili coğrafi terimleri keşfetmek amaçlanmıştır. Bu amaçla temel kavramların açıklanması tercih edilmiştir. Bu tercihten hareketle ortaöğretim düzeyinde coğrafyaya giriş konularından olan coğrafyaya yardımcı bilim dalları analiz edilmek üzere seçilmiştir. Coğrafyanın bölümlerinden etimolojik tahlili yapılacak olanlar seçilirken yabancı kökenli veya gündelik Türkçeye yerleşmemiş isimlere sahip olan jeomorfoloji, hidrografya veya klimatoloji gibi temel kavramlara öncelik verilmiştir. Kavramlar öncelikle kısaca tanımlanmış ardından kelimeler etimolojik olarak analiz edilmiştir. Analizlerin yazımı sırasında etimoloji konusundaki İngilizce ve Türkçe çevrim içi başucu kaynak eserlerden yararlanılmıştır. Farklı kaynaklardan çapraz okumalar yapılarak elde edilen veriler, gerek yazılı gerekse görsel olarak açıklanmıştır. Araştırma, etimoloji kullanarak coğrafi kavramların sistematik bir biçimde öğrenilmesi konusunda giriş mahiyetinde bir çalışma olup yapılacak araştırmaların söz konusu alanın daha da derinlemesine incelenmesi, farklı kavramların ele alınması ve özellikle ortaöğretimdeki öğrencilerin etimolojik yaklaşımla coğrafi kavram öğrenimdeki performansları, görüşleri ve güdülenmelerinin incelenmesini önermektedir.

Keywords

Coğrafya , Kavram Öğretimi , Etimoloji , Etimolojik Kavram Öğretme Yaklaşımı , Temel kavramlar

An Etymological Approach to Teaching Basic Geographical Concepts

Abstract

Concepts that do not create a direct meaningful association in students' minds become difficult to learn and remember for a long time. There are also many terms of foreign language origin in geography education. The etymological approach to concept teaching, which analyzes the semantic journey of word origins and concepts throughout historical processes as a unified whole, emerges as a method that could be beneficial in this regard. This study aims to introduce the etymological concept learning approach, which is more effective and enduring than mere rote memorization, in the learning of geographical terms, and to explore selected geographical terms through examples. For this purpose, the explanation of basic concepts was preferred. Based on this preference, auxiliary science branches of geography were selected for analysis. Based on this preference, branches of geography, which are introductory topics to geography at the secondary education level in Türkiye, have been selected for analysis. Priority has been given to concepts in geography such as geomorphology, hydrography, or climatology for etymological analysis, due to their foreign origins or names not yet absorbed into everyday Turkish. The concepts were first briefly described, and then the words were analyzed etymologically. Data obtained through cross-referencing various sources has been explained both in written and visual formats. The research proposes that future research should further investigate the field, explore various concepts, and specifically examine the performance, opinions, and motivations of secondary school students regarding the use of etymological approaches in learning geographical concepts.

Keywords

Geography , Concept Teaching , Etymology , Etymological Concept Teaching Approach , Basic Concepts

References

• Akengin, H. (2010). Siyasi Coğrafya, İnsan ve Mekan Yönetimi. Pegem Akademi.
• Altınlı, İ. E. (1986). Yerbilimleri sözlüğü. Ankara: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• Ardos, M. (1976). Açıklamalı Fransızca-Türkçe jeomorfoloji sözlüğü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Enstitüsü.
• Arıboğan, D. Ü. (2022). Sosyal Bilimler Ansiklopedisi. İçinde Jeopolitik. TÜBİTAK. https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/jeopolitik
• Atalay, İ. (2004). Doğa bilimleri sözlüğü. İzmir: Meta Basımevi.
• Atay, S. Ö. (2016). Klasik jeopolitik yaklaşımlar ve eleştirel jeopolitik söylem. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(2), 144-155.
• Ayas, A., Çlepni, S., & Akdeniz, A. R. (1993). Development of the turkish secondary science curriculum. Science Education, 77(4), 433-440. https://doi.org/10.1002/sce.3730770406
• Bagheri, M. S., & Fazel, I. (2010). Effects of Etymological Elaboration on the EFL Learners’ Comprehension and Retention of Idioms. Journal of Pan-Pacific Association of Applied Linguistics, 14(1), 45-55.
• Bilgili, M., & Kocalar, A. O. (2020). Coğrafya Nedir? Liberal Düşünce Dergisi, 25(99), 145-162.
• Bilgin, T. (1985). Genel Kartografya II. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayını.
• Biricik, A. S. (2009). Fiziki Coğrafya Jeomorfoloji ile Hidroloji’nin Temel Prensipleri ve Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Gonca Yayınevi.
• Boers, F., Eyckmans, J., & Stengers, H. (2007). Presenting figurative idioms with a touch of etymology: More than mere mnemonics? Language Teaching Research, 11(1), 43-62. https://doi.org/10.1177/1362168806072460
• Bulyk, R. Y., & Kushniryk, O. V. (2020). Use of visualization tools in the educational process. Клінічна та експериментальна патологія, 19(3). http://visnyk-philology.uzhnu.edu.ua/index.php/1727-4338/article/view/1727-4338.X%D0%86X.3.73.2020.22/pdf_573
• CNRTL. (2024). HYDROGRAPHIE : Etymologie de HYDROGRAPHIE. https://www.cnrtl.fr/etymologie/hydrographie
• ÇAKICI, D. (2015). Şema kuramının okuduğunu anlama sürecindeki rolü. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30, 77-86.
• Çıkılı, Y. (2019). Eğitimle ilgili temel kavramlar. İçinde K. Keskinkılıç (Ed.), Eğitime Giriş (ss. 1-32). Pegem Akademi. https://scholar.google.com/scholar?cluster=18214946920081379649&hl=en&oi=scholarr
• Darkot, B. (1947). Kartografya Dersleri (2. bs). İstanbul: Üçler Basımevi.
• Dastrup, R. A. (2020). Political Geography. Introduction to Human Geography. https://slcc.pressbooks.pub/humangeography/part/political-geography/
• Doğanay, H., & Doğanay, S. (2000). Coğrafya’ya giriş. Ankara: Pegem Yayınları. https://depo.pegem.net/9786257228565.pdf
• Duman, B. (2008). Öğrenme-öğretme kuramları ve süreç temelli öğretim. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Efe, R. (2010). Biyocoğrafya (2. Baskı). Bursa: Marmara Kitap Merkezi.
• Elena, M., Lvovna, M. E., & Mikhailovna, V. A. (2017). Education process visualization in metacognition development and sustainability. International Journal of Cognitive Research in Science, Engineering and Education, 5(2), 65-74.
• Erinç, S., Ertek, C., & Güneysu, C. (2015). Jeomorfoloji I. İstanbul: Der Yayınları.
• Erol, O. (2014). Genel klimatoloji (10. Baskı). İstanbul: Çantay Yayınları.
• Ertek, T. A. (2017). Antropojenik jeomorfoloji: Konusu, kökeni ve amacı. Türk Coğrafya Dergisi, 69, 69-79.
• etimolojiturkce. (2024). Etimoloji—Türkçe Etimoloji Sözlüğü. www.etimolojiturkce.com. https://www.etimolojiturkce.com/
• Etymonline. (2024). https://www.etymonline.com/
• Golzarnia, H., & Rahmani, R. (2018). The effect of teaching the etymology of words to learn and reinforce vocabulary by Iranian children. Journal of Teaching English Language Studies, 6(4), 164-186.
• Göney, S. (1993). Siyasi Coğrafya (C. 2). İstanbul: İ.Ü. Basım ve Film Merkezi.
• Güney, E., Bozyiğit, R., Meydan, A., Kılıç, T., & Bulut, İ. (2016). Çevrebilim (ekoloji) sözlüğü. Konya: Çizgi Kitabevi. https://scholar.google.com/scholar?cluster=16354635243754807574&hl=en&oi=scholarr
• Hoşgören, M. Y. (2011). Jeomorfoloji terimleri sözlüğü. İstanbul: Çantay.
• İlhan, S. (1989). Jeopolitik Duyarlılık. Ankara: Türk Tarihi Kurumu.
• İzbırak, R. (1955). Sistematik Jeomorfoloji. Ankara: Harita Genel Müdürlüğü.
• İzbırak, R. (1992). Coğrafya Terimleri Sözlüğü: Almanca, Fransızca, İngilizce Karşılıkları, Eski Ve Yeni Şekilleriyle;(indeks’ li). Ankara: MEB.
• Jie, Z. (2013). Application of etymology and semantic field theory for second language acquisition. US-China Foreign Language, 11(11), 834-839.
• Karakaş, S. (2017). Prof Dr Sirel Karakaş Psikoloji Sözlüğü. İçinde Belleğin işlemleme düzeyi modeli.
• Köse, E. (2020). Eğitimin Temeli Temel Kavramlar. Ankara: Pegem Akademi.
• Mamadouh, V. & Müller, M. (2017). Political geography and geopolitics. European regions and boundaries: A conceptual history, 3, 258.
• Marshall, T. (2018). Coğrafya Mahkûmları, Dünyanın Kaderini Değiştiren On Harita. Çev. Mert Doğruer. İstanbul: Epsilon Yayınevi, 1920-1945.
• McDowall, R. M. (2004). What biogeography is: A place for process. Journal of Biogeography, 31(3), 345-351. https://doi.org/10.1046/j.0305-0270.2003.01020.x
• Mcleod, S. (2023, Haziran 16). Levels of Processing Theory (Craik & Lockhart, 1972). https://www.simplypsychology.org/levelsofprocessing.html
• Merriam-Webster. (2024). https://www.merriam-webster.com/
• Moreno, E. M. G. (2011). The role of etymology in the teaching of idioms related to colours in an L2. Porta Linguarum: revista internacional de didáctica de las lenguas extranjeras, 16, 19-32.
• Naeim, M., & Baleghızadeh, S. (2013). Etimoloji sunumu yoluyla sözcük sözcük akılda tutmayı arttırma. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 7(1), 111-123.
• Nişanyan Sözlük. (2024). https://www.nisanyansozluk.com/
• Ogata, K. (2019). An Experimental Study of Learning Etymology: How it Accelerates EFL Learners’ English Vocabulary Expansion. Academia. https://www.academia.edu/download/60873636/An_Experimental_Study_of_Learning_Etymology-_How_it_Accelerates_EFL_Learners_English_Vocabulary_Expansion20191011-80718-hp8htw.pdf
• Orcan, S. (1981). Genel Kartografya. Ankara: Harita Genel Müdürlüğü.
• Oxford English Dictionary. (2024). Oxford English Dictionary. https://www.oed.com/dictionary/
• Öngör, S. (1963). Siyasi coğrafya ve jeopolitik. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 18(01). https://dergipark.org.tr/en/pub/ausbf/issue/3170/44096
• Özey, R. (2014). Dünya ve Türkiye Ölçeğinde Siyasi coğrafya. İstanbul: Aktif Yayınları.
• Özgüç, N., & Tümertekin, E. (2016). Beşeri coğrafya, insan, kültür, mekân. İstanbul: Çantay Kitabevi. Pierson, H. D. (1989). Using etymology in the classroom. ELT journal, 43(1), 57-63.
• Richards, J. C., & Schmidt, R. W. (2010). Longman dictionary of language teaching and applied linguistics (4. bs). Routledge. https://www.taylorfrancis.com/books/mono/10.4324/9781315833835/longman-dictionary-language-teaching-applied-linguistics-richard-schmidt-jack-richards
• SAOB. (1928). Svenska Akademiens ordböcker. Içinde Geopolitik. https://svenska.se/saob/?id=G_0221-0132.cMo2&pz=7
• Sciences.smith. (2024). An Introduction to the Word Climate [Software]. https://www.science.smith.edu/climatelit/intro-to-the-word-climate/
• Short, J. R. (2002). An introduction to political geography. Routledge. https://www.taylorfrancis.com/books/mono/10.4324/9780203418727/introduction-political-geography-john-rennie-short
• Solgi, F., & Sotoudehnama, E. (2017). Second language vocabulary learning: Etymology or synonymy? Zabanpazhuhi (Journal of Language Research), 9(23), 105-120.
• Tekkaya, C., Özkan, Ö., & Sungur, S. (2001). Biology concepts perceived as difficult by Turkish high school students. Hacettepe üniversitesi eğitim fakültesi dergisi, 21(21). https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/87982
• Topal, İ. (2023). Lexical Opportunities in English through the Lens of Etymology. The Journal of English Language Teaching in Foreign Language Context, 8(2). https://avesis.gazi.edu.tr/yayin/add92579-8218-43a7-9334-d4e3593762be/lexical-opportunities-in-english-through-the-lens-of-etymology/document.pdf
• Tuathail, G. O., & Toal, G. (1994). Problematizing geopolitics: Survey, statesmanship and strategy. Transactions of the Institute of British Geographers, 259-272.
• Türkez, K., Karakoç, M., Balşen, N., Pektaş, T., & Özdoğan, İ. (2023). 9. Sınıf Coğrafya Ders Kitabı. Ankara: MEB. Ünlü, M. (2014). Coğrafya öğretimi. Pegem Akademi Ankara. https://avesis.marmara.edu.tr/yayin/92a5555e-1f14-4f8b-93f6-fb1d704721f1/cografya-ogretimi/document.pdf
• Ünlü, M., & Yıldırım, S. (2016). CBS ile oluşturulan tematik haritaların kullanımının öğrencilerin başarısına etkisinin değerlendirilmesi. Marmara Coğrafya Dergisi, 33, 77-95.