1954 – 2016 DÖNEMİ TÜRKİYE SINIRAŞAN SULAR POLİTİKASI

Yıl 2017, Sayı: 35, 122 - 133, 10.02.2017

M. Murat Köle

https://doi.org/10.14781/mcd.291177

Cited By: 1

Öz

Dünya
su rezervinin % 2,5’ini oluşturan tatlı su kaynakları, yerküre üzerinde eşit
bir alansal dağılıma sahip değildir. Su, tükenmeyen fakat hidrolojik çevrim
sistemi ile mekânsal değişimler gösteren doğal bir kaynaktır. Güncel olarak,
tatlı su kaynakları üzerinde hem insanoğlu hem de hidrolojik döngüde
gerçekleşen doğal değişimler çift yönlü bir baskı oluşturmaktadır. İçinde bulunduğumuz dönemde, su kaynaklarına
erişim ve kaynakları yönetebilme yetisi büyük bir önem kazanmıştır.

Özellikle,
Türkiye’nin içinde bulunduğu coğrafyada su stratejik bir öneme sahiptir.
Türkiye Falkenmark Göstergesi’ne göre su baskısı altında olan bir ülkedir.
Türkiye kuzey komşularına oranla daha düşük, güney komşularına oranla görece
daha yüksek kişi başına düşen su miktarına sahiptir. Bunun yanı sıra
yenilenebilir su kaynaklarının dağılımı ülke içerisinde de farklılıklar
göstermektedir. Türkiye yenilenebilir su kaynaklarının yaklaşık üçte biri
sınıraşan su havzalarında toplanmıştır. Yenilenebilir su potansiyeli yüksek
olan havzalar ise ülkenin güneydoğusunda, Orta Doğu coğrafyasının ana su
kaynakları olarak yer almaktadır.

Türkiye’nin
içinde bulunduğu bölgede su, dönemler boyunca ülkeler arasında gerginlik,
rekabet ve çatışmalara neden olmuştur. 
Gerginlik, rekabet ve çatışmaların engellenmesi için ise kıyıdaşların
uyguladıkları hidropolitika belirleyici bir rol üstlenmiştir. Çalışmada,
Türkiye’nin sınıraşan sular ile ilgili olarak 1954 – 2016 döneminde
izlemiş olduğu hidropolitikanın ana hatları ile ortaya çıkartılması
amaçlanmıştır. Çalışma sonucunda, seçili dönem için, Türkiye sınıraşan sular
politikasının temel ilkeleri yedi temel grupta toplanmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Türkiye, su kaynakları, sınıraşan sular, hidropolitik

Transboundary Water Policy of Turkey Between 1954 and 2016

Öz

Fresh water resources which make up 2,5 % of the world
water reserves, do not have a uniform spatial distribution over the Earth.
Water is an inexhaustible natural resource. But, water resources have spatial
changes depend on hydrologic cycle. Nowadays, there is a bilateral pressure on
water resources resulting from both human activities and changes caused by
natural hydrologic cycle. During the last period, ability to access and manage
water resources has gained a great importance.

Especially, water has a great strategic value for
Turkey. Depending on the Falkenmark Indicator, Turkey face to face water
stress. The Country has a lower amount of water per capita than its northern
neighbors, which is relatively higher than its southern neighbors. Besides,
there are big differences in the distribution of renewable water resources
within the country. About one-third of Turkey's renewable water resources
are concentrated in transboundary water basins. The basins, which are high in
renewable water potential, are located in the south east of the country as the
main water resources of the Middle East geography.

Water shortages lead to social tension, rivalry and
conflict between the countries around of Turkey. In order to prevent tensions,
rivalries and conflicts, the hydropolitics which is applied by participants
have a key role. The aim of the present paper is revealed main hydropolitics of
Turkey between 1954 and 2016. As a result of this study, for selected period,
transboundary water policy of Turkey is divided into seven main groups.

Anahtar Kelimeler

Turkey, water resources, transboundary water, hydropolitic

Kaynakça

• Akbaş, Z. & Mutlu, Ç. (2012). Uluslararası politikada Irak ve Suriye’nin siniraşan su sorununa yaklaşimi ve Türkiye: beklentiler ve gerçekler. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 13(1), 213-240.
• Aktaş Acabey, M. (2006). Sınıraşan Sular: Hukuki Rejim, Dicle-Fırat ve Türkiye’nin Diğer Sınıraşan Suları. İstanbul: Beta Yayınları.
• Amery, H. A. (2002). Water wars in the Middle East: A looming threat. The Geographical Journal, 168(4), 313-323.
• Angelidis, P., Kotsikas, M. & Kotsovinos, N. (2010). Management of Upstream dams and flood protection of the transboundary river Evros/Maritza. Water Resources Management, 24(11), 2467-2484.
• Aquastat, (2016). Food and Agriculture Organization. 27 Kasım 2016 tarihinde http://data.worldbank.org/indicator/ER.H2O.INTR.PC adresinden edinilmiştir.
• Bağış, A. İ. (1997). Turkey’s hydropolitics of the Euphrates-Tigris Basin. International Journal of Water Resources Development, 13(4), 567-582.
• Beschorner, N. (1992). Water and Instability in The Middle East. London: Brassey's for The International Institute for Strategic Studies.
• Bilen, Ö. (2000). Ortadoğu Su Sorunları ve Türkiye. Ankara: Toplumsal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı (TESAV).
• Bilen, Ö. (2009). Türkiye'nin Su Gündemi. Ankara: Devlet Su İşleri (DSİ).
• Biswas, A. K. (1994). International Waters of Middle East, From Euphrates-Tigris to Nile. Bombay: Oxford University Press.
• Cem, S. A. R. (1970). Uluslararası Nehirlerden Endüstriyel ve Tarımsal Amaçlarla Faydalanma Hakkı. Ankara.
• Çarkoğlu, A. & Ender, M. (2001). Domestic concerns and the water conflict over the Euphrates-Tigris River Basin. Middle Eastern Studies, 37(1), 41-71.
• Çiçek, İ. & Ataol, M. (2009). Türkiye’nin su potansiyelinin belirlenmesinde yeni bir yaklaşım. Coğrafi Bilimler Dergisi, 7(1), 51-64.
• DSİ, (2009). Türkiye Su Raporu. Ankara: Devlet Su İşleri (DSİ).
• Dursun, A. (2006). Sınıraşan sular Fırat ve Dicle Nehirlerinin, Türkiye, Suriye ve Irak ilişkileri üzerine etkileri. (Yüksek Lisans Tezi (Yayımlanmamış), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta).
• Elhance, A. P. (1999). Hydropolitics in the Third World: Conflict and Cooperation in International River Basins. Washington: United States Institute of Peace Press.
• Erkal, T. & Topgül, İ. (2015). Meriç Nehri'nin son 15 Yıllık Taşkınları ve Korunma Projeleri. E. Yılmaz (Ed.) TÜCAUM VIII. Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s. 165-174). Ankara.
• Falkenmark, M. (1989). The massive water scarcity now threatening Africa: Why ısn't ıt being addressed?. AMBIO, 18(2), 112-118.
• Fetter, C. F. (1994). Applied Hydrogeology. New Jersey: Prentice- Hall Inc.
• Gautier, C. (2008). Oil, Water and Climate. New York: Cambridge University Press.
• İnan, Y. (1994). Sınıraşan suların hukuksal boyutları (Fırat ve Dicle). Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (49)1, 243-254.
• Kıran, A. (2005). Ortadoğu'da Su: Bir Çatışma ya da Uzlaşma Alanı. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Kibaroğlu, A. (2011). Fırat-Dicle Havzası sınıraşan su politikalarının evrimi: İşbirliği için fırsatlar ve tehditler. Ortadoğu Analiz, 4(43), 70-83.
• Kibaroğlu, A. (2013a). Türk dış politikası ve su. Ortadoğu Analiz, 5(53), 50-59.
• Kibaroğlu, A. (2013b). Meriç Nehir Havzası Sınıraşan Su Politikaları. 5. Dünya Su Forumu Türkiye Bölgesel Su Toplantıları Taşkın Konferansı Bildiriler Kitabı içinde (s. 1-11). Edirne: Devlet Su İşleri (DSİ).
• Kibaroğlu, A. & Scheumann, W. (2013). Evolution of transboundary politics in the Euphrates -Tigris River System: New perspectives and political challenge. Global Governance, 19(2), 279-305.
• Kodaman, T. (2007). Fırat-Dicle Meselesi ve Türkiye-Suriye İlişkilerine Etkisi. Ankara: Asil Yayınları.
• Maden, T. E. (2013). Sınıraşan su havzalarında işbiriği sorunu. Ortadoğu Analiz, (5)53, 23-31.
• Malkaralı, S., Korkmaz, M. & Sezen, N. (2008). Meriç Nehri taşkınları ve taşkınlar için geliştirilen uluslararası projeler. 5. Dünya Su Forumu Türkiye Bölgesel Su Toplantıları, Taşkın Konferansı Bildiriler Kitabı içinde (s. 12-37). Edirne: Devlet Su İşleri (DSİ).
• Mazlum, İ. (1998). Türkiye’nin güvenlik algılamaları açısından sınıraşan sular sorunu. G. Özcan, & Ş. Kut (Ed.), En uzun on yıl: Türkiye’nin ulusal güvenlik ve dış politika gündeminde doksanlı yıllar içinde^. İstanbul: Büke Yayınları.
• Oğuz, S. (2009). Fırat-Dicle Nehirleri ve Türkiye’nin kararlılığı. Sınıraşan Sular ve Türkiye Konferansı Bildiriler Kitabı içinde (s. 81-98). İstanbul: Devlet Su İşleri (DSİ).
• ORSAM, (2011). Türkiye-Suriye İlişkileri: Sınıraşan Sularda Örnek İşbirliği Olarak Asi Dostluk Barajı. Ortadoğu Stratejik Araştırma Merkezi (ORSAM) Rapor no 47, Ankara.
• Özey, R. (1997). Dünya Denkleminde Ortadoğu: Ülkeler, İnsanlar, Sorunlar. İstanbul: Aktif Yayınevi.
• Öziş, Ü., Özdemir, Y., Dalkılıç, Y., Türkman, F. & Baran, T. (2004). Su siyaseti açısından sınıraşan Fırat-Dicle Havzası. Silâhlı Kuvvetler Dergisi, 382, 16-33.
• Öziş, Ü. & Özdemir, Y. (2009). Türkiye’nin sınıraşan akarsuları ve Fırat-Dicle Havzası. Sınıraşan Sular ve Türkiye Konferans Bildiriler Kitabı içinde (s. 23-59). İstanbul: Devlet Su İşleri (DSİ).
• Sezen, N., Gündüz, N. & Malkaralı, S. (2007). River basin flood management: Meriç River Floods and Turkish – Bulgarian cooperations. International congress on river basin management books (s. 646-654). State Hydraulic Works (DSİ). Retrieved October 28, 2016, from http://www2.dsi.gov.tr/english/congress2007/chapter_4/125.pdf.
• Toklu, V. (1999). Su Sorunu, Uluslararası Hukuk ve Türkiye. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Turoğlu, H. & Uludağ, M. (2013). İklim değişikliğinin sınır aşan Meriç Nehri Havzası’nın aşağı bölümündeki olası hidrografik etkileri. Trakya University Journal of Natural Sciences, 14(2), 77-85.
• UN (2003). Water for People, Water for Life. The First World Water Development Report (UN), Paris: Unesco Publishing.
• UN (2013). Water Security and the Global Water Agenda. Canada: United Nations University.
• Yakış, Y. (2009). Türkiye’nin su konularının uluslararası boyutu, Sınıraşan Sular ve Türkiye Konferans Bildiriler Kitabı içinde(s. 15-20). İstanbul: Devlet Su İşleri (DSİ).
• Zehir, C. & Birpınar, M. E. (2009). Türkiye ve Yakın çevresindeki sınıraşan su meseleleri, tarihsel gelişimi, hukuksal boyutu, çözüm önerileri. Sınıraşan Sular ve Türkiye Konferans Bildiriler Kitabı içinde (s. 101-126). İstanbul: Devlet Su İşleri (DSİ).
• Waterbury, J. (1979). Hydropolitics of the Nile Valley. New York: Syracuse University Press.