EVLİYA ÇELEBİ’NİN (17. YÜZYIL) “İKLİM” ANLAYIŞI VE SEYAHATNAME’DE BELDELERİN İKLİMİ

Yıl 2016, Sayı: 33, 390 - 409, 29.01.2016

ADNAN DOĞAN Buldur

https://doi.org/10.14781/mcd.04998

Öz

ÖZET

Gezi notları ve gezi anılarından oluşan seyahatnameler, ilgili zaman ve yerler hakkında bizlere ayrıntılı bilgiler verirler. Evliya Çelebi’nin yazdığı Seyahatname, kültür tarihimiz için son derece önemlidir. Özellikle 17. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin hakim olduğu alanların tarihi, kültürü, dili, dini, mimarisi, etnik yapısı ve coğrafyası hakkında bilgiler verir.

Bu araştırmada, 10 cilt halinde yazılan Seyahatname’nin Yapı Kredi Yayınları’ndan çıkan “Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi (Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Bağdat 304 Numaralı Yazmadan)” adlı eser temel alınmış, o dönemde dünyanın iklim bölgeleri ile Evliya Çelebi’nin  gezip gördüğü beldelerin iklimleri hakkındaki bilgiler taranmıştır.

Seyahatname’ye göre yeryüzü, birinci, ikinci, üçüncü… şeklinde yedi iklim bölgesine ayrılmıştır. Bu, aslında bir iklim tasnifinden ziyade bir bölgesel coğrafya çalışmasıdır. Beldeler gibi, dağların, nehirlerin ve ülkelerin yeryüzündeki dağılımı yapılırken hangi iklim bölgesinde olduğu vurgulanmak suretiyle bir çeşit konum belirlemesi yapılır. Mesela bir beldenin hangi iklim bölgesinde olduğu, çoğunlukla oranın hangi enlemde, uzun gün ve gecesi, saat ve derece olarak ifade edilir ve bir çeşit matematiksel konum tarifi yapılır.

Seyahatnamede her bir iklim bölgesinin genel iklimsel özellikleri ve beldelerin iklimleriyle ilgili bilgilere rastlanır. Beldelerin iklimleri hakkındaki bilgilere bazen “havası ılıktır”, “sıcaktır” veya “soğuktur” şeklinde doğrudan ulaşılabileceği gibi, bazen de yağmur duasına çıkılması veya sarnıçların varlığından bahsetmesi gibi dolaylı da ulaşılabilir.

Anahtar Kelimeler: Evliya Çelebi, Seyahatname, iklim

ABSTRACT

Travel books, consisting of travel notes/logs and memories, give us detailed information about the relevant time and place. Seyahatname, the travelbook of Evliya Çelebi, is an imortant literary work within the Turksih Culture. It provides information about the history, culture, language, religion, architecture,ethnic structure, and geography of the places under the Ottoman dominion during the 17^th century.

The present study was based on “Evliya Çelebi Seyahatnamesi in Contemprorary Turkish” by Yapı-Kredi Publications (Topkapı Palace Library, Writing ennumerated Bağdat 304)” of the Seyahatname written originally in 10 volumes. The concept of climate, climate regions of the world and the climate of the places visited  by Evliya Çelebi were analyzed.

According to Seyahatname, the world is divided into seven climate regions as the 1^st, 2^nd,3^rd, 4^th, 5^th,6^th, and 7^th based on the regions. The climate zone of, mountains, rivers, locations are to be stated while mentioning the localisation of countries in the world and thus determining their geographical positioning. For example, while determining the climate zone of an area, the lattitude, longest day/night time, hour and degree are taken into consideration and thus a kind of mathematical positioning is made.

In Seyahatname, the travelbook of Evliya Çelebi, information about the climatic features of each climate zone and the areas visited are given. Sometimes information about the climate of the town is directly given "the weather is warm", "hot" or "cold" or indirectly through information provided such as the existence of cisterns or people went out of town to pray for rain.

Keywords: Evliya Çelebi, Seyahatname. climate