TARİH ÖNCESİ BİR YERLEŞME OLAN ŞANLIURFA’NIN KURULUŞUNA ETKİ EDEN COĞRAFİ FAKTÖRLER

Yıl 2009, Sayı: 19, 108 - 129, 27.09.2013

Abdulkadir Güzel Abdülkadir Güzel

Öz

Kuaterner dönemde global ölçekteki olumlu iklim değişimleri
sonucu, insanların ekvatoral kuşaktan Dünyanın kuzeyine ve güneyine
doğru yayılmaya başlamalarıyla ilk etapta bazı yeni yerleşmeler
kurulmuştur. Şanlıurfa, insanlığın ilk yerleşmeye başladığı kültürel
hayatın ortaya çıktığı, tarımsal faaliyetlerin ivme kazandığı bir dönemde
kurulmuş olması nedeniyle tarihi coğrafya açısından önem arz
etmektedir.
Bu sahadaki uygun iklim şartları, gür su kaynakları, ekonomik
faaliyet alanları ve korunma imkanları, Şanlıurfa şehrinin
fonksiyonlarında dikkat çekecek derecede bir süreklilik meydana
getirmiştir. Bunun sonucunda şehir günümüze kadar yaşamını devam
ettirebilmiştir.
Şehrin çevresinde yer alan Harran Ovası ve geniş platolar
ekonomik faaliyet için uygun imkan sunmalarının yanında, ovanın
batısında, kuzey-güney yönünde uzanan fay hattına bağlı olarak çıkan
bol su ihtiva eden karstik kaynaklar bir diğer olumlu faktör olarak etkili
olmuştur. Ayrıca yerleşmenin kurulduğu alanın doğal ve beşeri yönden
savunmaya uygun olması şehrin burada kurulup gelişmesini sağlayan bir
diğer olumlu etkendir.
Prehistorik dönemden buyana arzettiği önemini koruyan
Şanlıurfa, 1992 yılından itibaren Harran Ovasının sulanmasıyla GAP
bölgesinin merkezi durumuna yükselmiştir

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Şanlıurfa, Şehir yerleşmesi, Neolitik yerleşme, Coğrafi faktörler

Kaynakça

• Akarca, A. (1998) Şehir ve Savunma, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Ardos, M. (1992) Türkiye’de Kuaterner Jeomorfolojisi, İstanbul Üniv. Edb. Fak. yay.No: 3373. İstanbul.
• Atalay, İ.. (1996) “Pleistosen Sonu ve Holosen Başlarında Anadolu’nun Paleocoğrafya Şartlarına Genel Bir Bakış” Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu, Coğrafya Araşt. Dergisi, Sayı: 4, s.7- 19.
• Atalay, İ. (1989) “Türkiye’de Kır Yerleşmelerinin Arazi Degredasyonu Üzerindeki Etkileri”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih kurumu Coğrafya Araştırmaları. s.92-101.
• Atalay, İ .(1991) Türkiye Coğrafyası, Yeniçağ basın yayın, Ankara
• Çelik, B. (2003a) “Anearly Neolitik Senttlement in the Center of Şanlıurfa, Türkey” Neo- Lithic (2/3: 4-6.).
• Çelik, B. (2003b) Şanlıurfa Kent Merkezinde Çanak Çömleksiz Bir Neolitik Yerleşim: Yenimahalle, Hacetepe Üniv. Sosyal Bilimler Enst. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Çelik, B. (2007) “Yeni Mahalle- Balıklıgöl” Türkiye’de Neolitik Dönem”, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 165-178
• Erol, O. (1979) “Dördüncü Çağ(Kuaterner), Ankara Üniversitesi DTCF Yay. No: 28 Ankara.
• Erol, O. (1980) “Anadolu’da Kuaterner Pluvial ve İnterpluvial Koşullar ve Özellikle Güney-İç Anadolu’da son Buzul Çağından Bugüne Kadar Olan Çevresel Değişmeler”, Ankara Üniv. DTCF Coğrafya Araştırmaları Derg. Sayı: 9, s.5-16.
• Futuyma, J.D (1988) Evolutionary Bioloji, chapter 26 s.737, Sundorland
• Hours, F. Vd. (1994) Atlas des Sites du proche Orient (14000-5700) Travaux la Maison de I’Orient Mediterraneen, Vol. I-II, No 24. De Boccard, Paris.
• Güzel. A (2005) Şanlıurfa İli Yerleşmeleri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enst. Yayımlanmamış Doktora Tezi, s. 34-50) Ankara.
• Hauptmann, H. (2002) “Tarihöncesi – İlkçağ dönemi” Uygarlıklar Kapısı Urfa (Editör: Filiz ÖZDEN), Yapı Kredi Yayınları- 1732, s.25-45
• İzbırak, R. (1992) Coğrafya Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları s.194, Ankara.
• Kasapoğlu, K.E (1998)” Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Depremselliği” GAP Bölgesinde Kültür Varlıklarının Korunması, Yaşatılması ve Tanıtılması Sempozyumu, s. 376-383, Şanlıurfa.
• Segal J.B. (2003) Kutsanan Şehir Edessa, İstanbul
• Şahin, C (1986) İnsan ve Doğal Çevre, Sosyal Bilgiler A.Ü, AÖF, Eğitim Önlisans Programı s. 156-170
• Şahinalp, M.S (2006) “Şanlıurfa Şehrinin Kuruluşuna Etki Eden Etmenler” Ankara Üniversitesi Türkiye Coğ. Araş. Ve Uygulama Merkz.Cilt:4 Sayı:1 s.105-127
• Kürkçüoğlu, A.C. (2002) “Tarihi Gelişim Sürecinde Balıklıgöl ve Çevresinin Mimari Dokusu”, Şanlıurfa Uygarlığın Doğduğu Şehir, Ankara.
• Kürkçüoğlu, A.C. (2000) İnançlar Diyarı Şanlıurfa, Şanlıurfa Valiliği Kültür Yayınları, (11) , Şanlıurfa.
• Özçağlar, A. (1997) Türkiye de Belediye Örgütlü yerleşmeler, Ekol Yay, s.1, Ankara
• Özgür, E.M. (2000) Türkiye Coğrafyası, Hilmi Usta Matbaacılık, Ankara.
• Tunçdilek, N. (1985) Türkiye’de Röliyef Şekilleri ve Arazi Kullanımı, İstanbul Üniv. Yay. No: 3279, İstanbul.
• Tunçdilek, N. (1986) Türkiye’de Yerleşmenin Evrimi, Üniv. Yay. No: 3367, Deniz Bilimleri ve Coğ. Enst. Yay. No. 4 İstanbul.
• Tunçdilek N 1985 Türkiye’de Röliyef Şekilleri ve Araziden Yararlanma, İstanbul.
• Tunçdilek, N. (1988) Dünya Nüfus Dinamiği, İstanbul Üniv. Yay. No: 3501, Deniz Bilimleri ve Coğ. Enst. Yay.8, İstanbul.
• Yalçınkaya, I (1986) “ Güneydoğu Anadolu’ da Yapılan Paleolitik Çağ Araştırmaları Üzerine bir Değerlendirme”, X. Türk Tarih kongresi, Cilt I, s. 35- 42
• Yalçınlar, İ. (1967) “ Türkiye’deki Bazı şehirlerin kuruluş ve Gelişmelerinde Jeomorfolojik Temeller” İst. Üniv. Coğ. Esnt. Dergisi, Cilt 8, Sayı:17, s.53-66.