KAYADELEN KARSTİK TÜNELİ (MUŞ-VARTO)

Yıl 2011, Sayı: 24, 150 - 168, 27.09.2013

Selahattin Polat

Öz

Muş Varto ilçesi doğusundaki Kayadelen köyü yakınlarında Görgü
Çayı tarafından oluşturulmuş, flüvyo-karstik kökenli, 600 metre uzunluğunda
Kayadelen Tüneli bulunmaktadır. Tünel, Alt Miosen yaşlı kalkerler içinde
açılmıştır. Akarsu, Alt Miosen kalker tabakalarının stratifikasyon düzlemi, yarık
ve çatlak gibi zayıf direnç alanlarından yararlanmıştır. Görgü Çayı
Kuaternerde değişen kaide seviyesi ve tektonik yükselmeye ayak uydurmak için
kuzeyde yer alan eski vadi kısmını terk edip yeraltında akışa geçmiştir. Sahanın
kuzeydoğusundaki doğrultu atımlı sağ yönlü aynı zamanda eğim bileşenli fay,
Görgü Çayı’nı güneydoğuya doğru ötelemiş, kalker kütlesinin güneyindeki eğim
atımlı fay ise derine doğru karstlaşmanın gelişmesini sağlamıştır. Tünel,
Kuaternerdeki tektonik hareketlerin yerüstü akaçlama sistemi üzerinde etkisini
göstermesi açısından önemlidir. Bu makaleye konu olan Kayadelen Tüneli
ender bir doğal anıttır. Tünel ve yakın çevresi doğal sit alanı ilan edilerek,
turizmin hizmetine sokulmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Varto, karstik tünel, doğa anıtı, karst, turizm

Kaynakça

• Alagöz, C.A., 1944, Türkiye Karst Olayları Hakkında Bir Araştırma, Türk Coğrafya Kurumu Yayınları S.I, Ankara.
• Altınlı, E., 1943, 1/500.000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası Erzurum Paftası İzahnamesi, MTA Enst. Yayınları, Ankara.
• Atalay, İ., 1988, “Toros dağlarında karstlaşma ve karstik alanların ekolojisi”, Jeomorfoloji Dergisi, S.16, 1-8, Ankara.
• Calic-Ljubojevic, J., 2002, “Natural Bridges on the Vranta River (Eastern Serbia) as the Last Remnants of a Former Cave”, Acta Carsologica,29/2,18, 241-248.
• Doğan, U.,1997, “Gidengelmez Dağları’nda Doğal Ortam ve İnsan İlişkileri”, Ank. Üniv. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S.6, 41-61, Ankara.
• Ekmekçi, M., 2003, “Review of Turkish Karst with Emphasisi on Tectonic and Paleogeographic Controls”, Acta Carsologica, 32/2,17,205-218, Ljubljana.
• Erdem, N.P., Lahn, E., 2001, Türkiye Depremleri İzahlı Kataloğu, Yıldız Teknik Üniv. Vakfı Yayınları YTÜVAK.İN.KT-2001.007, İstanbul.
• Erinç, S., 1953, Doğu Anadolu Bölgesi, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No 23, İstanbul.
• Erinç, S., 1971, Jeomorfoloji II (genişletilmiş 2.baskı), İstanbul Üniversitesi Yayınları No.1628, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No.23, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul.
• Jennings, J.N., 1973, Karst, Volume Seven, England. Nazik, L., 2008, Mağaraların Araştırılma, Korunma ve Kullanım İlkeleri, MTA Genel Müdürlüğü, Yerbilimleri ve Kültür Serisi-2, Ankara.
• Nazik, L., 1989, “Mağara morfolojisinin belirlediği jeolojikjeomorfolojik ve ekolojik özellikler”, Jeomorfoloji Dergisi, S.17, 53-62, Ankara.
• Pamir, H.N, Baykal, F., 1943, Bingöl Bölgesi ve Buranın Şimal ve Cenubundaki Jeolojik Yapı, MTA Rap. No.1447, Ankara.
• Pekcan, N., 1999, Karst Jeomorfolojisi, Filiz Kitapevi, 2. baskı, İstanbul.
• Sür, A., 1994, “Karstik Yerşekilleri ve Türkiye’den Örnekler”, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S.3, 1-28, Ankara.
• Şaroğlu, F., 1983, “Bingöl Dağı ve Öyküleri”, Yeryuvarı ve İnsan, S.8/3, 3-4, Ankara.
• Şaroğlu, F., 1986, Doğu Anadolu’nun Neotektonik Dönemde Jeolojik Ve Yapısal Evrimi, MTA Rap.No. 7857, Ankara.
• Şaroğlu, F., Yılmaz, Y., 1987, “Doğu Anadolu’da Neotektonik Dönemdeki Jeolojik Evrim ve Havza Modelleri”, MTA Dergisi, 107, 86, Ankara.
• Şengün, M.T., Tonbul, S., 2005, “Ölbe Kanyonu ile Deve Mağarası’nın (Harput-Elazığ) Jeomorfolojik Özellikleri, Oluşumu ve Turistik Potansiyeli”, Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları Dergisi 2005, 10-16.
• Tarhan, N., 1989, Hınıs-Varto (Erzurum-Muş) dolayının Jeolojisi ve Petrolojisi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, doktora tezi, yayımlanmamış, 181 sayfa, İstanbul.
• Tarhan, N., 1991, “Hınıs-Varto-Karlıova (Erzurum-Muş-Bingöl) Dolayındaki Neojen Volkanitlerinin Jeolojisi ve Petrolojisi”, MTA Dergisi, 113, 45-60, Ankara.
• Taşman, C.E.,1946, “Varto ve Van Depremleri”, MTA Enst. Dergisi, S.36, 287-291, Ankara.
• Tonbul, S., 1995, Bingöl Dağı’nın Jeomorfolojisi, yayımlanmamış, 121 sayfa, Elazığ.
• Tonbul, S., 1996, “Bingöl Dağının Volkan Morfolojisi ve VolkanizmaTektonik İlişkileri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi C.8 S.1, 311-340, Elazığ.
• Tonbul, S., 1997, “Bingöl Dağlarında Buzul Şekilleri”, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S.6, 347-374, Ankara.
• Yalçınlar, İ., 1969, Strüktüral Morfoloji, C.II (Genişletilmiş ikinci baskı), İstanbul Üniversitesi Yayınları No.878, Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No.29, Taş Matbaası, İstanbul.
• Yılmaz, A., Terlemez, İ., Uysal, Ş., 1986, Erzurum Güneydoğusunda yer alan Hınıs, Tekman ve karayazı arasının jeolojisi, MTA Raporu No:8089, yayımlanmamış, Ankara.
• Yılmaz, A., Terlemez, İ., Uysal, Ş., 1988, “Hınıs (Erzurum Güneydoğusu) Dolaylarının Bazı Stratigrafik ve Tektonik Özellikleri”, MTA Dergisi, 108, 38-56, Ankara.