The Appropriation of Islamic Economic Thought into the Conservative Intellectual Climate of Republican Turkey: A Study on Hareket and Diriliş Journals

Year 2025, Issue: 9, 4 - 19, 30.06.2025

Merve Karaman

https://doi.org/10.58686/marufiktisat.1694919

Abstract

Islamic economic thought emerged in the Indian subcontinent in the first quarter of the twentieth century, and began to be discussed in the Republic of Turkey in the 1950s. Islamic economic thought, which was quickly adopted by Muslim Turkish thinkers and included in the discussions, was widely covered, especially in the widely resonant journals of the period. This study attempts to reveal how the schools of thought led by Nurettin Topçu and Sezai Karakoç, two of the leading figures of conservative thought in Turkey, understood and interpreted Islamic economic thought, and what suggestions they offered in relation to the issues experienced in the historical process. On this occasion, the way in which Islamic economic thought was appropriated by Muslim Turkish thinkers and the interpretations of Islamic economics specific to Turkish geography are also revealed. The database of the study consists of Hareket (1939-1982) and Diriliş (1960-1992) journals, which were important schools of the period that appealed to a wide audience. In this study, the content analysis method, which is one of the qualitative research methods, was adopted and the economic-themed texts in the mentioned journals were determined. Then, the authors' discourses and suggestions on economics in the relevant texts were examined. The basic hypothesis of the study was "Did the Islamic economic thought that emerged in the Indian subcontinent take its place in Turkish economic thought as a purely translation movement or with original interpretations?" The basic finding of the study is that in the articles where the Islamic economic model was proposed against the capitalist economic theory, Islamic economic thought was reinterpreted with the concepts of "Anatolian Socialism" and "Spirit of Resurrection" and took its place in Turkish economic thought.

Keywords

Islamic economics , Nurettin Topçu , Sezai Karakoç , Economic thought , Economy , Ethics

İslâm İktisadı Düşüncesinin Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde Muhafazakâr Fikir İklimine Girişi: Hareket ve Diriliş Dergileri Üzerine Bir İnceleme

Abstract

İslâm iktisadi düşüncesi, yirminci yüzyılın ilk çeyreğine tekabül eden dönemde Hint alt kıtasında ortaya çıkmış, Cumhuriyet Türkiye’sinde ise 1950’li yıllar itibariyle konu edilmeye başlanmıştır. Müslüman Türk mütefekkirler tarafından hızlıca benimsenerek, tartışmalara dahil edilen İslâm iktisadi düşüncesi, özellikle dönemin geniş yankı uyandıran dergilerinde oldukça fazla yer almıştır. Bu çalışmada Türkiye’de muhafazakâr düşüncenin önde gelen isimlerinden Nurettin Topçu ve Sezai Karakoç’un önderlik ettiği fikir akımlarının, İslâm iktisadi düşüncesini nasıl anladığı, yorumladığı ve tarihsel süreçte yaşanan meselelerle ilişkili olarak hangi önerileri sunduğu açığa çıkarılmaya çalışılmıştır. Bu vesileyle, İslâm iktisadi düşüncesinin Müslüman Türk mütefekkirlerince temellük edilme şekli ve İslâm iktisadının Türk coğrafyasına özgü yorumları da ortaya koyulmuştur. Çalışmanın veri tabanını, dönemin geniş kitlelere hitap eden önemli ekollerinden Hareket (1939-1982) ve Diriliş (1960-1992) dergileri oluşturmaktadır. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden muhteva analizi yöntemi benimsenmiş olup, ilk elde anılan dergilerde yer alan iktisat temalı metinler tespit edilmiştir. Akabinde ilgili metinlerde müelliflerin iktisada dair söylemleri ve önerileri irdelenmiştir. Araştırmanın temel hipotezini “Hint alt kıtasında ortaya çıkan İslâm iktisadı düşüncesinin, Türk iktisadi düşüncesinde salt tercüme hareketi olarak mı veyahut özgün yorumlamalar beraberinde mi yer almıştır?” sorusu oluşturmuştur. Araştırmanın temel bulgusu ise, kapitalist iktisadi teori karşısında İslâm iktisadı modelinin önerildiği yazılarda, İslâm iktisadi düşüncesinin “Anadolu Sosyalizmi” ve “Diriliş Ruhu” kavramları ile yeniden yorumlanarak Türk iktisadi düşüncesindeki yerini almasıdır.

Keywords

İslam ktisadı , Nurettin Topçu , Sezai Karakoç , İktisadi düşünce , Ekonomi , Ahlak

References

• Canyüce, Z. (1976). Yitik Cennet VIII İSA. Diriliş Dergisi, 4(35-36), 2.
• Civelek, M. (1966a). Bulanık Sular. Hareket Dergisi, 5(2), 13.
• Civelek, M. (1966b). İktisadın Muhtaç Olduğu Kudret. Hareket Dergisi, 5(3), 9.
• Çekmegil, S. (1966). İslâm’da İş ve İşçi Meselesi. Diriliş Dergisi, 2(2), 23–24.
• D. (1988). Enflasyon. Diriliş Dergisi, 7(11), 15.
• Debbağoğlu, A. (1973). İslâm’ın Mülkiyeti Üzerine Bir Deneme. Hareket Dergisi, 5(87), 17–26.
• Debbağoğlu, A. (1980). İslâm İktisadında Enflasyon ve Parasal Düzeltme Meselesi. Hareket Dergisi, 7(16-17), 25–27.
• Diriliş (1966). Gelişme, Devrim ve Diriliş. Diriliş Dergisi, 2(1), 3–5.
• Diriliş (1970a). Gökle Yer Arasında İnsanın Anlamı. Diriliş Dergisi, 3(7-8), 1–10.
• Diriliş (1970b). Hakikat ve Serap. Diriliş Dergisi, 3(14), 1–4.
• Diriliş (1970c). İnsanın Düşmanları ve Şeytanın Köleleri. Diriliş Dergisi, 3(4), 1–7.
• Diriliş (1976a). Çağdaş İdeolojiler ve İnsan Gelişimi. Diriliş Dergisi, 4(35-36), 1.
• Diriliş (1976b). İnsanlığın Dirilişi Sonuç. Diriliş Dergisi, 4(23), 2.
• Diriliş (1976c). Yeni Site. Diriliş Dergisi, 4(33-34), 1.
• Diriliş (1977). İslâm ve Sağduyu I. Diriliş Dergisi, 4(52), 1.
• Diriliş (1988a). Enflasyon I. Diriliş Dergisi, 7(8), 1,15.
• Diriliş (1988b). Enflasyon II. Diriliş Dergisi, 7(9), 1,5.
• Diriliş (1988c). Enflasyon III. Diriliş Dergisi, 7(10), 1,15.
• Diriliş (1988d). Medeniyetimizin Büyük Krizi XI. Diriliş Dergisi, 7(23), 2,3,14.
• Diriliş (1989). İslâm III. Diriliş Dergisi, 7(43), 2–3.
• Diriliş (1990). Materyalizmle Savaş. Diriliş Dergisi, 7(109-110), 2-3-30.
• Diriliş Neslinin Amentüsü. (1975). Diriliş Dergisi, 4(10), 56–59.
• Erçıkan, C. (1967). Batının Hakikatleri. Hareket Dergisi, 5(14), 5–8.
• Erverdi, E. (1968). Anadoluculuğa Dair. Hareket Dergisi, 5(25), 16–18.
• Erverdi, E., & Kara, İ. (2023). Hareket’in Sakladığı Sır: Kitaplara Girmemiş Yazılar. Nurettin Topçu. Dergâh Yayınları.
• Fazlıoğlu, N. (1972). Yanlışın Tekrarı. Hareket Dergisi, 5(75-76), 24–25.
• Güneş, M. C. (1966a). İslâm Toplumunun Ekonomik Strüktürü. Diriliş Dergisi, 2(4), 36–40.
• Güneş, M. C. (1966b). İslâm Toplumunun Ekonomik Strüktürü II. Diriliş Dergisi, 2(5), 11–13.
• Güneş, M. C. (1966c). İslâm Toplumunun Ekonomik Strüktürü III. Diriliş Dergisi, 2(6), 41–45.
• Hareket (1952). Fikir ve Ruh Terbiyesi Cemiyeti’nin Kuruluşunu Beklerken. Hareket Dergisi, 4(1), 2.
• Hareket (1953a). Son Hadiselerin Tahlili. Hareket Dergisi, 4(4), 3,11.
• Hareket (1953b). Türk Milliyetçiliğinin Asli Kıymetleri. Hareket Dergisi, 4(3), 2,15.
• Hareket (1966). Hareketin Sakladığı Sır. Hareket Dergisi, 5(1), 3–5.
• Hareket (1968). Vuzuha Doğru. Hareket Dergisi, 5(26), 3–4.
• Hareket (1971). Batılılaşma Üstüne. Hareket Dergisi, 5(65), 4.
• Hatemi, H. P. (1969). İslâm Hukukuna Göre Devletin Umumi Vasıfları. Hareket Dergisi, 5(47), 6–9.
• Hisar, N. (1953). Rejimin Muhafazası. Hareket Dergisi, 4(4), 12.
• Işık, A. (1966). Ağır Sanai ve Manevi Çöküntü. Hareket Dergisi, 5(4), 13–14.
• Işık, E. (1967). İslâm’da Zekât. Hareket Dergisi, 5(21), 3–5.
• Kaleli, H. (1976). Panislamizm-Pantürkizm-Panavrupaizm… Batıcılık-Türkçülük-İslâmcılık. Hareket Dergisi, 6(113), 2-4.
• Kaplan, M. (1947). Bugünkü Medeniyet ve Ferd. Hareket Dergisi, 3(13), 7–8.
• Kaplan, M. (1952). Yeni Bir Fikir ve Hareket Çağı. Hareket Dergisi, 4(1), 3–6.
• Karakoç, S. (1966a). Neslimizin Ödevi. Diriliş Dergisi, 2(4), 7–11.
• Karakoç, S. (1966b). Sağ ve Sol. Diriliş Dergisi, 2(2), 6–8.
• Karakoç, S. (1970a). Diriliş İlhamı. Diriliş Dergisi, 3(14), 5,15.
• Karakoç, S. (1970b). İnsanın Çevresinde Dönen Bir Çağ. Diriliş Dergisi, 3(13), 5,13.
• Karakoç, S. (1970c). Kavrayan Duyguyu Onaran. Diriliş Dergisi, 3(15), 7,13.
• Karakoç, S. (1971). Metafizik Gerilim Şartı. Diriliş Dergisi, 3(16), 9,15.
• Karakoç, S. (1974). Gelecek Zamanın Karşısında I. Diriliş Dergisi, 4(3), 7–10.
• Karakoç, S. (1975a). Gelecek Zamanın Karşısında. Diriliş Dergisi, 4(8), 6–9.
• Karakoç, S. (1975b). Gelecek Zamanın Karşısında III. Diriliş Dergisi, 4(5), 8–13.
• Karakoç, S. (1975c). İnsanlığın Dirilişi. Diriliş Yayınları.
• Karakoç, S. (1975d). İslâm›ın Dirilişi. Diriliş Yayınları.
• Karakoç, S. (1975e). Küf ve Saat. Diriliş Dergisi, 4(15), 57–59.
• Karakoç, S. (1975f). Yeni Panik. Diriliş Dergisi, 4(13), 6–8.
• Karakoç, S. (1976a). Diriliş Neslinin Amentüsü. Diriliş Yayınları.
• Karakoç, S. (1976b). Gündönümü ve Ahlâk. Diriliş Dergisi, 4(25), 1.
• Karakoç, S. (1976c). Kördüğüm Değil. Diriliş Dergisi, 4(17), 150–154.
• Karakoç, S. (1976d). Mumyayı Çözen. Diriliş Dergisi, 4(30), 1.
• Karakoç, S. (1977). Diriliş Muştusu. Diriliş Dergisi, 4(50), 1.
• Karakoç, S. (1979). Dirilişe Doğru. Diriliş Dergisi, 5(61), 16–20.
• Karakoç, S. (1980). Diriliş Muştusu. Diriliş Yayınları.
• Karakoç, S. (1983a). Diriliş. Diriliş Dergisi, 6(197), 1.
• Karakoç, S. (1983b). Düşünce ve Hayat. Diriliş Dergisi, 6(97), 1.
• Karakoç, S. (1983c). Köprü Yıkılmışsa. Diriliş Dergisi, 6(104), 1.
• Karakoç, S. (1983d). Taklit. Diriliş Dergisi, 6(161), 1.
• Karakoç, S. (1988a). Değişme ve Ötesi III. Diriliş Dergisi, 7(5), 3,15.
• Karakoç, S. (1988b). Değişme ve Ötesi V. Diriliş Dergisi, 7(7), 3–4.
• Karakoç, S. (1988c). Devlet III. Diriliş Dergisi, 7(11), 3–4.
• Karakoç, S. (1989). Çıkmaz Sokak. Diriliş Dergisi, 7(50), 3,15.
• Karakoç, S. (1996). Tarihin Yol Ağzında. Diriliş Yayınları.
• Karakoç, S. (1997). Varolma Savaşı. Diriliş Yayınları.
• Konukman, E. (1966a). Anadoluculuk. Hareket Dergisi, 5(1), 7–8.
• Konukman, E. (1966b). Millet Anlayışımız ve Milliyetçiliğimiz. Hareket Dergisi, 5(5), 5–6.
• Kuanç, N. C. (1967). İktisadi Adam Mefhumu. Hareket Dergisi, 5(22), 16–17.
• M.B.Y. (1970). Yenileniş ve Din. Diriliş Dergisi, 3(15), 38–41.
• M.B.Y. (1971). Kül ve Ateş. Diriliş Dergisi, 3(16), 48–52.
• M.B.Y. (1974). İslâm. Diriliş Dergisi, 4(4), 25–41.
• Namıkoğlu, F. (1966a). Ekonomik Erozyon. Hareket Dergisi, 5(2), 15.
• Namıkoğlu, F. (1966b). Köy. Hareket Dergisi, 5(5), 7.
• Namıkoğlu, F., & Bulaç, A. (1974). Sınıf Meselesi. Hareket Dergisi, 5(102), 5–19.
• Okay, M. O. (1997). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Okurer, C. (1949). Garplılaşma Hareketleri III. Hareket Dergisi, 3(28), 4–6.
• Okuyan, A. (1972). Batı Derken. Hareket Dergisi, 5(77), 49.
• Özdamar, M. (1972). İnfak Müessesi. Hareket Dergisi, 5(78), 37–39.
• Öz, S. N. (2021). Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi Bağlamında Sezai Karakoç ve Diriliş Dergisi (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Özel, M. (2023). Sezai Karakoç’un Hayatı, Sanatı ve Eserleri. İçinde F. Atay (Ed.), Sezai Karakoç: Diriliş Neslinin Öncüsü (2.Baskı: 11–36). Diyanet İşleri Başkanlığı.
• S.K. (1983). Medeniyet Kavramı II. Diriliş Dergisi, 6(220), 2.
• S.K. (1988). Siyasi Bir Portre: Turgut Özal V. Diriliş Dergisi, 7(5), 13–14.
• Serseri Para ve Avare İktisat. (1979). Hareket Dergisi, 7(8), 3–4.
• Şahin, S. (2021). Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesinin Postkolonyal Teori Çerçevesinde İncelenmesi: Nurettin Topçu ve Sezai Karakoç’un Dergi Yazıları Örneği (Doktora Tezi). İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Topçu, N. (1939a). Rönesans Hareketleri. Hareket Dergisi, 1(1), 1–6.
• Topçu, N. (1939b). Vatandaş Ahlâkı. Hareket Dergisi, 1(2), 48–51.
• Topçu, N. (1943). Hakikat Düşmanı Üç Felsefe -Pozitivizm- Pragmatizm –Sosyalizm. Hareket Dergisi, 2(11), 321–323,331.
• Topçu, N. (1952). Mesuliyet Hareketi. Hareket Dergisi, 4(1), 8–9.
• Topçu, N. (1953). Adalet Davası III. Hareket Dergisi, 4(7), 8–9.
• Topçu, N. (1966a). Allah’sız Kazanç. Hareket Dergisi, 5(4), 16–17.
• Topçu, N. (1966b). Beklenen Gençlik. Hareket Dergisi, 5(1), 10,11,18.
• Topçu, N. (1966c). İşsizler. Hareket Dergisi, 5(6), 16–18.
• Topçu, N. (1967). İslâm Ahlâkı. Hareket Dergisi, 5(15), 16–19.
• Topçu, N. (1968a). İslâm Ahlâkının Esasları. Hareket Dergisi, 5(36), 6–11.
• Topçu, N. (1968b). Ne için Sosyalizm. Hareket Dergisi, 5(26), 5–8.
• Topçu, N. (1969). Demokrasi ve İnsan. Hareket Dergisi, 5(40), 4–6.
• Topçu, N. (1972). Milliyetçiliğimizin Esasları. Hareket Dergisi, 5(73), 21–29.
• Türkarslan, R. (2018). Nurettin Topçu’da Medeniyet Tasavvurunun Tahlili (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Ulaş, M. (1969). Anadoluculuk İdeali. Hareket Dergisi, 5(43), 11.
• Ünal, O. (1971). Kendine Dönüş. Hareket Dergisi, 5(63), 15–17.
• Yasinoğlu, M. (1989). Anadolu’nun Dirilişi II. Diriliş Dergisi, 7(57), 12.
• Yorgancılar, S. (2021). Türk Modernleşmesi Bağlamında Nurettin Topçu’nun Batılılaşma/Modernleşme Düşüncesi Üzerine Nitel Bir Araştırma (Doktora Tezi). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara.
• Yönetim ve Bilgelik. (1976). Diriliş Dergisi, 4(25), 4.
• Zengin, B. (1966). Batılılaşmak. Diriliş Dergisi, 2(4), 45–47.