Genel İşlem Koşullarında Saydamlık Kuralının, Bunun TBK m. 20 vd.’daki Görünümlerinin ve TTK m. 55 f. 1 f ile TBK m. 20 vd.’nın Birlikte Uygulanabilirliğinin Değerlendirilmesi

Year 2018, Volume: 24 Issue: 2, 823 - 860, 27.12.2018

O. Gökhan Antalya E. Doğa Doğancı

https://doi.org/10.33433/maruhad.503192

Abstract

Genel işlem koşulları birçok yararlı fonksiyonlar içermesi yanında kötüye kullanılma riski de taşır.

Dürüstlük kuralına aykırı genel işlem koşulu kullanımının sözleşmeler hukuku yanında rekabet hukukuna

ilişkin bir yönü bulunmaktadır. Bu bağlamda saydamlık kuralı da genel işlem koşulu hukukunun gelişimi

sırasında yaşanan en önemli yenilik ve prensiplerinden biri olarak kabul edilmektedir. Bu makalede ilk

olarak saydamlık kuralının tanımı, fonksiyonları aktarılacak. Daha sonra saydamlık kuralının TBK m. 20

vd.’daki anlamı değerlendirilecektir. Makalemizin son bölümünde ise ticari standart sözleşmelerde TTK

m. 55 f. 1 f ile TBK m. 20 vd.’nın birlikte uygulanabilirliği değerlendirilecektir.

Keywords

Genel İşlem Koşulları, Saydamlık Kuralı, Dürüstlük Kuralı, Haksız Rekabet, Türk Borçlar Kanunu, Türk Ticaret Kanunu, İçerik Denetimi, Saydamlık Denetimi, TBK m. 25, TTK m. 55/1 – f, Ticari Standart Sözleşmeler, Yanıltıcı Olma

References

• AÇIKGÖZ, Osman, Tüketicinin Korunması Çerçevesinde Mobil Haberleşme Abonelik Sözleşmesinde Genel İşlem Koşulları, İstanbul 2013.
• AKIBEK, Şebnem Ö., Milli Şerh, §1-3, İstanbul 2016.
• AKIBEK, Şebnem Ö./ AYDOĞDU, Murat, Milli Şerh, § 5, İstanbul 2016.
• AKINCI, Şahin, Borçlar Hukuku Bilgisi, 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Hükümlerine Göre Hazırlanmış 5. Bası, Konya 2011.
• ALTOP, Atilla, Türk Borçlar Kanunu Tasarısında Genel İşlem Koşulları ve Kefalet Sözleşmesi, İsviçre Medeni Kanunu ve Borçlar Kanunu’nun Alınışının 80. Yılı Sempozyumu, 28 Nisan 2006, Ali Çivi (Editör), İstanbul 2007, s. 141 – 155 (Sempozyum).
• ANTALYA, Gökhan, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’na Göre Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, C:1, İstanbul, 2015 (Borçlar Hukuku Genel – I).
• ANTALYA, O. Gökhan/ TOPUZ Murat, Medeni Hukuk: Giriş, Temel Kavramlar, Türk Medeni Kanunu’nun Başlangıç Hükümleri, İstanbul 2015 (Medeni Hukuk).
• ANTALYA, O. Gökhan, Gerekçeli ve Açıklamalı 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu, İstanbul 2015 (Gerekçeli ve Açıklamalı TBK).
• ANTALYA, O. Gökhan, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu, 2. Baskı, İstanbul 2011 (TMK).
• ANTALYA, O. Gökhan/ DOĞANCI, E. Doğa, Saydamlık Kuralı Bağlamında Genel İşlem Koşulu Denetimi Yönünden Rekabet Hukukunda Koşul Rekabeti ve Rekabet İhlalinin Değerlendirilmesi, Legal Hukuk Dergisi, 2018, Cilt 16, S. 192 (I. Bölüm); 2019, Cilt 17, S. 192 (II. Bölüm) (Yayın aşamasında).
• ARIKAN, Mustafa, 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda Genel İşlem Koşullarının Yazılmamış Sayılması Kavramı ve Bunun Sözleşmeye Etkisi, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt:7 Sayı:3–4, 2012.
• ASLAN, Yılmaz ,Tüketici Hukuku, 5. Baskı İstanbul, 2014 (Tüketici Hukuku).
• ATAMER, Yeşim M., Sözleşme Özgürlüğünün Sınırlandırılması Sorunu Çerçevesinde Genel İş lem Şartlarının Denetlenmesi, 2001, 2. Bası, Beta Yayımcılık, İstanbul 2001, s. 31 vd. (Tez).
• ATAMER, Yeşim M., “Yeni Türk Borçlar Kanunu Hükümleri Uyarınca Genel İş lem Koşullarının Denetlenmesi – TKHK M. 6 ve TTK M. 55, F. 1 ile Karşılaştırmalı Olarak”, Türk Hukukunda Genel İşlem Şartları Sempozyumu – 08.04.2011, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara, 2012, 9-73, (Sempozyum – I).
• ATAMER, Yeşim M., Tacirin Genel İşlem Şartlarına Karşı Korunma Yolları, İstanbul Ticaret Odası Yayını, Nr. 2001 – 8, İstanbul 2001 (Tacir).
• ATAMER, Yeşim M., Genel İşlem Koşulu mu, Bireysel Pazarlıkla Kurulan Sözleşme mi? Tüketici ve Tacir İşlemleri Açısından Karşılaştırmalı Olarak başvurulabilecek Değerlnedirme Kriterleri, Yeni Türk Borçlar Kanunu ve Yeni Türk Ticaret Kanunu Sempozyumu, İstanbul, 2013, s. 103 – 139 (Atamer, Sempozyum-II).
• AYAN, Mehmet, Borçlar Hukuku (Genel Hükümler), 6098 Sayılı Yeni Türk Borçlar Kanunu’na Göre Hazırlanmış, 7. Baskı, Konya 2012
• AYDOĞDU, Murat, Türk Borçlar Hukuku’nda Genel İşlem Koşullarının ve Tüketici Hukuku’nda Haksız Şartların Denetimi, Ankara 2014.
• AYHAN, Rıza/ ÖZDAMAR, Mehmet/ ÇAĞLAR, Hayrettin, Ticari İşletme Hukuku Genel Esaslar, Ankara 2015.
• BAHTİYAR, Mehmet, Ticari İşletme Hukuku, 12. Baskı, İstanbul 2012.
• BAKIR, Ayhan, Türk Haksız Rekabet Hukukunda Dürüstlük Kuralına Aykırı Genel İşlem Şartı Kullanımı ve Yaptırımı, Ankara 2017.
• BAŞ, Ece, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu Çerçevesinde Genel İşlem Koşulu Kavramı ve İçerik Denetimi, Prof. Dr. Mustafa Dural’ a Armağan, İstanbul 2013, s. 276 – 303.
• BASEDOW, Jürgen: “Transparenz als Prinzip des VersicherungsVertragsrecht”, VersR 1999, 1045 – 1088.
• BILLING, Tom, Die Bedeutung vom § 307 III 1 BGB im System der AGB – rechtlichen Inhaltskontrolle, München 2006.
• BRUNNER, Alexander, Allgemeine Geschäftsbedingungen nach neuem Schweizer Recht, Herausgeber (zus. mit A. Brunner und A. Eisner-Kiefer): Entwicklung des schweizerischen Recht der Allgemeinen Geschaeftsbedingungen, Zürich 2014, s. 13-39.
• BÜYÜKSAGİS, Erdem, İçerik Denetiminin Müzakere Edilmemiş Sözleşme Hükümleriyle Sınırlanması Üzerine: Mostaza Claro’nun Düşündürdüklerı, Prof. Dr. Aydın Zevkliler’e Armağan, Yaşar Üniversitesi Elektronik Dergisi, C. 8, Özel Sayı, 2013, s. 675-711. CİVAN, Orhun Ersun, Genel İş Koşulları, İstanbul 2015.
• ÇAĞA, Tahir, Özel Hüküm Genel Hükmü Daima Bertaraf Eder Mi?, Türkiye barolar Birliği Dergisi, Sayı: 3, 1991, 366 – 375.
• ÇEKER, Mustafa, 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanununa Göre Ticaret Hukuku, Adana 2013.
• ÇINAR, Ömer, Tüketici Hukukunda Haksız Şartlar, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2009.
• COESTER, Michael., in: J. von Staudinger, Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, Berlin 2013.
• DREXL, Josef: Die wirtschaftliche Selbstbestimmung des Verbrauchers, Tübingen, Mohr Siebek, 1998.
• DURAL, Mustafa/ SARI, Suat., Türk Özel Hukuku, C. I, Temel Kavramlar ve Medeni Kanunun Başlangıç Hükümleri, İstanbul 2013.
• EDİS, Seyfullah, Medeni Hukuka Giriş ve Başlangış Hükümleri, 4. Baskı, Ankara 1989.
• EHLE, Bernd/ BRUNSCHWEİLER Andre, AGB Recht Schweiz/ Deutschland, Recht im Umbruch Ein rechtsvergleichender Überblick, BB İnternationel, 5/ 12, s. 262-271.
• EREN, Fikret, Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, 14. Bası, İstanbul, 2014.
• ERTAN, Füsun Nomer, Haksız Rekabet Hukuku, İstanbul 2016.
• EVERMANN, Manja: Die Anforderungen des Transparenzgebots an die Gestaltung von Allgemeinen Versicherungsbedingunen Unter besonderer Berücksichtigung der Richtlinie 93/13/EWG, Karlsruhe 2002.
• FAHR, Peter: Inhaltskontrolle Transparenzgebot und § 8 AGBG Zur Abgrenzung kontrollfreier Preis – und Leistungsbestimmungen, Akademischer Verlag, München 1999.
• FASTRICH, Lorenz, Richterliche Inhaltskontrolle im Privatrecht, Köln, 1992.
• FUCHS, in: Ulmer, P.r/Brandner, H. E./Hensen, H. D., AGB-Recht, Köln 2011.
• GOTTSCHALK Eckart, Das Transparenzgebot und allgemeine Geschäftsbedingungen, Archiv für die civilistische Praxis, Heft: 4, 2006, s. 555-597.
• HATEMİ, Hüseyin/ GÖKYAYLA, Emre, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul 2011.
• HAVUTÇU, Ayşe, Açık İç erik Denetimi Yoluyla Tüketicinin Genel İş lem Şartlarına Karşı Korunması, İzmir 2003 (Tez).
• HEINRICHS, Von Helmut: “Das Transparenzgebot und die EG-Richtlinie über mißbräuchliche Klauseln in Verbraucherverträgen”, in: Lebendiges Recht – Von den Sumerern bis zur Gegenwart, festschrift für Reinhold Trinkner zum 65. Geburtstag, Heidelberg 1995 (Hrsg. Von Friedrich Graf von Westphalen und Otto Sandrock), s. 157-177.
• HELLNER, Thorwald, Quo vadis AGB – Recht, in: Festschrift für Ernst Steindorff zum 70. Geburstag am 13. Marz 1990, Berlin, New York 1990, s. 573 – 587.
• HENNINGER, Anton, Vom Umgang mit AGB, Swisslex Document: BR 2002 S. 133.
• HENNINGS, Stefan, Unlauterer Wettbewerb durch Verwung Unwirksamer Vertragsklauseln, Baden-Baden 2017.
• HELVACI, Serap/ ERLÜLE, Fulya, Medeni Hukuk, 2. Baskı, İstanbul 2010.
• HOYNINGEN – Huene, Gerick von, Unwirksamkeit von AGB bei blosser Intransparenz? İn: Lebendiges Recht – Von den Sumerern bis zur Gegenwart festschrift für Reinhold Trinkner, Heidelberg 1995, s. 171 – 191.
• HOLTZ, Michael H., Die AGB – Kontrolle im Wettbewerbsrecht, Baden-Baden 2010.
• JOPPICH, Tim Gero: Die Kodifikation des Transparenzgebots in § 307 BGB: Unter Besondere Berücksichtigung der Arbeitsvertragskontrolle, Peter Lang GmbH, Frankfurt am Main 2009.
• JUNG, Peter, Alexander, Die Systematische Stellung der offenen AGB – Inhaltskontrolle im UWG – Vertrags – und wettbewerbsrechtliche Folgeprobleme, Allgemeine Geschäftsbedingungen nach neuem Schweizer Recht, Herausgeber (zus. mit A. Brunner und A. Eisner-Kiefer): Entwicklung des schweizerischen Recht der Allgemeinen Geschaeftsbedingungen, s. 129-167, Zürich 2014.
• KAPLAN, İbrahim, Hakimin Sözleşmeye Müdahalesi, Ankara 2013.
• KARA, Mustafa Sencer, Genel İşlem Şartlarına İlişkin Haksız Rekabet Hükümleri, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi, C. 17, S. 1-2, 2013s. 723 – 744.
• KALEV Saare/ KARİN Sein, Transparenzgebot der AGB-Klauseln in den Verbraucherverträgen, Jurıdıca Internatıonal XIX, 2012, s. 59 – 67.
• KARACABEY, Ömer Faruk, Hakların Yarışması, Ankara Barosu Dergisi, Sayı: 6, 1980, s. 666 – 685.
• KAŞAK, Esra, Sözleşmenin Niteliğine ve İşin Özelliğine Yabancı Olan Genel İşlem Koşulları (6089 sayılı TBK m. 21/2), İnönü Üniversitesi Hukuk Fakülte Dergisi, C.3, S: 1, 2012, s. 415 vd.
• KENT, Lerch D., Recht verstehen. Verständlichkeit, Missverständlichkeit und Unverständlichkeit von Recht. (Die Sprache des Rechts. Studien der interdisziplinären Arbeitsgruppe Sprache des Rechts der Berlin-Brandenburgischen Akademie der Wissenschaften: Erster Band). Berlin, New York: Walter de Gruyter 2004, s. 239 – 285.
• KILIÇOĞLU, Ahmet, Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, Yeni Borçlar Kanunu’na Göre Hazırlanmış, 14. Baskı, Ankara 2011.
• KILIÇOĞLU, Ahmet, Medeni Hukuk, Temel Bilgiler, 3. Baskı, Ankara 2013.
• KIRKBEŞOĞLU, Nagehan, Türk Özel Hukukunda Kısmi Hükümsüzlük, İstanbul 2011.
• KİZİR, MAHMUT, Yargıtay kararları Işığında Basiretli İş Adamı Gibi Hareket Etme Yükümlülüğünün Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanmasına Etkisi, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 19, Sayı 2, 2017, s. 245 – 282.
• KREIENBAUM, Birgit: Transparenz und AGB-Gesetz, Berlin 1998.
• KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip, Kocayusufpaşaoğlu/Hatemi/Serozan/Arpacı, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, C. I, Borçlar Hukukuna Giriş Hukuki İş lem, Sözleşme, 6. Bası, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2014.
• KOÇ, Nevzat, Değerlendirme Konuşması, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nu Hükümlerinin Değerlendirilmesi Sempozyumu, Sempozyum No: III, Prof. Dr. Cevdet Yavuz’a Armağan, İstanbul 2011, s. 89-92.
• KOLLER, Ingo: “Das Transparenzgebot als Kontrollmaβstab Allgemeiner Geschäftsbedingungen”, In: Festschrift für ERNS STEINDORF zum 70.Geburtstag , Berlin-New York 1990, s. 667 – 686.
• KOLLER, Thomas, Einmal mehr: das Bundesgericht und seine verdeckte AGB-Inhaltskontrolle, AJP 2008, 943 – 952, s. 947 vd. KÖNDGEN, Johannes: “Grund und Grenzen des Transparenzgebots im AGB-Recht-Bemerkungen zum “Hypothekenzins-“ und zum “Wertstellungs – Urteil” des BGH”, NJW 1989, s. 943-952.
• KUNTALP, Erden, Bankalar ve Genel İş lem Koşulları, Türk Hukukunda Genel İş lem Şartları Sempozyumu, (Ankara, 8 Nisan, 2011), Ankara 2011, s. 79 – 107.
• MORSBACH, Schmidt Susanne, Die Missbräuchlichkeitskontrolle Allgemeiner Geschäfts – und Versicherungsbedingungen in Verbraucherverträgen, Berlin 2011.
• NOMER, Haluk, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 14. Bası, İstanbul, 2015.
• OĞUZMAN M. Kemal / Öz M. Turgut, Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, C. 1, 14. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2016.
• OĞUZMAN M. Kemal / BARLAS Nami, Medenî Hukuk (Giriş, Kaynaklar, Temel Kavramlar), 18. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2012.
• ÖZKAN, Ahmet, Ekonomik Kamu Düzeni ve Ekonomik Kolluk Faaliyeti, Ankara Barosu Dergisi, Yıl: 67, S: 4, Güz 2009, s. 82 vd.
• PALANDT, Otto, Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, 61. Auflage, München 2002 (PALANDT/ İŞLEYEN).
• PFEIFFER, Thomas, in: Wolf/ Lindacher,/ Pfeiffer, AGB-Recht Kommentar, 6. Aufl., München 2013.
• PFEIFFER, Thomas, Was kann ein Verbraucher? – Zur Relelanz von İnformationsverarbeitungskapaziäten im AGB – Recht und darüber hinaus, NJW, 2011, s. 1 – 7 (Verbraucher).
• PILZ, Knut, Missverständliche AGB, Ein Beitrag zum Verhältnis von Auslegung und Transparenzkontrolle untersucht am Beispiel Allgemeiner Versicherungsbedingungen, Berlin 2011.
• POROY, Reha/ YASAMAN, Hamdi, Ticarî İş letme Hukuku, 14. Bası, İstanbul 2012.
• REİSOĞLU, Safa, Borçlar Hukuku, Genel Hükümler, 21. Bası, Beta Yayınları, İstanbul, 2010.
• RÖMER, Wolfgang, Zu den Grenzen des Transparenzgebots im Versicherungsrecht, in: Kontinuität und Wandel des Versicherıngsrechts Festschrift für Egon Lorenz zum 70. Geburstag, Karlsruhe 2004, s. 615 – 627.
• SCHÄFER Jürgen, Das Transparenzgebot im Recht der Geschäftsbedingungen, Peter Lang Verlag, Frankurt 1992.
• SCHMITT, Christoph/ ULMER, Detlef, Allgemeine Geschäftsbedingungen und Verträge für Unternehmen, Berlin Heidelberg 2010, s. 28 vd.
• SCHLAGELAMBERS, Jana, Die Verwendung unwirksamer Allgemeiner Geschäftsbedingungen als unlautere Geschäftspraktik im europäischen und deutschen Recht, Göttingen 2011.
• SİRMEN, A. Lâle, Tüketici Sözleşmelerindeki Genel İş lem Şartlarının Denetlenmesi, Türk Hukukunda Genel İş lem Şartları Sempozyumu, (Ankara, 8 Nisan, 2011, BATİDER), Ankara 2011, s. 107 – 135.
• STOFFELS, Marcus, AGB Recht, 3. Auflage, München 2015.
• ŞEKER, Muzaffer, Yazılmamış Sayılma, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2015.
• ŞİMŞEK, Ayşe Fırat, Genel İşlem Şartlarında Şeffaflık İlkesi, Ankara 2011.
• ULUSAN, İlhan: Türk Borçlar Kanunu’ndaki Genel İşlem Şartlarına İlişkin Yeniliklerle İlgili Bazı Düşünceler, Prof. Dr. Mustafa Dural’a Armağan, İstanbul 2013.
• ULMER/HABERSACK, in: Ulmer/Brandner/Hensen H. D., AGB-Recht, Köln 2011.
• UZUNALLI, Sevilay, Genel İşlem Şartlarının Haksız Rekabet Hükümleriyle Denetlenmesi, İÜHKM C. LXXI, S. 2, 2013, s. 383 – 420.
• ÜLGEN, Hüseyin/ TEOMAN, Ömer/ HELVACI, Mehmet/ KENDİGELEN, Abuzer/ KAYA, Arslan/ ERTAN, Füsun Nomer, Ticari İşletme Hukuku, 5. Baskı, İstanbul 2015.
• TEKİNSOY, Özge Okay, İdare Hukukunda Kamu Düzeni Kavramı, İstanbul 2011, s. 149 vd.
• TOPÇUOĞLU, Metin, Genel İşlem Şartları ile Rekabet İhlalı ve Sonuçları, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XIX, S. 4, 2015, s. 3 – 69.
• WOLF, Manfred, in: Wolf, M./Lindacher, W./Pfeiffer, T.: AGB-Recht Kommentar, 5. Aufl, München 2009.
• WURMNEST, Wolfgang, in: Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, Band 2: Schuldrecht Allgemeiner Teil (§ 241-432), 5. Auflage, München 2007.
• YAĞCIOĞLU, Ali Haydar, Yeni İsviçre Haksız Rekabet Kanunu’nda Genel İşlem Koşullarının Açık İçerik Denetimi (UWG Art. 8), Yaşar Üniversitesi Elektronik Dergisi, C. 8, Özel Sayı 2013, Prof. Dr. Aydın Zevkliler’e Armağan, İzmir 2013, s. 3057 – 3098.
• YELMEN, Adem, Türk Borçlar Kanunu’na Göre Genel İşlem Şartları, Yetkin Yayınevi, Ankara 2014.
• YILMAZ, Abdüssamet, Haksız Rekabet Hukuku’nda Genel İşlem Şartı Kullanımı, Ankara 2015.
• ZEVKLİLER, Aydın/ ÖZEL Çağlar, Tüketicinin Korunması Hukuku, Ankara 2016.