Namık Kemal Tiyatrosunda Modern Osmanlı Yurttaşlığının Askeri Yönünün İnşası

Yıl 2022, Cilt: 28 Sayı: 1, 205 - 222, 30.06.2022

Ali Saçar

https://doi.org/10.33433/maruhad.1082247

Öz

Bu çalışmada, Osmanlı modernleşmesinin erken dönem edebiyat örneklerinden Namık Kemal’in tiyatroları vasıtasıyla, yurttaşın askeri yönüyle inşası incelenmektedir. Avrupa örnek alınarak inşa edilmeye çalışılan yeni bir Osmanlı yurttaşlığının askeri yönünün Namık Kemal ve tiyatrosu üzerinden takip edilmeye çalışılmasının sebebi, söz konusu Osmanlı aydınının, daha sonra II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinde olgunlaşacak pek çok düşüncenin Avrupa’dan Osmanlı’ya aktarılmasında en erken örnekleri sunmuş olmasıdır. Namık Kemal, tiyatro ve diğer birçok modern edebiyat türünde ilk örnekleri vererek Avrupa edebiyatını Osmanlı’ya getirmekle kalmamaktadır. Bunların eğitici işlevini açıkça vurgulayarak, siyasi ve hukuki kurumları da edebiyat yoluyla yeni Osmanlı yurttaşlarına tanıtmaktadır. Dolayısıyla, genel olarak Türk modernleşmesinin hızlandığı sonraki dönemleri de derinden etkileyecek biçimde, yaşadığı tarihsel dönemde Avrupa’da yaygın olarak kullanılan pek çok farklı edebiyat türünü kullanarak, yeni bir kuramsal düzlemi inşa etmektedir. Bu kuramsal düzlemin önemli bir unsuru Osmanlı yurttaşlığıdır. Avrupa’da olduğu gibi Osmanlı’da da Fransız Devrimi ile Birinci Dünya Savaşı arasındaki tarihsel dönemde, yurttaşlığın askeri yönünün inşası, ayrıca önem kazanmaktadır. İlk örneklerini Namık Kemal’in verdiği modern Osmanlı tiyatrosu, henüz kurumsallaşmakta olan modern Osmanlı düzenli ordusunun ve buna asker sağlamak için gerekli zorunlu, genel bir askerlik hizmetinin yurttaşlarca kabul görmesini sağlama işlevini üstlenmiştir. Bu çalışmada ana fikir tiyatro türünden eserlere dayanmakla birlikte, Namık Kemal’in düzyazı biçimindeki farklı edebiyat türlerindeki çalışmaları da tiyatrolarındaki düşünceleri destekleyecek biçimde, bütünselci bir yaklaşımla göz önünde bulundurulmaktadır. Sonuç olarak, Namık Kemal, Avrupa’da tanıştığı tiyatroya özel bir önem vererek, Osmanlı’nın Avrupa sömürgeciliği karşısında durabilmesini sağlayacak güçte düzenli ordu oluşturabilmesi için modern Osmanlı yurttaşlığının askeri yönüyle birlikte inşa edilmesine katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Modernleşmesi, Namık Kemal, Tiyatro, Düzenli Ordu, Yurttaşlık

Teşekkür

Namık Kemal düşüncesine ilişkin verimli bir tartışma imkanı sağlayan değerli meslektaşım Araş. Gör. Ezgi Çaldıran'a teşekkür ederim.

Kaynakça

• Akad M, Vural Dinçkol B ve Bulut N, Genel Kamu Hukuku (14. Basım, Der Yayınları 2018).
• Akal CB, İktidarın Üç Yüzü (7. Baskı, Dost Kitabevi Yayınları 2014).
• Akkaya Kia R, ‘1876 Kanun-ı Esasi’nin 18. Maddesi Üzerine’ (2011) XV(3-4) Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 35-45.
• Akün ÖF, ‘Namık Kemal’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 32. Cilt (2006) 361-78.
• Archer CI, Ferris JR, Herwig HH ve Travers THE, Dünya Savaş Tarihi (Demirkan C çev, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2020).
• Aydın A, ‘Namık Kemal’i Victor Hugo’ya Götüren Etkenler’ (2011) 6(3) Turkish Studies: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 197-204.
• Aydın A, ‘Namık Kemal’in Sanat/Sanatçı Algısında Romantizm ve Victor Hugo Etkisi’ (2012) 7(3) Turkish Studies: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 369-79.
• Aydın M, ‘Namık Kemal’de “Terakki” ve “Maarif” Düşüncesi’ (2013) 53(2) Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 451-77.
• Berkes N, Türkiye’de Çağdaşlaşma (Kuyaş A ed, 18. Baskı, Yapı Kredi Yayınları 2012).
• Birand K, ‘18 inci Asır Fransız Tefekkürü ve Namık Kemal’ (1945) 1(1) Felsefe Arkivi 99-140.
• Black J, Savaş ve Teknoloji (Doruk Yayımcılık 2019).
• Cunbur M, ‘Namık Kemal’e Göre Askerlik ve Ordu’ iç Namık Kemal: Doğumunun Yüzellinci Yılında (Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını 1993) 137-79.
• Çakır H, ‘Tarihimizin İlk Mizah Dergisi Diyojen’in Kapatma Cezalarına Yine Mizahi Yoldan Gösterdiği Tepkiler’ (2006) 15 Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 161-72.
• Değirmenci R, ‘Tanzimat Sürecinde Osmanlı Devleti’nin Hukuk Değişimi ve Namık Kemal’in Hukuk Anlayışı’ (Yüksek Lisans Tezi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2015).
• Dinçel MS, ‘The Beginnings of Shakespearean Influences on Ottoman-Turkish Drama: Namık Kemal’s Akif Bey (1874) and Gülnihal (1875)’ (2019) 59/2 Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 1170-87.
• Doğramacıoğlu H, ‘Namık Kemal’in Diyojen Gazetesindeki Mizahi Yazıları Üzerine Bir Değerlendirme’ (2012) 7(1) Turkish Studies: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 935-51.
• Engin E, ‘Namık Kemal’in Tiyatrolarında Kavramlar’ (2014) 7/29 Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 352-61.
• Enginün İ, ‘Namık Kemal ve Tiyatro’ iç Namık Kemal: Doğumunun Yüzellinci Yılında (Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını 1993) 13-24.
• Fındıkoğlu ZF, ‘Türk Hukuk Tarihinde Namık Kemal’ (1941) 7(1) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 177-223.
• Gemalmaz MS, Devlet, Birey ve Özgürlük (3. Baskı, Legal Yayıncılık 2015).
• Gündoğdu MA, ‘Namık Kemal’in Şiirlerinde “Millet”, “Şehitlik”, “Maksat” ve “Vatan” Kavramları’ (2016) 11(20) Turkish Studies: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 245-64.
• İnalcık H, Şair ve Patron: Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerinde Sosyolojik Bir İnceleme (9. Basım, Doğu Batı Yayınları 2019).
• Koç Başar C, ‘Osmanlı Millet Sisteminden Ulusa Geçiş’ (2017) 23(1) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 195-231.
• Kuntay MC, Namık Kemal: Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında (Alfa 2019).
• Kürüm E, ‘“Sergüzeşt-i Ali Bey Yahut Sergüzeşt-i Ali-i Osman” Siyasi Bir Roman Olarak İntibah’ (2021) 31/1 Türkiyat Mecmuası 1-19.
• Lewis B, Modern Türkiye’nin Doğuşu (Kıratlı M çev, 5. Baskı, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları 1993).
• Mardin Ş, The Genesis of Young Ottoman Thought: A Study in the Modernization of Turkish Political Ideas (Syracuse University Press 2000).
• McNeill WH, The Pursuit of Power: Technology, Armed Force, and Society since A.D. 1000 (The University of Chicago Press 1982).
• Menemencioğlu N, ‘Namık Kemal Abroad: A Centenary’ (1967) 4(1) Middle Eastern Studies 29-49.
• Nagata Y ve Egawa H, Bir Kentin Toplumsal Tarihi Açısından Osmanlı’nın Son döneminde İstanbul’da Tiyatro ve Çevresi (Dergah Yayınları 2021).
• Nal S, ‘Namık Kemal’in Devlet Kuramı ve Devletin Sürekliliğini Sağlayacak Yönetim Biçimi’ (2019) 10(2) İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 633-49.
• Namık Kemal, Osmanlı Tarihi (Topaloğlu Y ed, Elips Kitap 2013).
• Namık Kemal, Celaleddin Harzemşah (Öcal O ed, 2. Baskı, Akçağ 2014).
• Namık Kemal, Evrak-ı Perişan (Topaloğlu Y ed, Point 2017).
• Namık Kemal, Vatan Yahut Silistre (Durbaş R ed, 5. Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2019).
• Namık Kemal, Akif Bey (Sevim O ed, Bilge Kültür Sanat 2019).
• Namık Kemal, Kara Bela (Topaloğlu Y ed, Tema Yayınları 2019).
• Namık Kemal, Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri: Bütün Makaleler I (Aydoğdu NY ve Kara İ edr, 2. Baskı, Dergah 2019).
• Namık Kemal, Zavallı Çocuk (Dorlion Yayınları tarih yok).
• Namık Kemal, Cezmi (Şimşek A ed, Karbon Kitaplar tarih yok).
• Namık Kemal, Gülnihal (Dursun Z ed, Karbon Kitaplar tarih yok).
• Osmanağaoğlu C, Tanzimat Dönemi İtibarıyla Osmanlı Tabiiyyetinin (Vatandaşlığının) Gelişimi (Legal Yayıncılık 2004).
• Özcan MT, Modern Toplum ve Hukuk Devleti: Hukuk Devletinin Toplumsal Koşulları Üzerine Bir Deneme (On İki Levha Yayıncılık 2008).
• Özkul MM, ‘İmparatorluktan Ulus Devlete Kimlik Arayışında İlk Durak: Namık Kemal’ (2021) 9(2) Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 421-32.
• Pelvanoğlu E, Tanzimat ve Metatarih: Namık Kemal’in Tarih Anlatılarının Poetikası (VakıfBank Kültür Yayınları 2018).
• Saçar A, Ulus Devletin ve Modern Yurttaşlığın Oluşumunda ve Gelişiminde Düzenli Ulusal Orduların Rolü (On İki Levha Yayıncılık 2021).
• Sarıçoban G, ‘Namık Kemal ve Hürriyet Fikri’ (2019) 23(2) Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 515-35.
• Seçkin B, ‘1908 Devrimi’nde Politik Tiyatro ve Besa Oyunu’ (2008) 38 İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 265-74.
• Sınar Çılgın A, ‘Vatan Yahut Silistre’de Vatan Kavramı’ (2005/2) 6(9) Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 135-45.
• Sungu İ, ‘Atatürk’ün Babası Ali Efendi ve Mensup Olduğu Selanik Asakiri Milliye Taburu’ (1939) III(10) Belleten 289-348.
• Şahin C, ‘Namık Kemal ve Beşir Fuad’daki Victor Hugo Portresi’ (2017) 12(30) Turkish Studies: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 415-31.
• Şengül MB, ‘Hamlet (William Shakespeare) ile Gülnihal (Namık Kemal) Adlı Tiyatro Eserleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme’ (2018) 84 Bilig 219-41.
• Tanpınar AH, Türk Edebiyatı Tarihi: 19 uncu Asır (7. Baskı, Çağlayan Kitabevi 1988).
• Topal AE (ed), Sürgünde Muhalefet: Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi (VakıfBank Kültür Yayınları 2019).
• Üçok C, Mumcu A ve Bozkurt G, Türk Hukuk Tarihi (Onikinci Bası, Turhan Kitabevi 2007).
• Vural Dinçkol B ve Işık A, ‘1924 Anayasası Döneminde Yurttaşlık Anlayışı’ (2015) 21(1) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 13-41.