Cıva Tehlikesi ile Mücadelede Küresel Uzlaşı: Minamata Sözleşmesi

Year 2022, Volume: 28 Issue: 2, 713 - 743, 24.12.2022

Ali Kerem Kayhan

https://doi.org/10.33433/maruhad.1169351

Abstract

1950 ve 1960’lı yıllarda Japonya’da yaşanan ve metil cıvaya bağlı büyük çaplı zehirlenmelerin yaşandığı, ‘Minamata felaketi’ olarak bilinen olay, cıva ve cıvanın verebileceği zararlar konusunu dünya gündemine taşımıştır. Sonraki dönemde bilimsel çalışmalarla cıvanın insan sağlığına zararları ortaya konmuştur. Bu alanda küresel ölçekte düzenlemelere gidilmesi, ancak içinde bulunduğumuz yüzyılda mümkün olmuştur. 2000’li yılların başında UNEP nezdinde yürütülmeye başlanan çalışmalar, yoğun bir müzakere süreci sonucunda ancak 2013 yılında tamamlanabilmiştir. 2017 yılında yürürlüğe giren Cıvaya İlişkin Minamata Sözleşmesi (Minamata Sözleşmesi), son yıllarda akdedilen küresel çevre korumasına ilişkin yegâne sözleşmelerden biridir. Sözleşme, uluslararası çevre hukuku için oldukça yenilikçi olarak değerlendirilebilecek hususları ele alması ile öne çıkar. Sözleşme, cıvanın üretim, ticaret ve atık bertarafı gibi farklı hususlarını küresel ölçekte ele aldığı gibi; zanaatkarlık ve küçük ölçekli altın madenciliği gibi yerel hususları da içerecek şekilde, cıvanın insan hayatındaki yeri ve kullanımına geniş kapsamlı düzenlemeler getirmektedir. Sözleşme; cıva sorunu ile mücadele için seçimlik yollar önermesi, bireysel olduğu kadar sistematik denetime de izin veren bir yapıya sahip olması gibi özellikleri ile klasik çevre koruma anlaşmalarından ayrılır. Bununla birlikte Minamata Sözleşmesi, diğer uluslararası sözleşmelerdeki tehlikeli madde ve atıklara ilişkin bağlantılı maddeleri kabul etmesiyle de bu alandaki sözleşmelerle iş birliği edebilecek şekilde düzenlenmiştir. Türkiye 2022 yılı itibariyle Sözleşme’ye taraf olmuştur. Minamata Sözleşmesi, uluslararası çevre hukukunun günümüz olaylarına karşı yaklaşımı ile olduğu kadar, geleceğini de anlamak için incelenmesi gereken bir anlaşmadır.

Keywords

Çok Taraflı Çevre Anlaşmaları, Cıvaya İlişkin Minamata Sözleşmesi, Uluslararası Çevre Hukuku, UNEP, Cıva, Tehlikeli Maddeler

References

• Andresen S, Rosendal K and Skjærseth J B, ‘Why negotiate a legally binding mercury convention?’ (2013) 13(4) International Environmental Agreements: Politics, Law and Economics 425-440.
• Brooks W E, ‘Industrial Use of Mercury in the Ancient World’ in Bank M S (ed.) Mercury in the Environment: Pattern and Process (Berkeley 2012) 19-24.
• Crume Y S, ‘Minamata Disease’ in Crume R (ed) Environmental Health in the 21st Century (ABC-CLIO 2018) 393-395.
• Doelle M, ‘Non-Compliance Procedures’ in Rajamani L and Peel J (eds) The Oxford Handbook of International Environmental Law (2nd edn, Oxford University Press 2021) 972-987.
• Earth Negotiations Bulletin, (28 February 2005) 16 (47).
• Earth Negotiations Bulletin, (7 June 2010) 28 (1).
• Eriksen H H and Perrez F X, ‘The Minamata Convention: A Comprehensive Response to a Global Problem’ (2004) 23(2) International and European Chemicals Regulation 195-210.
• Eversa D C, Keaneb S E, Basuc N and Bucka D, ‘Evaluating the effectiveness of the Minamata Convention on Mercury: Principles and recommendations for next steps’ (2016) 569–570 Science of the Total Environment 888–903.
• Kayhan A K, ‘Birleşmiş Milletler Çevre Programı Üzerine Bir İnceleme’ (2013) 33(1) Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni 61-90.
• Kessler R, ‘The Minamata Convention on Mercury A First Step toward Protecting Future Generations’ (2013) 121(10) Environmental Health Perspectives A 304-A 309.
• Knox J H, ‘The United States, Environmental Agreements, and the Political Question Doctrine’ (2015) 40(4) North Carolina Journal of International Law and Commercial Regulation 933-976.
• Lawrence T B, ‘Mercury Pollution’ in Crume R (ed) Environmental Health in the 21st Century (ABC-CLIO 2018) 391-392.
• Peirys K K, ‘International chemicals and waste management’ in Fitzmaurice M, Brus M, and Merkouris P (eds) Research Handbook on International Environmental Law (2nd edn, Edward Elgar 2021) 441-458.
• Rajamani L and Peel J, ‘International Environmental Law: Changing Context, Emerging Trends, and Expanding Frontiers’ in Rajamani L and Peel J (eds) The Oxford Handbook of International Environmental Law (2nd edn, Oxford University Press 2021) 1-32.
• Rodrigues da Silva R, Branco J C, Tagé Thomaz S M and Cesar C, ‘Minamata Convention: analysis of the socio-environmental impacts of a long-term solution’ (2017) 41 (N. Especial) Saúde Debate 50-62.
• Sands P ve Peel J, Principles of International Environmental Law (4th edn, Cambridge University Press 2018).
• Selin H and Selin N E, Mercury Stories: Understanding Sustainability through a Volatile Element (The MIT Press 2020).
• Selin H, ‘Global Environmental Law and Treaty-Making on Hazardous Substances: The Minamata Convention and Mercury Abatement’ (2014) 14 (1) Global Environmental Politics 1-19.
• Stokes L C, Giang A and Selin N E; ‘Splitting the South: China and India’s Divergence in International Environmental Negotiations’ (2016) 14 (1) Global Environmental Politics 12-31.
• Templeton J and Kohler P, ‘Implementation and Compliance under the Minamata Convention on Mercury’ (2014) 23(2) RECIEL, 211-220.
• U.S. Geological Survey, Mineral Commodity Summaries, (January 2022) <https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2022/mcs2022-mercury.pdf> accessed 30 June 2022.
• UNEP Chemicals and Health Branch, Global Mercury Assessment 2018 (2019) <https://www.unep.org/resources/publication/global-mercury-assessment-2018> accessed 17 June 2022.
• UNEP Chemicals Branch, Global Mercury Assessment 2002 (2002) <https://www.unep.org/resources/report/global-mercury-assessment-2002-0> accessed 10 June 2022.
• Wirth D A and Sachs N M, ‘Hazardous Substances and Activities’ in Rajamani L and Peel J (eds) The Oxford Handbook of International Environmental Law (2nd edn, Oxford University Press 2021) 574-592.
• Yang T, ‘The Minamata Convention on Mercury and the Future of Multilateral Environmental Agreements’ (2015) 45 Envtl L Rep News & Analysis 10064-10075.
• Yokoyama H, Mercury Pollution in Minamata (Springer 2018).
• 1673 UNTS 126, The Convention on the Control of Transboundary Movement of Hazardous Wastes and Their Disposal. 22 March 1989.
• 2237 UNTS 4, Protocol to the 1979 Convention on Long-Range Transboundary Air Pollution on Heavy Metals, 24 June 1998.
• 2244 UNTS 337, Rotterdam Convention on the Prior Informed Consent Procedure for Certain Hazardous Chemicals and Pesticides in International Trade, 10 September 1998.
• 2256 UNTS 119, Stockholm Convention on Persistent Organic Pollutants, 22 May 2001.
• 55 ILM 582, Minamata Convention on Mercury, 10 October 2013.
• Bazı Tehlikeli Kimyasalların ve Pestisitlerin Uluslararası ticaretinde Ön Bildirimli Kabul Usulüne Dair Rotterdam sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun, Karar Numarası: 6988, Kabul Tarihi: 9/3/2017, RG 3.4.2017/30027.
• Cıvaya İlişkin Minamata Sözleşmesinin Beyan ile Birlikte Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun, Karar Numarası: 7360, Kabul Tarihi: 15/2/2022, RG 24.2.2022/31760.
• Cıvaya İlişkin Minamata Sözleşmesinin İlişik Beyanla Birlikte Onaylanması Hakkında Karar, Karar Numarası: 5960 Karar Tarihi:12/8/2022, RG 13.8.2022/31922.
• Kalıcı Organik Kirleticilere İlişkin Stokholm Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun, Kanun Numarası: 5871 Kabul Tarihi: 2/4/2009, RG 30.7.2009/ 27304.
• Tehlikeli Atıkların Sınırlarötesi Taşımının ve Bertarafının Kontrolüne İlişkin Basel Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun, Kanun Numarası: 3957 Kabul Tarihi: 28/12/1993, RG 30.12.1993/21804.
• <https://www.atlasobscura.com/places/idrija-mercury-mine> accessed 10 August 2022.
• <https://www.mercuryconvention.org/> accessed 12 August 2022.
• <https://www.unep.org/news-and-stories/story/many-products-still-contain-mercury-these-alternatives-could-replace-them> accessed 12 August 2022.