Kemalpaşazȃde Said Bey ve “Hukuku Siyasiye-i Osmaniye Dersleri” (1329) Üzerine Notlar

Yıl 2023, Cilt: 29 Sayı: 2, 923 - 944, 31.12.2023

Rukiye Akkaya

https://doi.org/10.33433/maruhad.1350745

Öz

Kemalpaşazâde Said Bey’in (1848-1921), Mekteb-i Hukuk-ı Şâhâne’de anlattığı Hukuk-ı Siyâsiye-i Osmaniye başlığını taşıyan ders notları, Latin harflerine aktarıldı ve günümüz Türkçesine uyarlaması yapılarak basıldı. Bu ders notları, Mekteb-i Hukuk-ı Şâhâne’de anlatılan, Kamu Hukuku derslerinin içeriğine dair önemli ipuçları vermektedir. 1885’te (1301) mektepte öğrenci olan Abdurrahman Adil Eren, ders notlarını 1913’te İstanbul’da yayınlamıştı. I. Meşrutiyet’in siyasi atmosferi dikkate alınarak, yeni başlayan hukuk eğitimi ve kamu hukuku dersleri bir model oluşturması açısından değerlidir. Derslerde anlatılan temel başlıklarda, toplumun köklerine dair Aristocu görüşün ve modern anlamda yasa/yasama tanımlarının verildiğini görüyoruz. Osmanlı İmparatorluğu’nun, 19. yüzyılda gerçekleştirdiği modernleşme aşamalarının, hukuka ve insan haklarına bir yansıması olan Hukuk-ı Siyâsiye-i Osmaniye derslerine getirdiğimiz eleştiriler, ders notlarının değerini düşürmez. Siyasal gelişmelerin; hukuki dönüşümleri nasıl etkilediği, dönemin hâkim entelektüel argümanı olan oryantalizme kurban edilmeden anlatılmaktadır. Modern hukuk eğitiminde; müfredatı görmek açısından ilk Anayasa Hukuku, ilk İnsan Hakları Hukuku, ilk Genel Kamu Hukuku kitabı sayabileceğimiz bu eser derslerin öğreti seviyesi konusunda da bir fikir vermektedir.
Çalışmada, ders notlarında yer verilen ana kavramlar; devlet, toplum, hukukun ve yasanın kaynağı gibi tematik unsurlar incelenmiştir.1839 Tanzimat Fermanı, 1856 Islahat Fermanı ve
1876 Kanun-ı Esasisi’nin, insan haklarına ilişkin maddelerinin; “eşitlik”, “özgürlük” ve “yasa” kavramları arasındaki ilişkinin, Said Bey tarafından nasıl yorumlandığı üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kemalpaşazâde Said Bey, Hukuk-ı Siyâsiye-i Osmaniye, Kamu Hukuku, Osmanlı modernleşmesi, eşitlik, özgürlük, Prens Metternich, modern hukuk eğitimi.

Kaynakça

• Adil A, Hadisat-ı Hukukiyye ve Tarihiye Mecmuası(1338/1922 1) 2 Kemalpaşazâde Said Beg ve Mesâi-yi Hukukiyesi 17-23.
• Akkaya Kia R, ‘Darülfünun’dan 1933 Üniversite Reformuna; Hukuk-ı Siyasiye-i Osmaniye Derslerinden Hukuk-ı Amme Derslerine Dönüşüm ve Genel Kamu Hukuku Dersinin Geçmişine Dair Notlar-I’Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi (Prof. Dr. Mehmed Akad’a Armağan) (Der 2012) 77-99.
• Akay M A, İbn Haldun’un Ulu’l-Emr’e İtaat Anlayışı (Adalet 2022).
• Akkaya Kia R, Bir Ders Konusu Olarak “Devlet” ya da Genel Kamu Hukuku Dersinin Kökenleri (2. Bası, Beta 2016).
• Akyılmaz G, ‘Osmanlı Hukukunda Köleliğin Sona Ermesi İle İlgili Düzenlemeler ve Tanzimat Fermanı’nın İlanından Sonra Kölelik Müessesesi’ (2004) IX (1-2) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2-26.
• Anadol F, Kemâl Paşazâde Saîd Bey Terâcim-i Ahvâl-ı Muâsirîn (Yüksek Lisans Tezi İstanbul Üniversitesi 2004).
• Ancel J, Manuel Historique de la Qustion d’Orient (1792-1925) (Deuxiéme Edition Librairie Delagrave 1926).
• Aristoteles, Politika, Çeviren Mete Tunçay (Remzi 2002).
• Berkes N, Türkiye’de Çağdaşlaşma (Doğu-Batı 1978).
• Beydilli K, ‘Osmanlı-Rus Antlaşmaları 1700-1834’, (2020) 2 (2)Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi 199-210.
• Beyhan M A, ‘Bir II. Abdülhamid Devri Aydını’nın Profili: Lastik Said Bey’(1993) XIII, Osmanlı Araştırmaları 167-205.
• Bilsel C, ‘Tanzimatın Harici Siyaseti’ Tanzimat I (Maarif 1940) 661-701.
• Kemalpaşazȃde Said Bey ve “Hukuku Siyasiye-i Osmaniye Dersleri” (1329) Üzerine Notlar
• Birinci A, ‘Osmanlı Devletinde Matbuat ve Neşriyat Yasakları Tarihine Medhal’ (2006) 4 (7) Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 291-349.
• Engelhardt E P, Devlet-i Osmaniye’nin Târih-i Islahatı 1826’dan 1882’ye Türkiye ve Tanzîmat Türkçeye Uyarlayarak Hazırlayan Erol Kılınç (Ötüken 2017).
• Engelhardt E, Tanzimat Türkçesi Ayda Düz (Milliyet 1976).
• Engelhardt, Ed.La Turquie et Le Tanzimat ou l’Histoiredes Réformes dans l’Empire Ottoman depuis 1826 Jusqu’a Nos Jours (Paris 1882).
• Eraslan Z, Şûrâ-yı Devletten Danıştaya, Yapısal ve Fonsiyonel Dönüşüm (1868-1922) (TTK 2018).
• Findley C V, ‘Osmanlı Siyasal Düşüncesinde Devlet ve Hukuk: İnsan Hakları mı, Hukuk Devleti mi?’(1994) III Osmanlı Devletinin Kuruluşunun 700.Yıldönümü, XII. Türk Tarih Kongresi’ne Sunulan Bildiriler 1195-1202.
• Gergeon F, ‘Yasak Kelimeler XX. Yüzyılın Başındaki Osmanlı Sansürüyle İlgili Bir Belge Üzerine’Çeviren Emre Ergüven, Mete Tunçay’a Armağan(İletişim 2007) 191-202.
• Karahanoğulları O, Türkiye’de İdari Yargı Tarihi (Turhan 2005).
• Karatepe T Ç,‘Eski Harfli Türkçe Basma Eserlerin Kataloglanması’Nail Bayraktar’a Armağan (İBB 2005).
• Kaya G,‘Mekteb-i Hukuk’ta Tanzimat Fermanı’nı Anlatmak: Kemalpaşazâde Said’in Hukuk-ı Siyasiye-i Osmaniye Ders Kitabı’(2021) 40 (69) Tarih Araştırmaları Dergisi 294-317.
• Ortaylı İ, ‘Tanzimat Bürokratları ve Metternich’1983 Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi (Prof. Dr.Fehmi Yavuz’a Armağan)361-367.
• Özbay Ç, ‘Kemalpaşazâde Said Bey’in Usûl-i Maişet-i İnsân Adlı Risalesi ve Türk Etnografya Tarihindeki Yeri’(2021) 5 (2)Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (UTAD)268-300.
• Said Bey (Kemal Paşazade), Hukuku Siyasiye-i Osmaniye Dersleri Hazırlayan ve Notlandıran Prof. Dr. Tekin Akıllıoğlu (Artikel Akademi 2022).
• Şeref A, Tarih Söyleşileri Sadeleştiren Mübeccel Sami Duru, (Açıklamalı Tam Metin) (Sucuoğlu 1980).
• Tunaya T Z,Siyasi Müesseseler ve Anayasa Hukuku (Sulhi 1969).
• Turan A,‘Türk Hukuk Tarihinden Bir Yaprak: Hadisat-ı Hukukiye ve Tarihiye Mecmuası’2022 2 (1) KHM 291-322.
• Tuncer H, Metternich’in Osmanlı Politikası (1815-1848) (2. Basım, Kaynak 2013).
• Yılmaz Y – Kiremitçi M,‘Konya Hukuk Mektebi’nde Anayasa Hukuku Dersleri’(2022) 1 (68)Adalet Dergisi 285-337.
• Yüce B, Galatât-ı Terceme Defterlerinde Çeviri Normları (Yüksek Lisans Tezi Bilkent Üniversitesi 2009).
• https://islamansiklopedisi.org.tr/takva(05.04.2023)