Özel Statülü Yabancıların Türkiye’de Görülen Kişi Hallerine İlişkin Davalarında Usule ve Uygulanacak Hukukun Belirlenmesine İlişkin Bazı Tespitler

Yıl 2023, Cilt: 29 Sayı: 2, 1490 - 1520, 31.12.2023

Begüm Süzen

https://doi.org/10.33433/maruhad.1370104

Öz

5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 28. maddesi uyarınca, doğumla Türk vatandaşı olup çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybeden yabancıların (mavi kart sahibi yabancılar), söz konusu hükümde öngörülen istisnalar haricinde, Türk vatandaşlarına tanınan haklardan aynen yararlanmaya devam etmeleri, bu kişilerin, Türk mahkemeleri önünde tarafı oldukları kişi hallerine ilişkin uyuşmazlıklarda, milletlerarası usul hukuku ve kanunlar ihtilafı hukukuna ilişkin bazı tartışmaları gündeme getirmektedir. Bu kapsamda, mavi kart sahibi yabancıların, belirli istisnalar haricinde Türk vatandaşları ile aynı statüde oldukları düşüncesinden hareketle, doktrinde ve yargı kararlarında, kişi hallerine ilişkin uyuşmazlıklarda milletlerarası yetkinin, MÖHUK’ un Türk vatandaşlığına bağlı yetki tesisi öngören 41. maddesi uyarınca belirlenip belirlenemeyeceği; bu kişilerin Türk mahkemelerinde açacakları davalarda “yabancı” statüsüne bağlı bir teminat yükümlülükleri olup olmayacağı ve adli yardımdan faydalanabilmelerinin “karşılıklılık” koşuluna bağlı olup olmadığı tartışılmaktadır. Diğer taraftan, söz konusu uyuşmazlıklarda uygulanacak hukukun vatandaşlık esasına göre belirlendiği hallerde, Türk vatandaşlarına tanınan haklardan aynen yararlanmanın, yabancı statüsünü ortadan kaldırıp kaldırmayacağı ve bu bağlamda, milli hukuk olarak Türk hukukunun uygulanıp uygulanamayacağı meselesi gündeme gelmektedir. Söz konusu tartışmalar, mavi kart sahiplerinin yanı sıra, kanunda öngörülen istisnalar haricinde Türk vatandaşlarına tanınan haklardan yararlanan diğer özel statülü yabancılar bakımından da geçerlidir. Bu makalede, söz konusu meseleler, sırasıyla değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

milletlerarası yetki, uygulanacak hukuk, teminat, mavi kartlılar, yabancılar

Kaynakça

• Acun Mekengeç M, Ayni Haklardan Doğan Uyuşmazlıklarda Uygulanacak Hukuk ve Yetkili Mahkeme (On İki Levha 2016).
• Acun Mekengeç M, ‘Türk Hukukunda Teminat Gösterme Yükümlülüğü’ (2017) 37(2) MHB 1-33.
• Acun Mekengeç M ve Yener Keskin C, Şematik Milletlerarası Özel Hukuk Ders Kitabı (Seçkin 2022).
• Akıncı Z, Milletlerarası Özel Hukuk (Vedat 2020).
• Albayrak Ceylan N, ‘Mavi Kart Sahibi Olanların Kişi Hallerine İlişkin Davalarda MÖHUK m. 41’in Uygulama Alanı Hakkında Yargıtay 20. Hukuk Dairesinin 27.7.2020 Tarihli Kararının İncelemesi’ (2022) 10(2) Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 563-583.
• Atalay O, ‘Yargılama Giderleri ve Adli Yardım’ iç Hakan Pekcanıtez, Muhammet Özekes, Mine Akkan ve Hülya Taş Korkmaz (edr), Pekcanıtez Usul Medeni Usul Hukuku Cilt III (On İki Levha 2017).
• Ataman-Figanmeşe İ, ‘Çifte Vatandaşlık Halinde MÖHUK’un 4. Maddesinin b ve c Bentlerinin Uygulama Alanı’ (1999) 19(1-2) MHB 95-114.
• Aygül M, ‘Yabancı Mahkemeden Verilen Vesâyet Kararlarının Tanınması (Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun Bir Kararının Değerlendirilmesi)’, Prof. Dr. Tuğrul Arat’a Armağan, Ankara 2012, s.135-159.
• Aygün M, ‘Vatandaş veya İmtiyazlı Yabancı Olma Yönünde Kabul Edilen Düzenlemelere Sığınmacılar Açısından Eleştirel Bir Bakış: Uzun Dönem İkamet İzni, Turkuaz Kart Sahipliği ve Vatandaşlık Hakkı Çerçevesinde’ (2018) 37(2) B.U.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 167-194.
• Aygün M, ‘Yabancılık Unsurunun Mahiyeti ve Yargılamadaki Rolü’ (2015) 16/ Özel Sayı Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan 1025-1066.
• Bilge N, Hukuk Başlangıcı Hukukun Temel Kavram ve Kurumları (36. Baskı, Turhan 2019).
• Budak AC ve Karaaslan V, Medeni Usul Hukuku (6. Bası, Filiz 2022).
• Çalışkan Z, Milletlerarası Usul Hukukunda Teminat (Vedat 2013).
• Çelikel A ve Erdem B, Milletlerarası Özel Hukuk (16. Baskı, Beta 2020).
• Çelikel A ve Öztekin Gelgel G, Yabancılar Hukuku (27. Bası, Beta 2022).
• Çörtoğlu Koca S, ‘Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Uyarınca Yabancıların Türkiye’de İkameti ve Uzun Dönem İkamet İznine İlişkin Değerlendirmeler’ (2016) (2) Ankara Barosu Dergisi 43-88.
• Dardağan E, Milletlerarası Usul Hukukunda Aşkın Yetki Kavramı (Siyasal Kitabevi 2005).
• Doğan V, Milletlerarası Özel Hukuk (8. Baskı, Savaş 2022).
• Doğan V, Türk Yabancılar Hukuku (6. Baskı, Savaş 2021).
• Doğan V, Yılmaz AÇ ve Ayhan İzmirli L, Türk Vatandaşlık Hukuku (19. Baskı, Savaş 2023).
• Dural M ve Öğüz T, Türk Özel Hukuku Cilt II Kişiler Hukuku (23. Baskı, Filiz 2019).
• Dural M ve Sarı S, Türk Özel Hukuku Cilt I Temel Kavramlar ve Medeni Hukukun Başlangıç Hükümleri (16. Baskı, Filiz 2021).
• Ekşi N, Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi (2. Baskı, Beta 2020).
• Ekşi N, ‘Yabancı Mahkemenin “Aşırı” Yetkisinin Tenfiz Mahkemesi Tarafından Denetlenmesi (5718 Sayılı MÖHUK md. 54/b)’ (2010) 9(2) İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 25-70.
• Ekşi N, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Hukuku (5. Baskı, Beta 2018).
• Elçin D, ‘Vesâyet ve Kısıtlılık Kararı Verilmesine veya Sona Ermesine ve Vesâyetin Yürütülmesine Uygulanacak Hukuk, Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi ve Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması’ (2018) 67(2) AÜHFD 279-354.
• Erdem B, Türk Vatandaşlık Hukuku (8. Bası, Beta 2020).
• Ersen Perçin G, ‘Adil Yargılanma Hakkı Kapsamında Forum Necessitatis İlkesi ve Türk Milletlerarası Yetki Kurallarına Etkisi’ iç Sibel Özel ve Hatice Selin Pürselim Arning (edr), Milletlerarası Usul Hukukunda Mahkemelerin Yetkisine İlişkin Güncel Tartışmalar (On İki Levha 2021).
• Erten R, Türklerin Kişi Hâllerine İlişkin Davalarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi (Yetkin 2017).
• Esen E, Türk Hukukunda Yabancıların İkamet İzinleri (Beta 2019).
• Esener T ve Demir E, Hukuka Giriş (Yeniden Gözden Geçirilmiş 12. Baskı, Vedat 2018).
• Ganiyeva S, ‘Mavi Kartlıların Türkiye’de Görülen Boşanma Davalarında Uygulanacak Hukuk’ (2017) 23(2) MÜHF HAD 361-388.
• Giray FK, ‘Milletlerarası Özel Hukuk Hakkaniyetinin 5718 sayılı MÖHUK Kapsamında Değerlendirilmesi’ (2012) IX (1) 555-577.
• Gözler K, Hukuka Giriş (Güncellenmiş 17. Baskı, Ekin 2020).
• Güngör G, Türk Milletlerarası Özel Hukuku (Yetkin 2021).
• Güngör G, Türk Milletlerarası Özel Hukuku (3. Bası, Yetkin 2022).
• Güngör G, Tabiiyet Hukuku (10. Baskı, Yetkin 2022).
• Huysal B, ‘Adil Yargılanma Hakkı Kapsamında Milletlerarası Özel Hukuka İlişkin Bazı Değerlendirmeler’ iç Ayfer Uyanık Çavuşoğlu ve Zeynep Derya Tarman (edr), Genç Milletlerarası Özel Hukukçular Konferansı (On İki Levha 2014).
• Kılınç A, Medeni Usul Hukukunda Adli Yardım (Adalet 2013).
• Kuşcu D, ‘Yargıtay Kararları Işığında Milletlerarası Usul Hukukunda Yabancılık Teminatından Kaynaklanan Problemler’ (2021) 4(2) Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 324-346.
• Mayer P, Heuze V ve Remy B, Droit International Prive (12th edn, LGDJ 2019).
• Nalçacıoğlu Erden HZ, ‘Yabancıların Kişi Hallerine İlişkin Davalarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi’ (2022) 12(1) Hacettepe HFD 898-970.
• Nomer E, Devletler Hususi Hukuku (Yenilenmiş 23. Bası, Beta 2021).
• Nomer E, Milletlerarası Usul Hukuku (Yenilenmiş 2. Bası, Beta 2018).
• Oğuzman K ve Barlas N, Medeni Hukuk Giriş Kaynaklar Temel Kavramlar (28. Bası, On İki Levha 2022).
• Özel S, Erkan M, Pürselim HS ve Karaca HA, Milletlerarası Özel Hukuk (On İki Levha 2022).
• Özkan I ve Tütüncübaşı U, Uluslararası Usul Hukuku (2. Baskı, Adalet 2020).
• Öztürk N, ‘Mavi Kart Hamillerinin Türk Vatandaşlarına Tanınan Haklardan Aynen Yararlanacağına İlişkin Düzenlemeye Eleştirel Bir Bakış’ (2021) 41(2) Public and Private International Law Bulletin 955–978.
• Pekcanıtez H, ‘Medeni Usul Hukukuna İlişkin Genel Bilgiler’ iç Hakan Pekcanıtez, Muhammet Özekes, Mine Akkan, Hülya Taş Korkmaz (edr), Medeni Usul Hukuku Cilt I (On İki Levha 2017).
• Sarıöz Büyükalp İ, AİHS ve AİHM Kararlarının da İncelenmesi Suretiyle Adil Yargılanma Hakkının Türk Milletlerarası Usul Hukuku Üzerindeki Etkileri (On İki Levha 2018).
• Serozan R, Engin Bİ ve Atamer YM, Medeni Hukuk Genel Bölüm Kişiler Hukuku (9. Baskı, On İki Levha 2022).
• Süzen B, Tanıma ve Tenfiz Davalarında Kararı Veren Mahkemenin Yetkisinin Denetimi (On İki Levha 2016).
• Şanlı C, Esen E ve Ataman-Figanmeşe İ, Milletlerarası Özel Hukuk (10. Baskı, Beta 2023).
• Tan Dehmen M, ‘Türk Vatandaşlarının Kişi Hallerine İlişkin Davalar Bakımından 5718 Sayılı MÖHUK’ta Kabul Edilen Yetki Kuralı’ (2013) 33(1) Public and Private International Law Bulletin 169-211.
• Tanrıbilir FB, ‘Kişi Halleri ve Mirasa İlişkin Milletlerarası Yetki Kurallarının Kapsamı’ iç Sibel Özel ve Hatice Selin Pürselim Arning (edr), Milletlerarası Usul Hukukunda Mahkemelerin Yetkisine İlişkin Güncel Tartışmalar (On İki Levha 2021).
• Tanrıver S, Medeni Usul Hukuku Cilt I (Yenilenmiş ve Genişletilmiş 4. Bası, Yetkin 2021).
• Tekinalp G, Milletlerarası Özel Hukuk Bağlama ve Usul Hukuku Kuralları (13. Bası, Vedat 2020).
• Tiryakioğlu B, ‘Türklerin Kişi Hallerine İlişkin Davalarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi’ (2012) Tuğrul Arat’a Armağan 1141-1165.
• Turhan T, ‘Türk Vatandaşlığından Çıkanların Hakları (TVK m. 29 üzerine bir inceleme)’ (1997) VLI (1-4) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 41-66.
• Tütüncübaşı U, ‘Milletlerarası Usul Hukukunda Teminat Gösterme Yükümlülüğü’ (2010) 12 (2) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 183-223.
• Ulusu Karataş E, ‘Velayet Sorumluluğu ve Çocukların Korunması Hakkında Tedbirler Yönünden Yetki, Uygulanacak Hukuk, Tanıma, Tenfiz ve İşbirliğine Dair 1996 Tarihli Lahey Sözleşmesi ve Türk Milletlerarası Özel Hukukuna Etkisi’ (2017) 37(2) Public and Private International Law Bulletin 911-1005.