ALİ ŞERİATİ’NİN İRAN DEVRİMİ’NE ETKİSİ

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 181 - 198, 24.12.2024

Mehmet Kaya

https://doi.org/10.62809/matbuat.1569198

Öz

İran’ın yakın tarihte geçirmiş olduğu sosyal ve siyasal dönüşümlerin arka planında, kanlı bir devrim sürecinin etkisi olduğu muhakkaktır. İktidar sahiplerinin halkı ötekileştirdiği ve yoksullaştırdığı despotik düzene karşı, domino etkisi ile büyüyen bir halk hareketini meydana getirmiştir. İran’da 1979’da Pehlevi iktidarı, geniş bir muhalif kitle tarafından yıkılarak monarşi devrini kapatmıştır. Bu devrim ateşini yakanlardan biri olan Ali Şeriati, kalemi ve hitabeti ile kitlelere cesaret aşılamış ve kısa sürede sokaklarda onun sloganları duyulmuştur. Ali Şeriati, 1960 ve 1970’lerde İran’daki devrimci gençlik için umut kaynağı olmuştur. Halka açık olarak verdiği konferanslar ve yazdığı eserler günden güne artan takipçileri arasında büyük yankı uyandırmıştır. Şah despotizmi altında ezilen mazlumları, Peygamber ailesi ve dostlarının örnek yaşantılarını anlatarak etkilemiştir. Ali veya Safevi Şiiliği adını verdiği iyi ile kötünün tanımının yine Şeriati’nin kaleminden döküldüğü görülmüştür. Şeriati’nin sıklıkla vurguladığı sosyal adaletsizlik, kültürel sömürü, siyasi baskı ve Batı emperyalizmi gibi sorunlar, İran halkının yüzyıllardan beri yaşadığı adaletsizlikleri de gün yüzüne çıkarmıştır. Ali Şeriati’nin fikirleri devrime giden süreçte geniş kitleleri önüne katarak bir çığ gibi büyümüştür. Bu durum rejim tarafından bir tehdit olarak algılanmıştır. Ali Şeriati yaptığı konuşmaları ve yazdıkları ile Şah rejiminin baskısına uğrayınca 1977’de Londra’ya kaçmış ve oradayken 44 yaşında hayatını kaybetmiştir. 1979 yılında başarıya ulaşan devrim hareketini göremese de Şeriati’nin bu sonuç üzerinde büyük bir payı olduğu aşikardır.

Anahtar Kelimeler

Ali Şeriati, Devrim, Şiilik, Muhalefet, Dönüşüm

THE INFLUENCE OF ALI SHARIATI ON THE IRANIAN REVOLUTION

Öz

A bloody revolutionary process certainly has an impact on the background of the social and political transformations that Iran has undergone in recent history. It created a popular movement that grew with a domino effect against the despotic order in which those in power alienated and impoverished the people. In Iran, the Pahlavi government was overthrown by a large opposition mass, ending the monarchy era in 1979. Ali Shariati, one of those who lit the fire of this revolution, instilled courage in the masses with his pen and oratory, and his slogans were heard on the streets quickly. Ali Shariati was a source of hope for revolutionary youth in Iran in the 1960s and 1970s. The public lectures he gave and the works he wrote greatly impacted his followers, who were increasing daily. He influenced the oppressed people who were oppressed under the despotism of the Shah by conveying the exemplary lives of the family and friends of the Prophet Muhammad. It has been seen that the definition of good and evil, which he calls Ali or Safavid Shiism, was again written by Shariati. Problems such as social injustice, cultural exploitation, political oppression and Western imperialism, which Shariati frequently emphasises, have also brought to light the injustices that the Iranian people have been experiencing for centuries. Ali Shariati's ideas grew like an avalanche, involving large masses in the process leading to the revolution. This situation was perceived as a threat by the regime. When Ali Shariati came under pressure from the Shah regime with his speeches and writings, he fled to London in 1977 and died there at the age of 44. Although he could not see the revolutionary movement that succeeded in 1979, it is obvious that Shariati had a large share in this outcome.

Anahtar Kelimeler

Ali Shariati, Revolution, Shiism, Opposition, Transformation

Kaynakça

• ABRAHAMİAN, E. (2008), Modern İran Tarihi, (Çev: D. Şendil), İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ABRAHAMİAN, E. (2023), Darbe 1953 CIA ve Modern ABD-İran İlişkilerinin Kökleri, (Çev: Z. Rona), İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• AKYOL, E. & AHMADİ, A. (2020), “İran’da Siyasi Partiler”, AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(23), s. 268-284.
• ARMAOĞLU, F. (2009), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, İstanbul, Alkım Yayınevi.
• BALKAN, S. & TİRYAKİ, F. (2014), “İran Mitolojisinin İslam Devrimindeki Rolü & Humeyni ve Şah’ın Söylemlerinin Analizi”, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 1(2), s. 85-113.
• CLEVELAND, W. L. (2008), Modern Ortadoğu tarihi, (Çev. M. Harmancı), İstanbul, Agora Kitaplığı.
• ÇAĞLAYAN, S. (2012), Şii Düşüncesinde İslamcılık: İran Mehdiyi Beklerken, İstanbul, Cinius Yayınları.
• DABASHİ, H. (2008), İran: Kenetlenmiş Halk. (Çev, E. Ayhan), İstanbul, Metis Yayınları.
• DUMAN, F. (2016), “Ali Şeriati’nin Siyasal Teorisi Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme”, Muhafazakar Düşünce Dergisi, 13(48), s.59-87.
• ELHAN, N. (2016). “İran Devrimi’nin Türkiye’de Yansımaları: “İrancılık” Ve “İrancı” İslamcılık”, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 3(2), s.28-57.
• ERTUĞRUL, Y. (2023), İran’da Molla-Siyaset İlişkisi, Ankara, Fecr Yayınları.
• FEKRİ, A. A. (2011), Tarihsel Gelişim Sürecinde İran Devrimi, İstanbul, Mızrak Yayınları.
• GARTHWAİTE, G. R. (2011), İran Tarihi, İstanbul, İnkılap Kitapevi.
• HÜSEYİN, A. (2011). İran’da Devrim ve Karşı Devrim, İstanbul, Pınar Yayınları.
• KARTAL, F. (2016), “İran İslam Devrimi: Aykırı Bir Devrimin Arka Planı”, Doğu Batı, 79, s. 161-182.
• KAYA, M. (2017), “Muhammed Musaddık’ın İran Petrollerini Millileştirme Çabaları Ve Sonu”, Türk Dünyası Araştırmaları, 117(231), s. 157-166.
• KAYA, M. (2021), “Muhammed Rıza Şah Pehlevi Dönemi ve Modernleşme Hareketleri (1941-1979)”, O. Karacan (Ed.), Modern İran Tarihi Kaçar Hanedanından İslam Devrimine (s. 393-430). Selenge Yayınları.
• KURTULUŞ, R. (2008), “Rıza Şah Pehlevi (1878-1944)”, TDV İslam Ansiklopedisi, (35), s. 67.
• KURTULUŞ, R. (2020), “Muhammed Rıza Şah Pehlevi”. TDV İslam Ansiklopedisi, (30), s. 562-563.
• LEKZAYİ, N. (2019), Modern İran’da Siyasal ve Sosyal Dönüşümler, İstanbul, Visal Yayınları.
• ONAT, H. (2013), “İran İslam devrimi ve Şiilik”, e-makâlât Mezhep Araştırmaları, VI/2, s. 223-256.
• POLAT, E. (2021), 1979 İran İslam Cumhuriyeti’nin Kuruluşu ve İran’ın Suriye Politikası, (Kayıt No. 660054). (Yüksek lisans tezi, Bingöl Üniversitesi). YÖK Tez Merkezi.
• POLAT, E. (2024), “İran’da Muhammed Rıza Şah Karşıtı Liberal Muhalefet: Milliyetçi Cephe Hareketi”, İran Çalışmaları Dergisi, 8(1), s. 81-107.
• RECAİ, G. A. (2019), İmam Humeyni ve Hatıralar, İstanbul, Tesnim Yayınları.
• RIGIDERAKHSHAN, M. (2020), “İran’ın Dış Politika Kimliğini Oluşturan Faktörler”, VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 5(1), s.390-410.
• SANCAR, S. (2016), “Din, Siyaset ve Kadın İran Devrimi”, Ankara, Nika Yayınevi.
• SECOR, L.(2007), “Whose Iran?”, The New York Times Magazine, (Erişim: 23 Ağustos 2023). https://www.nytimes.com/2007/01/28/magazine/28iran.t.html
• SHARİATİ, A. (1988), Religion vs Religion. Abjad.
• SUBAŞI, N. (2010), “Ali Şeriati”, TDV İslam Ansiklopedisi, (38), s.577-580.
• ŞERİATİ, A. (2010), Adem’in Varisi Hüseyin Şehadet, Ankara, Fecr Yayınları.
• ŞERİATİ, A. (2012), İran ve İslam, Ankara, Fecr Yayınları.
• ŞERİATİ, A. (2016), Çöle İniş, Ankara, Fecr Yayınları.
• ŞERİATİ, A. (2019), Ebuzer, Ankara, Fecr Yayınları.
• ŞERİATİ, A. (2022), Öze Dönüş, Ankara, Fecr Yayınları.
• TIĞLI, A. (2015), “Minimum Din Maksimum Demokrasi”: Müslüman Entelektüellerin Bakışıyla İran’daki Siyasal İslam Tecrübesinin Kısa Bir Tahlili”, Alternatif Politika, 7(3), s. 369-398.
• TIĞLI, A. (2017), İran’da Entelektüel Dini Düşünce Hareketi, İstanbul, Mana Yayınları.
• Uygur, H. (2016), 1953 Darbesi ve Hatırlattıkları. https://iramcenter.org/1953-darbesi-ve-hatirlattiklari-1116
• YEĞİN, A. (2013), İran Siyasetini Anlama Klavuzu. SETA. https://file.setav.org/Files/Pdf/20130610163244_iran-siyaseti_web.pdf
• YILMAZ, A. (2021), “İmam Hüseyin’in Yasçıları: Gelenekten Günümüze İran’daki Şiî Matem Merasimlerinde Meddahlar”, İran Çalışmaları Dergisi, 5(2), s. 303-336.