Turkısh As a Language of Scıence: Turkısh Medıcal Terms in Mücerreb-Nâme

Year 2025, Issue: 19, 123 - 140, 27.03.2025

Feriştah Funda Arı

https://doi.org/10.32579/mecmua.1597394

Abstract

The study is about the examination of Turkish medical terms in Şerefeddin Sabuncuoglu's work Mücerreb-nâme, written in Old Anatolian Turkish in the 15th century. There are 6 identified copies of Mücerreb-nâme, written in plain Turkish in 1468. The oldest copy of Ayasofya - numbered 3720 was taken as the basis for this study. Turkish medical terms in the work were identified and explained with examples. The identified Turkish medical terms were classified as disease names, organ names, herbs (drug names), and methods applied in the diagnosis and treatment of diseases. Terms are given according to the alphabetical system, and the page and line numbers where the terms appear are also shown. The meanings of the terms are according to their meanings in the text in the original copy. An important source for medical literature, Mücerreb-nâme is also important in terms of the data it provides on the historical development of the Turkish language. In addition, the work has a special importance in terms of showing that science could be done in Turkish in the 15th century when Arabic was used as the language of science and that Turkish was at a level that could be used as a scientific language. With this study, the richness of a medical work written in Old Anatolian Turkish in the 15th century in terms of Turkish medical terms has been revealed.

Keywords

Mücerreb-nâme, Medical Terms, Turkish Terms, Old Anatolian Turkish, Şerefeddin Sabuncuoğlu

BİLİM DİLİ OLARAK TÜRKÇE: MÜCERREB-NÂME’DE YER ALAN TÜRKÇE TIP TERİMLERİ

Abstract

Çalışma, 15. yüzyılda Eski Anadolu Türkçesiyle yazılan Şerefeddin Sabuncuoğlu’nun Mücerreb-nâme adlı eserindeki Türkçe tıp terimlerinin incelenmesini konu edinmektedir. 1468 yılında sade bir Türkçe ile yazılan Mücerreb-nâme’nin tespit edilebilen 6 nüshası mevcuttur. Bu çalışmada, en eski tarihli Ayasofya - 3720 nolu nüshası esas alınmıştır. Eserdeki, Türkçe tıp terimleri tespit edilip örnekleriyle birlikte izah edilmiştir. Tespit edilen Türkçe tıp terimleri; hastalık adları, organ adları, otlar (drog adları), hastalıkların teşhisinde, tedavisinde uygulanan yöntemler olarak tasnif edilmiştir. Terimler alfabetik sisteme göre verilmiş, terimlerin geçtiği sayfa ve satır numaraları da gösterilmiştir. Terimlerin anlamları, esas alınan nüshadaki metinde geçen anlamlarına göredir.
Tıp literatürü için önemli bir kaynak olan Mücerreb-nâme, Türk dilinin tarihi gelişimine dair sunduğu veriler açısından da önemlidir. Ayrıca Arapçanın bilim dili olarak kullanıldığı 15. yüzyılda, Türkçe ile de bilim yapılabileceğini, Türkçenin bilim dili olarak kullanılabilecek seviyede olduğunu göstermesi bakımından eser, ayrı bir öneme sahiptir. Bu çalışma ile 15. yüzyılda Eski Anadolu Türkçesi ile yazılan bir tıp eserinin, Türkçe tıp terimleri bakımından zenginliği ortaya çıkarılmıştır.

Keywords

Mücerreb-nâme, Tıp Terimleri, Türkçe Terimler, Eski Anadolu Türkçesi, Şerefeddin Sabuncuoğlu

References

• Akalın, Ş. H. vd. (2019). Türkçe sözlük. (11. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Akar, A. (2005). Türk dili tarihi. (1. Baskı). Ötüken Neşriyat.
• Akar, A. (2018). Oğuzların dili eski Anadolu Türkçesine giriş. (2. Baskı). Ötüken Neşriyat.
• Aksan, D. (2015). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. (6. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2005). Misalli büyük Türkçe sözlük. C. I-III. (1. Baskı). Kubbealtı Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2003). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. (19. Baskı). Aydın Kitabevi Yayınları.
• Dilçin, C. (1996). Yeni tarama sözlüğü (2. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğan, A. T. (2017). Türklerin dünyasından uzaklaşan Türkçe tıp terimleri: eski Anadolu Türkçesinden Türkiye Türkçesine. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (42), 37-57.
• Eker, S. (2013). Modernleşme sürecinde Türkiye’de terimbilim çalışmalarına genel bir bakış. Altaistics and Turkology Turkic Academy, (9), 68-95.
• Kâhya, E. (1998). İki Osmanlıca metinden derlenmiş anatomi ve fizyoloji terimleri. Bilim, Kültür ve Öğrenim Dili Olarak Türkçe, (s. 233-270) içinde, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karaman, B. İ. (2018). Terim bilimi ve genel tıp terimleri. Demirci, B. (Ed.) Tıp terimleri (s. 3-38) içinde, Anadolu Üniversitesi.
• Macit, M. (2011). Tercüme hareketleri. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 40, ss. 498-504). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Önler, Z. (1998). XIV. ve XV. Türkçe tıp kitaplarındaki bitki adları üzerine. Kebikeç, (16), 157-168.
• Önler, Z. (1999). Müntabab-ı şifa II sözlük. (1. Baskı). Simurg Yayınları.
• Pormann, P. E. (2012). Tıp. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 41, ss. 95-101). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sami, Ş. (2005). Kamus-ı Türkî. (14. Baskı). Çağrı Yayınları.
• Şenel, Ü. (1988) Sabuncuoğlu Şerefeddin’in eseri Mücerreb-nâme (inceleme-metin-transkripsiyon-indeks). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Şerefeddin Sabuncuoğlu. Mücerreb-nâme. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya Kitaplığı, No: 3720.
• Uysal, F. F. (2010) Mücerreb-nâme (edisyon kritik-dizin). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Uzel, İ. ve Süveren, K. (1999). Şerefeddin Sabuncuoğlu Mücerreb-nâme (ilk Türkçe deneysel tıp eseri-1468). (1. Baskı). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Yıldırım, N. (1988). Sabuncuoğlu Şerefeddin. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Yayınları (C. 35, ss. 358-359). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yücel, F. (2006). Çeviri etkinliğinin anadil üzerindeki etkisi. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30 (2), 223-235.