“YÂRÂN” KELİMESİNİN MEŞÂ’İRÜ’Ş-ŞU’ÂRA’DA İŞARET ETTİĞİ ANLAMLAR

Year 2025, Issue: 19, 31 - 43, 27.03.2025

Ayşenur Akpınar

https://doi.org/10.32579/mecmua.1601149

Abstract

Yârân, sözlüklerde arkadaş, dost anlamlarında geçen Farsça kökenli bir kelimedir. Türk Edebiyatında ilk kez 14. yüzyılda Gülşehrî’nin “Mantıku’t-Tayr” adlı eserinde kullanılmıştır. 16. yüzyıl tezkireleri içerisinde kullanımı yaygın olan kelime metin içerisinde yer aldığı durumlara göre anlam değişmesine, genişlemesine uğramıştır.
Meşâ’irü’ş-Şu’âra üzerine yapılmakta olan tez çalışması içerisinde kelimenin birden fazla anlama gelebilecek şekilde kullanımı olduğu ortaya çıkarılmıştır. Metnin bağlamına bakıldığında kelimenin altı farklı anlama gelebilecek şekilde kullanıldığı görülmektedir. Yârân, tezkire içerisinde âşık, sevgili; arkadaş, dost; şairler; meclis-toplantı çevrelerinde oluşan dostluk; nüfuzlu kişiler; şiirden anlayanlar anlamlarına gelecek şekillerde kullanılmıştır. Bir istek, amaç, eğlence için bir araya gelen insanların oluşturduğu bir topluluk anlamına gelecek şekilde de yer alan kelime eserde 127 kez geçmektedir. 16. yüzyıl şairlerinin yeteneklerini ortaya koyabilmek ve şiirlerinin tanınmasını sağlayabilmek için Yârân'a şiirlerini beğendirmek veyahut Yârân içerisinde yer edinebilmek için çaba harcadıkları tezkire ışığında görülebilmektedir. Tezkire sahibi yârân kelimesini şairlere karşı tutumunu yansıtmak, aynı dönemde yaşadığı ve beğendiği şairlerden bahsetmek için de kullanmıştır.

Keywords

Meşâ’irü’ş-Şu’âra, akran, arkadaş, dost, meclis.

Meanings of the Word "Yârân" in Meşâ'irü'ş-Şu'ara

Abstract

Yaran is a word of Persian origin that is used in dictionaries to mean friend. 14. For the first time in Turkish Literature. it was used in Gülshehri's work “Mantiku't-Tayr” in the XVIII century. 16. the word, the use of which is widespread in the centuries-old treatises, has undergone a change in meaning and expansion depending on the situations in which it is included in the text.
In the course of the dissertation on Mesa'iru's-Su'ara, it was revealed that there is a use of the word in such a way that it can have more than one meaning. Looking at the context of the text, it seems that the word is used in such a way that it can have six different meanings. Yaran has been used in ways that will come to the meanings of lovers, lovers; friends, friends; poets; friendship formed in assembly-meeting circles; influential people; those who understand poetry in tezkire. The word, which is also Deciphered to mean a community formed by people who come together for a request, purpose, entertainment, is mentioned 127 times in the work. 16. it can be seen in the light of the thesis that century poets made efforts to make Yaran like their poems or to gain a place in Yaran in order to reveal their talents and to ensure the recognition of their poems. The author of the treatise also used the word yaran to reflect his attitude to poets and to talk about poets he lived and liked during the same period.

Keywords

Mesa, peer, friendship, friend, congres.

References

• Altok, Z. (2011). Âşık Çelebi ve edebi kanon. H. Aynur ve A. Niyazioğlu (Ed.), Âşık Çelebi ve şairler tezkiresi üzerine yazılar. (1. Baskı, s.117- 133) içinde. Koç Üniversitesi Yayınları.
• Eren, H. (2020). Eren Türk dilinin etimolojik sözlüğü. (Ş. H. Akalın, Haz.). (1. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İnalcık, H. (2018). Has bahçede ‘ayş u tarab nedimler - şairler – mutribler. (4. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İsen-Durmuş, T. (2011). Edebi hamilik ilişkileri: kaynak olarak Âşık Çelebi tezkiresi. H. Aynur ve A. Niyazioğlu (Ed.). Âşık Çelebi ve şairler tezkiresi üzerine yazılar. (1. Baskı, s. 133-147) içinde. Koç Üniversitesi Yayınları.
• Kılıç, F. (2010). Âşık Çelebi meşâ‘irü’ş-şu‘arâ inceleme-metin. (1. Baskı). İstanbul Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Köprülü, F. (2004). Edebiyat araştırmaları II. (2. Baskı). Akçağ Yayınları.
• Okuyucu, C. (2006). Divan edebiyatı estetiği. (2. Baskı). L&M Yayınları.
• Onay, A. T. (2013). Açıklamalı divan şiiri sözlüğü. (C. Kurnaz, Haz.). (1.Baskı). Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Pala, İ. (2010). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. (19. Baskı). Kapı Yayınları.
• Redhouse, S. J. W. (2015). Turkish and English lexicon. (5. Baskı). Çağrı Yayınları.
• Steingass, F. J. (1998). A comprehensive Persian-English dictionary.
• Tolasa, H. (2002). 16. yüzyılda edebiyat araştırma ve eleştirisi. (1. Baskı) Akçağ Yayınları.
• Tulum, M. (2011). 17. yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı. (1. Baskı).Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2005). Türkçe sözlük (10. Baskı). Türk Dil KurumuYayınları.
• Yıldırım, N. (2008). Fars mitolojisi sözlüğü. (1. Baskı). Kabalcı Yayınları.