T.C. DEVLET ARŞİVLERİ BAŞKANLIĞI OSMANLI ARŞİVİ TOPKAPI SARAYI MÜZESİ ARŞİV BELGELERİNE GÖRE SULTAN IV. MUSTAFA’YA SUNULMUŞ MANZUMELER

Year 2025, Issue: 19, 1 - 21, 27.03.2025

Enes Yıldız , Naci Gılıç

https://doi.org/10.32579/mecmua.1618047

Abstract

IV. Mustafa çok kısa bir süre iktidarda kalan Osmanlı padişahlarındandır. 8 Eylül 1779’da doğan IV. Mustafa, Kabakçı Mustafa İsyanı neticesinde tahttan indirilen Sultan III. Selim’in yerine 29 Mayıs 1807 tarihinde tahta çıkmış ve 1 yıl, 1 ay, 29 gün tahtta kalmıştır. Alemdar Mustafa Paşa liderliğinde başlatılan hareketle Sultan IV. Mustafa tahttan indirilmiş ve yerine II. Mahmut sultan olmuştur.
Bu çalışmada T.C. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi kaynak olarak kullanılarak Sultan IV. Mustafa için kaleme alınan manzumeler incelenecektir. Devlet arşivlerine göre IV. Mustafa’ya sunulmuş 13 şiir tespit edilmiştir. Biri mahlassız olan bu şiirler İhyâ, Fennî, Muhaşşî, Feyzî, Necîb, Hamdî, Es’ad, Râsih, Muhît mahlaslı şairlere aittir. Daha önce yayımlanmamış bu manzumeler muhteva açısında methiye, yeni yıl ve makam tebrik-nâmesi, cülûsiyye ve şitâiyye-hazâniyye türündedir.
Makalede öncelikle Sultan IV. Mustafa hakkında kısa bir bilgi verilecek, ardından 13 manzume; şairleri, şekil ve muhteva özellikleri açısından değerlendirilecektir. Makalenin sonunda şiirlerin çeviri yazılı metinleri okuyucuların istifadesine sunulacaktır.

Keywords

Methiye, Cülûs, Tebrik-nâme.

Poems Presetend To Sultan Mustafa IV According To Republic of Turkey Directorate of State Archives Ottoman Archives Topkapı Palace Museum Archive Documents

Abstract

Mustafa IV was one of the Ottoman sultans who ruled for a very short time. Born on September 8, 1779, Mustafa IV ascended the throne on May 29, 1807 and stayed on the throne for 1 year, 1 month and 29 days. Mustafa IV ascended the throne in place of Sultan Selim III, who was deposed as a result of the Kabakçı Mustafa Rebellion. With the movement initiated under the leadership of Alemdar Mustafa Pasha, Sultan Mustafa IV was deposed and Mahmut II became sultan in his place.
In this study, the verses written for Sultan Mustafa IV will be analyzed by using the Ottoman Archives of the Turkish Republic State Archives and Topkapı Palace Museum as a source. According to the state archives, 13 poems presented to Mustafa IV were identified. These poems, one of which has no pseudonym, belong to poets with the pseudonyms İhyâ, Fennî, Muhaşşî, Feyzî, Necîb, Hamdî, Es'ad, Râsih, Muhît. These previously unpublished verses are in the genres of eulogy, congratulations, cülûsiyye and şitâiyye-hazâniyye in terms of content.
In this article, first a brief information about Sultan Mustafa IV will be given and then the 13 verses will be evaluated in terms of their poets, form and content. At the end of the article, the translated texts of the poems will be presented for the benefit of the readers.

Keywords

Mustafa IV, Eulogy, Cülûs, Congratulations.

References

• Abdülaziz Bey (2000). Osmanlı âdet merasim ve tabirleri. (K. Arısan ve D. Arısan Günay, Haz.), Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Akkuş, M. (2007). Klasik Türk şiirinin anlam dünyası edebi türler ve tarzlar. Fenomen Yayıncılık.
• Aksoyak, İ. H. (2020). Mustafa Necîb Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), https://teis.yesevi.edu.tr/, adresinden 15.12.2024 tarihinde alınmıştır.
• Aksoyak, İ. H. (2020). Necîb İbrahim Bey. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), https://teis.yesevi.edu.tr/, adresinden 15.12.2024 tarihinde alınmıştır.
• Alikılıç, D. (2002). XVII. yüzyıl Osmanlı saray teşrifâtı ve törenleri. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Arslan, M. (2020). İhyâ, Tüfekçibaşı Hacı Yahyâ, Enderunlu. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), https://teis.yesevi.edu.tr/, adresinden 15.12.2024 tarihinde alınmıştır.
• Arslan, M. (2020). Nûh Necîb Bey. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), https://teis.yesevi.edu.tr/, adresinden 15.12.2024 tarihinde alınmıştır.
• Arslan, M. (2020). Şeyh Necîb Ahmed Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), https://teis.yesevi.edu.tr/, adresinden 15.12.2024 tarihinde alınmıştır.
• Aydemir, Y. (2004). Medhiye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.29, ss. 410-411). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Beydilli, K. (2020). Mustafa IV. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.31, ss. 283-285). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ceylan, A. (2012). Osmanlı Devleti’nde anayasal bir belge: hüccet-i şeriyye. F. Gedikli (Ed.) I.Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri (s.589-598) içinde. On iki Levha Yayınları
• Çakır, Ö. (2005). Türk edebiyatında mektup. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Demirkazık, H. İ. (2009). 18. yüzyıl şairi Mustafa Fennî, divan (inceleme- tenkitli metin- dizin). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Emecen, M. F. (2001). Osmanlı hanedanına alternatif arayışlar üzerine bazı örnekler ve mülahazalar. İslâm Araştırmaları Dergisi, 6, 63-76.
• Erdoğan, K. (2002). Edebî eserlerden tarih belgesi olarak yararlanma: divanlardaki tarih manzûmeleri. H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (Ed.). Türkler Ansiklopedisi (C.11, ss. 708-717). Yeni Türkiye Yayınları
• Erzen, M. H. (2012). İhyâ dîvânı ve tahlîli: inceleme-tahlîl-tenkitli metin. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Gedik, N. (2022). Arşiv belgelerine göre Türkçe yazılmış II. Bayezid medhiyeleri. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 24/48, 153-224.
• Gedik, N. (2023). Arşiv belgelerine göre Kanuni Sultan Süleyman’a sunulmuş bazı Türkçe manzumeler- I. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 10/26, 25-55.
• Gönel, H. (2020). Muhaşşî Sinan-zâde Ahmed Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), https://teis.yesevi.edu.tr/, adresinden 15.12.2024 tarihinde alınmıştır.
• Karal, E. Z. (1988). Osmanlı tarihi. C. V. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kesik, B. (2020). Enderunlu Feyzî Bey b. Mehmed İzzeddin Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), https://teis.yesevi.edu.tr/, adresinden 15.12.2024 tarihinde alınmıştır.
• Kesik, B. (2020). İhyâ, Seyyid Şerif Yahya Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS), https://teis.yesevi.edu.tr/, adresinden 15.12.2024 tarihinde alınmıştır.
• Mustafa Nuri Paşa (1987). Netâyicü’l-vukuât. (N. Çağatay, Haz.), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özcan, A. (1993). Cülûs. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.8, ss. 108-114). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tuğluk, H. İ. (2010). Divan şiirinde manzum tebrik-nâmeler. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 42, 41-68.
• Yıldız, E. (2019). Rufâ’î’nin Hüsrev Paşa’ya sunduğu manzum tebriknâme. Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5/9, 95-110.
• Yıldız, E. (2020). Sultan III. Mustafa’ya sunulan cülûsiyyeleri içeren bir mecmua. Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi, 6 (12), 130-153.