Benzeşen ve Ayrılan Yönleriyle Commedia Dell'arte ve Ortaoyunu

Year 2025, Volume: 11 Issue: 1, 139 - 152, 03.07.2025

Müşerref Göksever

https://doi.org/10.46641/medeniyetsanat.1700865

Abstract

Bu çalışma, Avrupa'nın köklü tiyatro geleneği Commedia dell’arte ile Osmanlı-Türk sahne sanatlarının özgün biçimlerinden biri olan Ortaoyununu karşılaştırmalı bir perspektiften ele almayı amaçlamaktadır. Her iki türün doğaçlama temelli yapısı, tipe dayanan oyunculuk anlayışı aralarındaki benzerlikleri ortaya koyarken; tarihsel bağlamları, toplumsal işlevleri, sahneleme biçimleri ve estetik anlayışları ise önemli farklılıklar göstermektedir. Bu makalede, söz konusu iki geleneksel tiyatro biçimi; karakter yapıları, oyun kurgusu, sahne düzeni, mizah anlayışı ve toplumsal temsilleri üzerinden incelenmiş, kültürel etkileşim ve yerellik kavramları çerçevesinde değerlendirilmiştir. Karşılaştırmalı yöntemle gerçekleştirilen bu inceleme, geleneksel tiyatro biçimlerinin birbirleriyle olan etkileşimi ve sahneleme anlayışlarını anlamaya katkı sunmayı hedeflemektedir.

Keywords

commedia dell'arte , ortaoyunu , tiyatro , sahne sanatları

Ethical Statement

Etik Beyan Gerekmemektedir.

Similarities and differences between Commedia Dell'arte and Ortaoyunu

Abstract

The present study sets out to explore the potential parallels between two distinct yet interconnected theatre traditions: the European Commedia dell'Arte and the Ottoman-Turkish Ortaoyunu. The investigation aims to provide a comparative analysis from a critical perspective, with a focus on the unique characteristics and the historical and cultural influences that have shaped these forms of theatre. A comparison of the two types reveals notable parallels in their improvisational structures and actor training philosophies. However, significant disparities emerge when considering their historical contexts, social functions, staging methods and aesthetic sensibilities. In the present study, the two traditional theatre forms are examined through the lenses of their characters, plays, staging, humour, and societal representations. The cultural interaction and localism concepts are utilised as a framework for the analysis. This comparative analysis aims to contribute to a deeper understanding of the interaction between traditional theatre forms and their respective staging practices.

Keywords

Commedia Dell , Ortaoyunu , Theatre

References

• Akmen, Ü. (2013). Commedia dell’Arte Günü Bildirisi. https://www.evrensel.net/haber/48593/dunya-commedia-dellarte-gunu-bildirisiustun-akmenden
• And, M. (2004). Geleneksel Türk Tiyatrosu: Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri. Ankara: İnkılap Kitabevi.
• Brockett, O. G. (1995). Dünya Tiyatro Tarihi (A. Yüksel, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Demir Sipahi, C. (1975). Türk halk oyunları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Demirkıran, E. (2018). Commedia dell’arte’de kadın oyuncuların yeri. Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi, 28, 45–60.
• Demirkıran, S. (2018). Commedia dell’arte’den geleneksel Türk tiyatrosuna uzanan tiplemeler. Türk Tiyatrosu Dergisi, 6(2), 34–49.
• Fava, A. (Akt. Demirkıran, S.). (2018). Commedia dell’arte ve Tiplemelerin Evrimi. İstanbul: Sanat Yayınları.
• Karaboğa, E., & Özçıtak, A. (2012). Geleneksel tiyatronun temsili estetiği: Commedia dell’arte ve Ortaoyunu üzerine. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Karaboğa, E., & Özçıtak, H. (2021). Commedia dell’arte: Tarihsel kökenler ve temel tipolojiler. Uluslararası Tiyatro ve Sahne Sanatları Dergisi, 3(1), 215–236.
• Kudret, C. (1992). Ortaoyunu (Cilt 1–2). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Kudret, C. (1994). Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman: Orta Oyunu. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Nicoll, A. (1963). The World of Acting: The Actor and His Art. London: Harrap.
• Nutku, Ö. (1996). Çağdaş Türk Tiyatrosu. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Nutku, Ö. (2000). Dünyada ve Türkiye’de tiyatro. İzmir: DEÜ GSF Yayınları.
• Rudlin, J. (2000). Commedia dell’arte: Oyuncular için elkitabı (E. İpekli, Çev.). İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Suner, L. (2007). Commedia dell’Arte etkisinde üç oyun beş yorum. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 24, 9–28.
• Tekerek, N. (2001) Popüler Halk Tiyatrosu Geleneğimizden Çağdaş Oyunlarımıza Yansımalar, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001, s. 22-23.
• Tekerek, N. (2011) Günümüzde Geleneksel Tiyatro Ne İfade Eder, Yayınlanmış Makale, Türk Sanatları Araştırmaları Dergisi Sayı 2/Cilt 1, s. 120