Analyzing The Movie “Hazal” in Terms of the Relationship Between Social Change and Religion

Year 2025, Volume: 8 Issue: 1, 143 - 168, 30.06.2025

Fatma Kenevir , Halide Aslan

https://doi.org/10.47951/mediad.1668093

Abstract

Certain historical turning points that alter the course of society do not only pave the way for structural transformations in the social order, but also offer cinema a rich and inexhaustible narrative universe through which to reflect these multilayered shifts. In the post-Republican period of Turkey, the themes and messages conveyed by cinema evolved in parallel with processes of urbanization and modernization. This study focuses on the 1979 film Hazal, which was inspired by Necati Haksun’s 1973 novel Kutsal Ceza (The Sacred Punishment), written during his tenure as a judge and grounded in his observations and court records. The film was produced during a politically and socially turbulent era—between the 1971 military memorandum and the lead-up to the 1980 coup d’état—when Turkish society was undergoing significant unrest and uncertainty. Set against this backdrop, Hazal captures the complex dynamics of rural social structures, including tribal and feudal relations, the agha–sheikh authority system, the status of women, patriarchal bargains, and resistance to change. This research adopts a qualitative methodology and utilizes thematic content analysis to examine the film. In addition, a literature review has been conducted to contextualize the film within its sociocultural milieu. Hazal emerges as a critical cinematic narrative that interrogates the enduring influence of feudal values on human life in rural Turkey through the intersecting lenses of religion, gender, and resistance to change. The film illustrates how resistance to social transformation is legitimized through tradition, religion, and patriarchal structures, and how this resistance manifests as mechanisms of pressure and violence exerted upon both women and men.

Keywords

Social Change , Religion , Resistance to Change , Gender , Patriarchal Bargain

“Hazal” (1979) Filminin Toplumsal Değişim ve Din İlişkisi Açısından İncelenmesi

Abstract

Toplumsal seyri değiştiren bazı tarihî dönüm noktaları, yalnızca sosyal yapının köklü bir dönüşümüne zemin hazırlamaz aynı zamanda sinema için de bu dönüşümün çeşitli yansımalarının işlenebileceği güçlü ve tükenmez bir anlatı evreni sunar. Cumhuriyet sonrası dönemde, şehirleşme ve modernleşme süreçlerinin hız kazanmasıyla birlikte sinemada hem bir dönüşüm yaşanmış hem de toplumsal değişimi yansıtma işlevi üstlenmiştir. Bu bağlamda, çalışmanın odağını oluşturan Hazal (1979) filmi, Necati Haksun’un hâkimlik deneyimlerinden yola çıkarak kaleme aldığı Kutsal Ceza (1973) romanından uyarlanmış olup, söz konusu dönüşümün sinemadaki izdüşümünü anlamak açısından dikkate değer bir örnek teşkil etmektedir. Dönem olarak Türkiye, 1971 muhtırasının ardından henüz toparlanma sürecindeyken, 1980 darbesine giden süreçte siyasi ve toplumsal çalkantıların etkisi altındaydı. Bu atmosferde çekilen Hazal filmi, kırsal alandaki sosyal yapılanmaları, aşiret-ağalık sistemini, şeyhlik gibi otorite biçimlerinin toplum nezdindeki karşılıklarını, kadının bu toplumdaki konumunu ve ataerkil pazarlığı ve değişime yönelik direnç gibi pek çok içeriği bünyesinde barındırmaktadır. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmış ve film, tematik içerik analizi tekniğiyle incelenmiştir. Ayrıca filmin çekildiği dönemin sosyokültürel yapısını anlamak için de ilgili dönemi ele alan literatür incelemesi gerçekleştirilmiştir. Film, Türkiye’de kırsal kesimde süregelen feodal değerlerin insan hayatı üzerindeki etkilerini din, toplumsal cinsiyet ve değişime direnç üçgeninde sorgulayan bir yapımdır. Bu açıdan film toplumsal değişime yönelik direncin gelenek, din ve ataerkil yapılar üzerinden nasıl meşrulaştırıldığını ortaya koymakta; bu direncin hem kadınlar hem de erkekler üzerinde baskı ve şiddet üretme biçimlerini görünür kılmaktadır.

Keywords

Toplumsal Değişim , Din , Değişime Direnç , Toplumsal Cinsiyet , Ataerkil Pazarlık

References

• Adak, N. (2013). Madalyonun öteki yüzü: Erkeğe yönelik şiddet. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 16(2), 1-28. https://doi.org/10.18490/sosars.136095
• Aktaş, Y. (2005). Şanlıurfa’da aşiret düzeni ve tarımsal yeniliklerin benimsenmesi. Tarım Ekonomisi Dergisi, 11(1), 33-40.
• Althusser, L. (2019). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları (A. Tümertekin, Çev.). İthaki Yayınları.
• Aslan Turan, E. (2023). İmamların erkeklik anlayışı. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 7(3), 411-432. https://doi.org/10.32711/tiad.1286349
• Aşkın, D. (2020). Etno-kültürel bir kimlik olarak Türkiye Arapları: Şego ve Bıdri aşiretleri örneğinde tarih, aşiret ve devlet ilişkileri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 37(2), 263-275.
• Barman, T. (2020). Ali Özgentürk sineması [Yüksek Lisans Tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Barta, T. (1998). Screening the past: History since the cinema. İçinde Screening The Past: Film and the Representation of History. Praeger Pub.
• Berkes, N. (2009). Türkiye’de çağdaşlaşma (14. Baskı). Yapı Kredi Yay.
• Börekçi, Ü. O., Işık, G., & Göze, F. E. (2022). “Ağa”lık düzeninin kültürel ürünlerde eleştirisi. Gazi Türkiyat, 30, 13-26.
• Burgoyne, R. (2008). The Hollywood historical film (1. publ). Blackwell Publ.
• Coşkun, A. (2011). Sosyal değişme kadın ve din. Rağbet Yayınları.
• Çatalbaş, R. (2011). Türklerde hayvan sembolizmi ve din ilişkisi. Turan Stratejik Araştırmaları Merkezi Dergisi, 3(12), 49-60.
• Dalkıran, A. (2017). Türk kültür ve sanatındaki horoz/tavuk sembolizminin çağdaş resim sanatındaki yansımaları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 37, 336-348.
• Demircioğlu, İ. (2007). Tarih öğretiminde filmlerin yeri ve önemi. Bilig, 42, 77-93.
• Demirpolat, A., & Akça, G. (2008). Osmanlı toplumunda modernleşme ve ulema. EKEV Akademi Dergisi, XII(36), 119-132.
• Diken, B., & Laustsen, C. B. (2008). Sociology through the projector. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203934395
• DİYK. (2017). İntihar edenin cenaze namazı kılınır mı?: Din İşleri Yüksek Kurulu: Dini Bilgilendirme Platformu. DİB. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/348/intihar-edenin-cenaze-namazi-kilinir-mi
• Dönmez, F. P. (2022). Türk sineması’nda din olgusuna bakış: “Hazal” ve “Yalnız Değilsiniz” filmleri özelinde [Yüksek Lisans Tezi]. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.
• Fichter, J. (2019). Sosyoloji nedir? (N. Çelebi, Çev.). Anı Yayıncılık.
• Gedik, & Ezgi. (2016). Türkiye sinemasında kadınların ataerkillikle pazarlığı. Almıla Fikir ve Kültür Dergi, 24, 126-135.
• Gürhan, A. G. N. (2010). Toplumsal cinsiyet ve din. Şarkiyat, 4, 58-80.
• Haksun, N. (1973). Hazal (Kutsal Ceza) (1. Baskı). Özdemir Basimevi.
• Kalaycı, M. (2015). Mezhepleri veya dîni hareketleri tamamlan(ma)mış kimliksel süreçler olarak okumak. İçinde Kur’an ve Toplumsal Bütünleşme (Mezhepler ve Dinî Gruplar Arası İlişkiler). Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Kandiyoti, D. (1988). Bargaining with patriarchy. Gender and Society, 2(3), 274-290.
• Kantar, G. (2019). Modernleşme kuramı ve Osmanlı idari yapısında modernleşme süreci hakkında bazı tespitler. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(3), 365-383.
• Karadeniz, S. (2012). Aşiret sisteminde dönüşüm -aşiretin kentte aldığı yeni şekiller-Batman örneği [Yüksek Lisans Tezi]. İnönü Üniversitesi.
• Karataş, İ. (2019). Sinema ve din arasındaki paradoksal ilişkinin örnek filmlerle incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Kellner, D. (1995). Media culture: Cultural studies, identity and politics between the modern and the post-modern. Routledge.
• Kenevir, F. (2023). Ida’nın dinî bağlılık tercihinin dindarlık kuramları açısından incelenmesi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 64(2), 523-556. https://doi.org/10.33227/auifd.1353163
• Neuendorf, K. A. (2016). The content analysis guidebook (Second edition). SAGE Publications, Inc.
• Okumuş, E. (2009). Toplumsal değişme ve din. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8(30), 323-347.
• Olgaç, B. (Direktör). (1974). Murad [Drama]. Funda Film.
• Orhan, S. B. (2022). Dengbêjlik geleneği ve toplumsal hafıza: Batman örneği [Yüksek Lisans Tezi]. Mardin Artuklu Üniversitesi.
• Öksüz-Güneş, E. Ö. (2022). Toplumsal rol kategorileri bağlamında “horoz” ve “dünyanın nizamı” başlıklı hikâyeler. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 47, 161-172.
• Ökten, Ş. (2010). İktidarın sosyolojik kimliği: Aşiretlerde iktidarın biçimi ve kaynakları. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 13(2), 182-215.
• Özdemir, M. (2006). Şâfi’î mezhebinin Doğu Anadolu ayağı ve Bingöl örneği. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 7, 343-364.
• Özer, M. (1995). Ali Özgentürk filmleri 1: Hazal. Anadolu Sanat Yayınları.
• Özgentürk, A. (Direktör). (1979). Hazal [Drama]. Umut Film.
• Özgentürk, A. (Direktör). (1981). At [Drama]. Asya Film.
• Özgentürk, A. (Direktör). (1984). Bekçi [Drama]. Hans Peter Meier Prod. (ZDF).
• Özgentürk, A. (Direktör). (1987). Su da yanar [Drama]. Aysa Film.
• Öztürk, M. (2021). Şiddet’i ‘cinsiyet’e bölmek: Erkeğe yönelik şiddetin perdelenmesi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27, 15-27.
• Refiğ, H. (Direktör). (1973). Sultan gelin [Drama]. Hulki Saner.
• Rosenstone, R. A. (2012). History on film/Film on history (2nd edition). Routledge.
• Safak Bekçileri. (1963). [Drama, Romance]. Göksel Film.
• Sakin, O. (2010). Osmanlı’da etnik yapı. Ekim Yayınları.
• Saldaña, J. (2012). The coding manual for qualitative researchers (Second edition). SAGE Publications Ltd.
• Sarmış, M. (2020). Filmlerle din sosyolojisi. Eski-Yeni Yayınları.
• Sarmış, M. (2022). Dinî gruplarda hegemonik işleyiş mekanizması. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 63(1), 321-354. https://doi.org/10.33227/auifd.1072155
• Sezen, A. (2022). Moderniteye karşı iki farklı tepki biçimi: Çokkültürcülük ve fundamentalizm. The Journal of Academic Social Science, 124(124), 116-127. https://doi.org/10.29228/ASOS.54959
• Sorlin, P. (1980). Film in history: Restaging the past. WileyBlackwell.
• Toker, İ. (2012). Toplumsal cinsiyet ve din. İçinde Din Sosyolojisi El Kitabı. Grafiker Yayınları.
• Van Bruinessen, M. (2013). Ağa, şeyh ve devlet (8. Baskı). İletişim Yayınları.
• Velioğlu, Ö. (2005). İnançların Türk sinemasına yansıması (1.Baskı). Es Yayınları.
• Volkan, V. D. (2005). Körü körüne inanç: Kriz ve terör dönemlerinde geniş gruplar ve liderleri (1. Baskı). Okuyan Us Yayınları.
• Yavuz, Ş. (2015). Ataerkil egemen erkeklik değerlerinin üretiminde kadınların rolü: Bir “erkek şehri” Trabzon örneği. Fe Dergi, 7(1), 116-130. https://doi.org/10.1501/Fe0001_0000000136
• Yenen, İ. (2011). Popüler Türk sinemasında dindarlık şekilleri. Birey ve Toplum, 1(1), 75-96.
• Yenen, İ. (2012). The representation of identity of religious man in the printed media. Journal of Turkish Studies, 2(7), 1161-1181. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.3161
• Yıldırmış, F. (2019). “Hazal” ve “Sultan Gelin” filmleri üzerinden evliliğe ilişkin geleneklerin halk bilimi açısından değerlendirilmesi. Mavi Atlas, 7(2), 88-107. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.587134
• Yılmaz, A. (Direktör). (1965). Murad’ın türküsü [Video recording].
• Yılmaz, S., & Özübek, Ş. (2024). Son dönem Türk sinemasında İslam ahlak anlayışının tezahürü. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 226-238.