Grup Rehberliği Programının Engelli Çocuğa Sahip Çalışan Annelerin Mesleki Tükenmişlik, İşle Bütünleşme ve Eş Tükenmişliği Düzeyine Etkisi

Yıl 2019, Cilt: 15 Sayı: 1, 28 - 46, 15.04.2019

Mustafa Güler , Burhan Çapri

https://doi.org/10.17860/mersinefd.526569

Cited By: 3

Öz

Bu çalışmada, 
grup rehberliği programının engelli çocuğa sahip çalışan annelerin
mesleki tükenmişlik, işle bütünleşme ve eş tükenmişliği düzeylerini etkileyip
etkilemediğinin incelenmesi amaçlanmıştır. Tam (gerçek) deneysel desende öntest
sontest kontrol gruplu seçkisiz desen kullanıldığı bu çalışmanın araştırma
grubu, Konya ili merkez Selçuklu, Meram ve Karatay ilçelerinde Rehberlik ve
Araştırma Merkezi tarafından eğitsel 
değerlendirme ve tanılaması 
yapılan 3-16 yaş arasında engelli çocuğa sahip çalışan anneler arasından
deney (13 kişi) ve kontrol (13 kişi) gruplarına seçkisiz olarak atanan 26
kişiden oluşmuştur. Araştırmada veri toplama aracı olarak, Tükenmişlik
Ölçeği-Kısa Formu (TÖ-KF), Eş Tükenmişlik Ölçeği-Kısa Formu (ETÖ-KF), Utrecth
İşle  Bütünleşme Ölçeği  (UİBÖ) 
ve araştırmacılar tarafından oluşturulan “Kişisel Bilgi Formu”
kullanılmıştır. Deney grubuna 10 hafta boyunca haftada 1 kez, her bir oturum 90
dakika olmak üzere toplam 10 oturum, araştırmacılar tarafından hazırlanan grup
rehberliği programı uygulanmıştır. Kontrol grubuyla ise herhangi bir işlem
yapılmamıştır. Araştırmadan elde edilen verilerin istatistiksel analizi için
SPSS 16.0 paket programı kullanılmıştır. Verilerin analizinde, grup rehberliği
programının engelli çocuğa sahip çalışan annelerin mesleki tükenmişlik, işle
bütünleşme ve eş tükenmişliği düzeylerini etkileyip etkilemediğinin incelemek
amacıyla, Shapiro-Wilk testinden, bağımlı ve bağımsız gruplar için t
testinden,  varyansların homojenliğini
test etmek için Levene testinden ve kovaryans analizinden (ANCOVA)
yararlanılmıştır. Kovaryans analizi sonuçlarına gore, annelerin mesleki tükenmişlik
ve eş tükenmişliği öntest puanlarına göre düzeltilmiş sontestten aldıkları
ortalama puanlar arasında anlamlı fark olduğu, işle bütünleşme öntest
puanlarına göre, düzeltilmiş sontestten aldıkları ortalama puanlar arasında ise
anlamlı bir fark olmadığı bulunmuştur. 
Ayrıca grup rehberliği programının uzun süreli (Long-Lasting) etkisinin
deneyin bitiminden 2 ay (8 hafta) sonra da devam ettiği saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Engellilik, çalışan anne, mesleki tükenmişlik, işle bütünleşme

Kaynakça

• KaynaklarAbbas, Q., Ahmad, R., & Ahmad, S. (2015). Co-morbidity of mental health problems among working and non-working mothers of children with intellectual disability. Journal of pakistan psychiatric society, 12(4).Akgün, E. (2014). Stress and burnout among mothers. Journal of Human Sciences, 11(2), 238-250.Aslan, M., A. (2017). Zihinsel engelli bireye sahip olan ebeveynlerin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi.İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.Ataman, A. (2003). Özel eğitime muhtaç olmanın nedenleri. A. Ataman (Ed.). Özel Eğitime Giriş. Ankara: Gündüz Eğitim Yayıncılık, s.9-50.Avşaroğlu, S. ve Gilik., A. (2017). Özel gereksinimli çocuğa sahip anne-babaların kaygı durumlarına göre umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. İlköğretim Online, 16(3), 1022-1035Aysan, F. Özben, Ş. (2007). Engelli çocuğu olan anne babaların yaşam kalitelerine ilişkin değişkenlerin incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 22,1-6. Bagenholm, A., Gillberg, C. (1991). Psychosocial effects on siblings of children with autism and mental retardation: a population-based study. Journal of Mental Deficiency Research, 35, 291-307.Baltaş Z. ve Baltaş A. (2008). Stres ve başa çıkma yolları. (25. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi, 120-145.Batık, M.V.(2012). Psikolojik destek programının zihinsel yetersizliği olan çocukların annelerinin umutsuzluk ve iyimserlik düzeylerine etkisi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31 (1), 64-87.Bıçak, N. (2009). Otizmli çocukların annelerinin yaşadıklarının belirlenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bolu. Bilal, E., Dag, İ. (2005). Eğitilebilir zihinsel engelli olan ve olmayan çocukların annelerinde stresi stresle basa çıkma ve kontrol odağının karşılaştırılması. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 12 (2), 56-68.Bristol M, Gallagher J, Holt K. (1993). Maternal depressive symptoms in autism: Response to psychoeducational intervention. Rehabilitation Psychology, 38(1), 3–10.Brown, R. I., MacAdam-Crisp, J., Wang, M., & Iarocci, G. (2006). Family quality of life when there is a child with a developmental disability. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 3(4), 238-245.Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı (17. Baskı). Ankara: PegemA Yayıncılık.Cin, A. (2001). Grup rehberliğinin özürlü çocuğu olan anne babaların kaygı düzeylerinin azaltılmasındaki etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Malatya.Çapri, B. (2006). Tükenmişlik ölçeği’nin Türkçe uyarlama geçerlik ve güvenirlik çalışması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2 (1), 62-77.Çapri, B. (2008). Eş tükenmişliğini yordayan değişkenlerin incelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Mersin.Çapri, B. (2013). Tükenmişlik ölçeği-kısa formu ile eş tükenmişlik ölçeği-kısa formu’nun türkçe uyarlaması ve psikoanalitik-varoluşçu bakış açısından mesleki ve eş tükenmişlik ilişkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(3), 1393-1418.Çıkılı, Y., Çalıkçı, N., Dilmaç, B., Koçak, F. (2009). Zihinsel engelli çocuğa sahip olan annelerin kaygı düzeylerini azaltıcı eğitim programının annelerin durumluk ve sürekli kaygı düzeylerine etkisi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24, 65-70.Danner-Vlaardingerbroek, G., Kluwer, E. S., Van Steenbergen, E. F. & Van der Lippe, T. A. G. (2013). Knock, knock, anybody home? Psychological availability links work and the partner relationship. Personal Relationships, 20, 52-68.Deniz M.E, Dilmaç B, Arıcak O,T. (2009) Engelli çocuğa sahip olan ebeveynlerin durumluk sürekli kaygı ve yaşam doyumlarının incelenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6 (1), 954-65. Dereli, F. ve Okur, S. (2008). Engelli çocuğa sahip olan ailelerin depresyon durumunun belirlenmesi. Yeni Tıp Dergisi, 25, 164–168.Deveci, H. (2013). Aile eğitim programinin kadin eşlerin eş tükenmişliği düzeyine etkisi. Doktora tezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Konya.Dikici, A. (1990). Zihinsel engelli çocukların annelerine yönelik grup rehberliğinin tutum değişimi açısından etkililiği. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Eskişehir.Duran, Ş. ve Hamamcı, Z. (2010). Evlilik öncesi ilişki geliştirme programının romantik ilişkiler yaşayan üniversite öğrencilerinin iletişim becerileri ve çatışma iletişim tarzları üzerine etkisinin incelenmesi. Aile ve Toplum Dergisi, 6(23), 87-99.Duygun T. ( 2001). Zihinsel engelli ve sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri, stresle başa çıkma tarzları ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik düzeyine olan etkisi. Yayımlanmış yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.Duygun, T. ve Sezgin, N. ( 2003). Zihinsel engelli ve sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri, stresle basa çıkma tarzları ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik düzeyine olan etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 18 (52), 37-52.Erkuş, A. (2013). Davranış bilimleri için bilimsel araştırma süreci. Ankara: Seçkin Yayıncılık.Esdaile S.A, Greenwood KM. (2003). A comparison of mothers and fathers experience of parenting stress and attributions for parent child interaction outcomes. Occup Ther Int ;10:115-26. Fisman, S.N., Wolf, L.J., Noh, S., & Speechley, M. (1989). Brief report: psychological effects of parenting stress on parents of autistic children. Journal of Autism and Developmental Disorders, 19, 157-166.Gammon, E.A., Rose, S.D. (1991). The Coping Skills Training Program For Parents Of Children With Developmental Disabilities: An Experimental Evaluation. Research On Social Work Practice, 1, 244–256.Glidden LM, Schoolcraft SA.(2003). Depression: İts Trajectory And Correlates İn Mothers Rearing Children With İntellectual Disability. J Intellect Disabil Res; 47,250-63. Gündüz, B.; Çapri, B.; Gökçakan, A. (2013). Mesleki tükenmişlik, işle Bütünleşme ve iş doyumu arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Journal Of Educational Sciences Research, 3 (1), 29-49.Hahlweg, K., and Richter, D. (2010). Prevention of marital instability and distress. Results of an 11-year longitudinal follow-up study. Behaviour Research and Therapy, 48(5), 377-383.Hallberg, U. E., & Schaufeli, W. B. (2006). “Same same” but different? Can work engagement be discriminated from job involvement and organizational commitment? European Psychologist, 11(2), 119-127.Hastings RP.(2003). Child behaviour problems and partner mental health as correlates of stress in mothers and fathers of children with autism. J Intellect Disabil Res . 47, 231-237. Herr, E. L. ve Cramer, S. H. (1996). Career guidance and counseling through the life span: systematic approaches (5th Ed.). New York: Harper.Kalkan, M., Ersanlı. E. (2008). Bilişsel-Davranışçı yaklaşıma dayalı evlilik ilişkisini geliştirme programının evli bireylerin evlilik uyumuna etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 8(3), 963-986.Kaner, S. (2004). Engelli çocukları olan ana babaların algıladıkları stres, sosyal destek ve yaşam doyumları. Yayınlanmamış Araştırma Raporu, Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri, Ankara.Karaçengel, F. (2007). Zihinsel engelli çocuğa sahip anneler ile sağlıklı çocuğa sahip annelerin atılganlık ve suçluluk-utanç düzeyleri açısından karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Maltepe Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.Karpat D. (2011). Yaygın gelişimsel bozukluk tanısı alan çocukların ebeveynlerinin yaşadığı yas tepkilerinin, evlilik uyumlarının ve sosyal destek algılarının incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. İzmir.Kavak, S. (2007). Algılanan aile yakınları destek ölçeğinin geliştirilmesi ve 0–8 yaş arası engelli çocuğu olan annelerin yakınlarından aldığı desteği algılamaları.Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. İstanbul. Kuzgun, Y. (2000). Rehberlik ve Psikolojik Danışma. 7. baskı. Ankara: ÖSYM Yayınları.Okanlı A, Ekinci, M, Gözüağca D, Sezgin S. (2004). Zihinsel engelli çocuğa sahip ailelerin yaşadıkları psikososyal sorunlar, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1, 1-8.Özgüven, İ.E. (1999). Çağdaş eğitimde psikolojik danişmanlik ve rehberlik. Ankara. Pdrem Yayınları, 57-60.Özokçu, O. ve Canpolat, M. (2013). Grup rehberliği programının zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip annelerin stres düzeylerine etkisi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 181-196.Pines, A.M. (1989). Sex differences in marriage burnout. Israel Social Sciance Research, 5, 60-75.Sardoğan, M.E. ve Karahan, T.F. (2005). Evli bireylere yönelik bir insan ilişkileri beceri eğitimi programı’nın evli bireylerin evlilik uyum düzeylerine etkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 38(2),89-102.Sarı, H. Y. (2007). Zihinsel Engelli Çocuğu Olan Ailelerde Aile Yüklenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 11(2), 1-7. Erişim adresi: http://eskidergi.cumhuriyet.edu.tr/makale/1612.pdf Sucuoğlu, B. (2001). Özürlü çocuğu olan anne babaların gereksinimlerinin belirlenmesi, Küçük adımlar erken eğitim programı, Zihinsel engelliler destek derneği, İstanbul,5 3-75.Tamer, M. (2010). Zihinsel engelli çocuk annelerinde stres yönetimi eğitiminin etkileri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İzmir.Toros, F. (2002). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon, evlilik uyumunun ve çocuğu algılama şeklinin değerlendirilmesi. T Clinic Journal of Psychiatry, 3, 45- 52.Uğuz, Ş., Toros, F., ve İnanç, B.Y. (2004). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocuklarin annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi. Klinik Psikiyatri, 7, 42-47.Verep, S. (2005). Zihinsel engelli çocuk annelerine verilen hemşirelik eğitiminin annelerin tükenmişliğini azaltmaya etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Erzurum.Yıldırım, A., Aşılar, R. H., ve Karakurt, P. (2012). Engelli çocukların annelerinin ruhsal durumlarının belirlenmesi. Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, 20(3), 200-209.Yıldırım, S. ve Arı, R. (1997). Zihinsel engelli çocukların aileleriyle sorunlara yönelik bir eğitim çalışması. 4. Ulusal eğitim bilimleri kongresi bildirileri. Anadolu Üniversitesi. 477- 483.Yıldız, C. (2015). Zihinsel engelli çocuğa sahip ebeveynlerin yaşam doyumları ve tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi.Toros Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Mersin.Yurdakul, A., A., Ozekes, M., ve Sarısoy, M. (2000). Otistik ve Zihinsel Engelli Çocuğu Olan Ailelerin Stresle Bas Etme Yolları: Anne-Baba Farklılıkları. Saray Rehabilitasyon Dergisi, 7, 6-17.Yüksel M., Y. ve Eren B., S. (2007). Otistik çocuğa sahip ailelerle yapilan grupla psikolojik danışma çalişmasının ailelerin depresyon ve problem çözme becerileri üzerine etkisi. Eğitim Bilimleri Dergisi, 25(25), 197-210.