İʻTİZÂR ve İSTİʻTÂF ŞİİRİ –CAHİLİYE ve İSLAMÎ DÖNEM

Year 2019, Volume: 10 Issue: 1, 195 - 215, 30.06.2019

Ramazan Meşe

Abstract

Duygu ve düşünceleri şiirle ifade etme bakımından Arapça mükemmel bir dildir. Bünyesinde topladığı onlarca kelime ile büyük bir ifade gücüne sahiptir. Arap şiirinin sahip olduğu tema zenginliği de
buna ilave edildiğinde Arapların şiirde bu derece başarılı olmalarının sebebi ortaya çıkar. İʻtizâr ve
istiʻtâf teması da bu zengin edebiyatın bir parçasını oluşturmuştur. Bir hükümdar, emir ya da toplumda ileri gelen birisi hakkında söylemiş olduğu hicivden veyahut siyasî ayaklanma ve benzeri nedenlerden dolayı suç işleyip hapse düşen veya sürgün edilen pek çok şair, kendini affettirmek için
duyduğu pişmanlığı ve nedameti dile getiren iʻtizâr ve istiʻtâf şiiri yazmıştır. Arap edebiyatı tarihinin her döneminde iʻtizâr ve istiʻtâf şiirinin örnekleri ile karşılaşmak mümkündür.
Bu çalışmada klasik Arap şiirinin en eski konularından birisi olan iʻtizâr ve istiʻtâf şiiri ele alınmıştır. İʻtizâr ve istiʻtâf şiirleri hakkında genel bir bilgi verildikten sonra Cahiliye ve İslâmî Dönemde
iʻtizâr ve istiʻtâf şiiri kaleme alan şairlerin şiirleri ile bu şiiri söylemelerine sebep olan olaylar aktarılmıştır. 

Keywords

Arapça, Şiir, Cahiliye, İslâmî, İʻtizâr, İstiʻtâf

References

• Ahmed b. Hanbel, Ebû ʻAbdullah Ahmed b. Muhammed b. Hilâl. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. Thk. Şuʻayb el-Arnaût, Âdil Mürşid v.dğr. b.y.: Müessesetü’rRisâle, 2001.
• el-Bağdâdî, Muhammed b. ʻAlî b. Hamdûn Ebü’l-Meʻâlî Behauddîn. et-Tezkîretü’lhamdûniyye. Nşr. Dâru Sâdır. Beyrût: Dâru Sâdır, 1996.
• Cevâd ʻAlî. el-Mufassal fî târîhi’l-ʻArab kable’l-İslâm, Nşr. Dâru’s-Sâkî. Beyrût: Dâru’s-Sâkî, 2001.
• el-Cevherî, Ebû Nasr İsmâʻil b. Hammâd el-Farâbî. Tâcu’l-lüğa ve sıhâhu’l-Arabiyye. Thk.
• Ahmed ʻAbdulgafûr ʻAttâr. Beyrût: Dâru’l-ʻİlmi li’l-Melâyîn, 1987.
• el-Cündî, ʻAlî. Fî târîhi’l-Edebi’l-Câhilî, Kahire: Dâru’t-Türâs, 1991.
• Çınar, Mustafa. “Mulûku’t-Tavâif Döneminin İʻtizâr Şairleri ve Şiirleri”. Nüsha 7/25 (2007/II): 54-72.
• ed-Dabbî, Mufaddal b. Muhammed b. Yaʻlâ b. Sâlim. el-Mufaddaliyyât. Thk. ve Şrh. Ahmed Muhammed Şâkir-ʻAbdusselâm Muhammed Harûn, Kahire: Dâru’l-Maʻârif, ts.
• Dayf, Şevkî. Târihü’l-Edebi’l-ʻArabî –el-ʻasru’l-Câhilî-. Kahire: Dâru’l-Maʻârif, ts.
• Dîvânu Kaʻb b. Züheyr. Thk. ʻAlî Fâʻûr. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-ʻİlmiyye, 1997.
• Dîvânu en-Nâbiğatu’z-Zübyânî. Şrh. Abbâs Abdussâtır. Beyrût: Dâru’l-Kutübi’l-ʻİlmiyye, 1996.
• Dîvânu Hutay’e, thk., Hafîd Muhammed Kamihâ, Dâru’l-Kutübi’lʻArabiyye, Beyrut 1993.
• Dîvânu Mütelemmis ed-Dabîʻ. Thk. ve Şrh. Hasan Kâmil es-Sîrafî. Mısır: Maʻhadü’lMahtûtât el-ʻArabiyye, 1970.
• Ebü’l-Fidâ el-Kuraşî, İsmâʻil b. Ömer b. Kesîr. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. ʻAlî Şîrî. Beyrût: Dâru İhyâu’t-Türâsi’l-ʻArabî, 1988.
• Esʻad, Muhammed Câsir Cebâlî. el-İstiʻtâf fi’ş-şiʻri’l-Endelüsî –ʻasru Mulûki’t-Tavâif. Yüksek Lisans Tezi, Necâhu’l-Vataniyye Üniversitesi, ts.
• el-Esmâîʻ, Ebû Saʻîd ʻAbdulmelik b. Karîb b. ʻAlî b. Esmaʻ. el-Esmâiyyât, Thk. Ahmed Muhammed Şâkir ve ʻAbdusselâm Muhammed Hârûn. Mısır: Dâru’l-Maʻârif, 1993.
• el-Ezherî, Muhammed b. Ahmet b. el-Herevî. Tehzîbu’l-lüğa. Thk. Muhammed ʻAvs Merʻab, Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabiyye, 2001.
• Fayda, Mustafa, “Abdullah b. Ziba‘râ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1:144. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• el-Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-ʻayn. Thk. Mehdî el-Mahzûmî ve İbrâhîm esSamerrâî. Lübnan: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• el-Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yaʻkûb. el-Kâmûsu’l-muhît. Thk. Muhammed İskenderânî. Beyrût: Dâru’t-Türâsi’l-ʻArabî, 2011.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâʻil b. ʻÖmer. es-Sîretü’n-nebeviyye. Thk. Mustafâ ʻAbdulvâhid. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1976.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed ʻAbdullah b. Muslim. eş-Şiʻr ve’ş-şuâra. Nşr. Dâru’l-Hâdis. Kahire: Dâru’l-Hâdis, 2002.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed ʻAbdullah b. Muslim. ʻUyûnu’l-ahbâr. Nşr. Dâru’lKutübi’l-ʻİlmiyye. Beyrût: Dâru’l-Kutübi’l-ʻİlmiyye, 1997.
• İbn Mace. Sünen. Thk. Şuayb el-Arnaût. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-ʻAlemiyye, 2009.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukerrem Cemâluddin. Lisânu’l-ʻArab. Nşr. Dâru Sâdır. Beyrût: Dâru Sâdır,1993.
• İbnü’1-Esîr, Nasrullah b. Muhammed Diyâuddîn. el-Meselü’s-sâir fi Edebî’l-kâtib ve’ş-şâir.
• Thk. Ahmed el-Havfî-Bedevî Tabâne. Kahire: Dâru Nahdati Mısır li’t-Tabıʻ ve’nNeşr, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn ʻAbdurrahmân b. ʻAlî b. Muhammed elBağdâdî. el-Muntazam fî târîhi’l-umem ve’l-mulûk. Thk. Muhammed ʻAbdulkâdir ʻAtâ-Mustafâ ʻAbdulkâdir ʻAtâ. Beyrût: Dâru’l-Kutübi’l-ʻİlmiyye, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan ʻİzzeddîn ʻAlî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî elCezerî. Üsdu’l-ğabe fî maʻrifeti’s-sahâbe. Thk. ʻAli Muhammed Muʻavved-Ahmed ʻAbdulmevcûd. Beyrût: Dâru’l-Kutübi’l-ʻİlmiyye, 1994.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh ʻAbdulhayy b. Ahmed b. Muhammed el-ʻAkrî el-Hanbelî. Şezerâtu’z-Zeheb fî ehbâri men zeheb. Thk. Mahmûd el-Arnâût. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İbrahim Mustafa, Ahmet Hasan ez-Zeyyât, Hâmid ʻAbdulkâdir v.dğr. el-Muʻcemu’l-vasît. b.y.: Mecmau’l-Lüğati’l-Arabiyye, ts.
• el-İsfehânî, er-Râgıb. Mufredâtü elfâzı’l-Kur’ân. Thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 2009.
• Karslı, İlyas. Arapça-Türkçe Yeni Sözlük. İstanbul: Ensar Yayıncılık, 2013.
• el-Kîlânî, İbrâhîm. Târîhu’l-edebi’l-‘Arabî. Paris: Dâru’l-Fikr. 1952.
• el-Meʻâfirî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn ʻAbdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye li İbn Hişâm. Thk. Mustafâ es-Sekâ, İbrâhîm el-Ebyârî v.dğr. Mısır: Şirketü Mektebetü ve Matbaʻatü Mustafa el-Babî ve Evlâduhu, 1955.
• el-Merzubânî, Ebû ʻUbeydullah Muhammed b. ʻİmrân. Muʻcemu’ş-şuʻarâ. Tsh. ve Tlk. F. Kurneko. Beyrût: Dâru’l-Kutübi’l-ʻİlmiyye, 1982.
• en-Nüveyrî, Ahmet b. ʻAbdulvehhâb b. Muhammed Şihâbuddîn. Nihâyetü’l-ereb fi funûni’l- edeb. Nşr. Kahire: Dâru’l-Kutübi’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2002.
• el-Rekkâm, Muhammed b. Ümrân el-ʻAbdî. el-ʻAfvu ve’l-iʻtizâr. Thk. ʻAbdulkuddûs Ebû Sâlih. Ammân: Dâru’l-Beşîr, 1994.
• er-Râzî, Muhammed b. Ebî Bek. Muhtarus’s-sihâh, Thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. Dımeşk: Dâru’l-ʻUlûm, 1989.
• Sakar, Ahmed. Şerhü dîvâni ʻAlkametü’l-Fahl. Kahire: Matbaʻatü’l-Mahmûdiyye, 1930.
• Savran, Ahmet. “Kâ‘b b. Züheyr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24:7-8. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• es-Suheylî, Ebü’l-Kâsım ʻAbdurrahmân b. ʻAbdullah b. Ahmed. er-Ravdatu’l-ünfî fi şerhi’s-sîreti’n-nebeviyyeti li İbn Hişâm. Thk. Ömer ʻAbdusselâm es-Selâmî. Beyrût: Dâru İhyâu’t-Türâsi’l-ʻArabî, 2000.
• eş-Şeyzerî, Ebü’l-Muzaffer Mucidduddîn Usâme b. Mürşid b. Münkiz el-Kinânî.
• Lubâbu’l-âdâb. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 1981.
• Tüccar, Zülfikar. “Hutay’e”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18:424. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Tülücü, Süleyman. “A‘şâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3:544-545. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Tülücü, Süleyman. “Nâbiğa ez-Zübyânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32:262-263. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Uzun, Taceddin. “Alkame b. Abede”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2:466-467. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Yalar, Mehmet, “ Arap Şiiri”. İslam Medeniyetinde Dil İlimleri –Tarih ve Problemler-, ed. İsmail Güler, İstanbul: İsam Yayıncılık, 2015.
• ez-Zebîdî, Muhammed b. Muhammed ʻAbdurrezzâk el-Hüseynî Ebü’l-Feyd. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Thk. ʻAlî Hilâlî. Kuveyt: Matbaʻâtü Hukûmeti’l-Kuvey