Ortak Tabanlı Ortaçlarda Yakınanlamlılık: “geçen” ve “geçmiş” Ortaçları Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 1, 33 - 48, 30.07.2019

Ayşe Eda Gündoğdu

Öz

Türkçede ortaçlar eylemlerin üzerine ortaç takılarının
eklenmesiyle oluşan ve eylemi kalıcı ya da geçici olarak sıfat pozisyonunda tümceye
kazandıran yapılardır. Bu çalışmada ortak eylem köküne sahip ve yakınanlamlı
olarak değerlendirilebilen “geçen” ve “geçmiş” ortaçlarının bağımlı dizinlerde
kullanımları ele alınmış, bu süreçte iki ortacın kullanım açısından
anlambilimsel ne tür benzerlikler ve farklılıklar oluşturabileceği
sorgulanmıştır. Çalışmanın temel motivasyonu, özellikle yabancı dil olarak
Türkçenin öğretimi sürecinde söz konusu iki yapının, sözceleme anından önceki
durumu/eylemi kodlama açısından oldukça benzerlik göstermesi sebebiyle,
anlamsal sınırlarını çizmenin zorluğu ve dil öğrenicilerinin bu yapıları
birbiri yerine kullanma olasılığının yüksek olması üzerinedir. Çalışmada
yakınanlamlılık sınırlarını ortaya koymak amacıyla, Türkçe Ulusal Derlemi
Tanıtım Sürümü üzerinden her iki yapının da eşdizimlilik ve anlam tercihi
görünümleri ortaya konmuş ve karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Bu kapsamda,
inceleme konusu ortaçların doğal dili örnekleyen bir derlem üzerinden
anlambilimsel profilleri oluşturulmuştur. Çalışmada sonuç olarak her iki
eylemin sözceleme anından önce gerçekleşen/olan durumu ya da eylemi kodlaması
açısından ortak özellikler sergilemesine rağmen her zaman aynı bağlamlarda
kullanılmadıkları, farklı eşdizimsel adları ve anlamsal ulamları tercih etme
eğiliminde olduğuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ortaç, Yakınanlamlılık, Derlem.

Kaynakça

• Aksan, D. (2000). Dilbilim ve Türkçe Yazıları. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Aksan, D. (2004). Anlambilim. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksan, Y. vd. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). İçinde Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul.
• Cruse, A. (2000). Meaning in Language: An Introduction to Semantics and Pragmatics. Oxford: Oxford University Press.
• Cruse, A. (2006). A glossary of Semantics and Pragmatics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Dixon, R.M.W. (2005). A Semantic Approach to English Grammar. Oxford: Oxford University Press.
• Erkuş, A. (2009). Davranış Bilimleri İçin Bilimsel Araştırma Süreci. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Glesne, C. (2013). Nitel Araştırmaya Giriş. (Çev. A. Ersoy ve P. Yalçınoğlu) Ankara: Anı Yayıncılık.
• Goldberg, A. (2000). Verbs, Constructions, and Semantic Frames. Lexical Semantics, Syntax, and Event Structure. (Edt: M.R. Hovav, E. Doron, I. Sichel). Oxford: Oxford University Press.
• Murphy, M. L. (2010). Lexical Meaning. Cambridge: Cambridge University Press.
• Palmer, F. R. (1991). Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Saeed, J. (2003). Semantics. Oxford: Blackwell Publishing.