Nietzsche’nin Üstinsanına Karşı Stoa’nın Bilgesi

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 52 - 64, 30.06.2022

Azercan Keser

Öz

Stoa etiği, kişinin kendi kendine yetebildiği ve kendi iç huzurunu sağlayabilir durumda olduğu bir etik anlayışı sunar. Bu ferdi etiğin temelinde ise oikeiōsis kavramını görürüz. Kişinin, kendine yönelik bağlılığı, kendini sevmesi, kendiliğine yararlı olana doğal yönelimi olarak tanımlayabileceğimiz bu güdü günümüzde benmerkezci olarak adlandırılan temel içgüdülerimize benzerlik gösterir. Ancak Stoacılar bu güdüyü bireyin kendiliğinde sınırlı bırakmayarak yine bu güdüye uygun işleyen bir ötekiyle ilişki reçetesine dönüştürmüştür. Bireyde varolan bu güdü bir aidiyet düzlemi içerisinde genişletilerek yakın çevreden başlayarak tüm insanlığa yayılan kozmopolit bir yaklaşıma dönüşmektedir. Stoa düşüncesi irdelendiğinde, ötekiyi öncelediği düşünülen bu kozmopolit tavrın nihayetinde yine oikeiōsis’e yani kendini koruma ve kendine yönelik eyleme güdüsüne hizmet ettiğini görürüz. İnsanın temel bir güdüye sahip olduğu ve bu güdünün nihai hedefinin bireyin güce ulaşması olduğu konusunda hemfikir olan, aynı kaynaktan türeyip tamamen zıt bir tavra sahip bir başka etik yaklaşımı Nietzsche’nin felsefesinde görürüz. Nietzsche için güç istenci kişinin yaşamının temel amacı ve yapıp etmelerinin ana kaynağıdır. Bu bağlamda bir ilk güdüden yola çıkarak etik dizgeler oluşturma yönelimi açısından Stoacılık ve Nietzsche felsefesi aynı kaynaktan türemiş ancak tamamen zıt sonuçlara ulaşmış iki farklı etik öne sürmektedir.
Etik öğretilerin amacı bireye nasıl eylemesi gerektiğini belirleyerek tek tek bireylerin ve ardından toplumun ideal haline ulaşmasını sağlamaktır. Dolayısıyla bir etik sistem incelenirken en doğru yöntemin bu sistemlerin ideal insanları üzerinde yoğunlaşmak olduğu söylenebilir. Bu düşünceyle paralel olarak bu çalışmamızda Nietzsche ve Stoacılığın ideal insanları olan Üstinsan (Ubermensch) ve Bilgeyi karşılaştırarak oikeiōsis’e uygunluğun ya da güç istencinin, günümüz koşullarında hangi etik dizge ile sağlanabileceğini inceleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Üst-insan, Bilge, Nietzsche, Stoacılık, Oikeiōsis, Güç istenc

Kaynakça

• Cicero. (2011). Yükümlülükler Üzerine. (C. C. Çevik, Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Laertios, D. (2007). Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri. (C. Şentuna, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Molacı, M. (2020). Stoa Felsefesinde “Doğaya Uygun Yaşama'' nın Anlamı. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 201-218.
• Molacı, M. (2021a). Erken Dönem Stoa Etiğinden Seçme Metinler. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Molacı, M. (2021b). Hierokles'ten Kalanlar. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Molacı, M. (2021c). Panaitios Fragmanlar. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Nietzsche, F. (2010). Tragedyanın Doğuşu. (M. Tüzel, Çev.) İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Nietzsche, F. (2011). Ecce Homo. (T. Eraslan, Çev.) İstanbul: Sis Yayıncılık.
• Nietzsche, F. (2014). Böyle Buyurdu Zerdüşt. (F. Aydın, Çev.) İstanbul: Sis Yayıncılık.
• Nietzsche, F. (2015). İyinin ve Kötünün Ötesinde. (A. İnam, Çev.) İstanbul: Say Yayınları.
• Nietzsche, F. (2016). Şen Bilim. (A. Büyükatlı, Çev.) İstanbul: Felsefe Kulübü.
• Peters, F. E. (2004). Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü. (H. Hünler, Çev.) İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Ramelli, H. &. (2009). Hierocles the Stoic: Elements of Ethics, Fragments, and Excerpts,.
• Seneca, L. A. (2018). Ahlak Mektupları. (T. Uzel, Çev.) İstanbul: Jaguar Kitap.
• Seneca, L. A. (2019). Bilgenin Sarsılmazlığı Üzerine- İnziva Üzerine. (C. Çevik, Çev.) İstanbul: İş Bankası Kültür yayınları.