Deprem Sonrası Lise Öğrencilerinin Okul Tükenmişliği, Anhedoni ve Bilinçli Farkındalık Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Year 2025, Issue: 14, 1 - 29, 15.09.2025

Yusuf İskender Özsarı , İbrahim Hakkı Ergin

https://doi.org/10.56720/mevzu.1610688

Abstract

Deprem insanlar üzerinde travmatik etkisi olan ve onların psikolojik sağlığını ve algılarını etkileyen doğal afettir. Özellikle insan yaşamının en çalkantılı yaşam dönemi olan ergenlik döneminde ise olumsuz etkilerinin incelenmesi önem arz etmektedir. Bu araştırmada, lise öğrencilerinin okul tükenmişliği, anhedoni ve bilinçli farkındalık düzeyleri arasındaki ilişkiyi ortaya çıkarmak amacıyla ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırma-da lise öğrencilerinin okul tükenmişliği, anhedoni ve bilinçli farkındalık dü-zeylerinin cinsiyet, barınma durumu ve maddi durum değişkenlerine göre farklılaşıp farklılaşmadıkları incelenmiştir. Araştırmanın örneklemini Hatay ilinin Payas ilçesindeki liselerde öğrenim gören 561 lise öğrencisi oluştur-maktadır. Çalışmada, “Demografik Bilgi Formu”, “Okul Tükenmişlik Ölçe-ği”, “Ergen ve Yetişkinler için Bilinçli Farkındalık Ölçeği” ve “Ergenler için Anhedoni Ölçeği” veri toplamak için kullanılmıştır. Pearson korelasyon ana-lizi, çoklu doğrusal regresyon analizi, bağımsız örneklem t-testi ve tek yönlü varyans analizi (ANOVA) yapılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre Okul tükenmişliği ile anhedoni arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki; okul tü-kenmişliği ile bilinçli farkındalık arasındaysa negatif yönde anlamlı bir ilişki olduğu bulunmuştur. Anhedoninin okul tükenmişliğini pozitif olarak yor-dadığı; bilinçli farkındalığın ise okul tükenmişliğini negatif olarak yordamak-tadır. Cinsiyetler arası anlamlı farklılıklar incelendiğinde; okul tükenmişliği ve anhedoni değişkeni için anlamlı farklılık olmadığı ancak bilinçli farkında-lık değişkeninin kız öğrencilerin lehine farklılaşmaktadır. Ayrıca maddi du-rum açısından okul tükenmişliğinin düşük maddi durum için orta ve yüksek düzey için farklılaştığı bulunmuştur. Bu araştırmanın bulguları tartışılarak bu çalışmadan sonra yapılacak çalışmaların daha farklı eğitim kademelerin-de yürütülmesi ve ilişkilerin derinlemesine incelenmesi için sunulmuştur.

Keywords

Deprem , Okul Tükenmişliği , Anhedoni , Bilinçli Farkındalık , Lise Öğrencileri

Supporting Institution

Hatay İl Millî Eğitim Müdürlüğü

Investigation of the Relationship Between School Burnout, Anhedonia and Mindfulness Levels of High School Students After the Earthquake

Abstract

Earthquake is a natural disaster that has a traumatic effect on people and affects their psychological health and perceptions. It is important to examine its negative effects especially during adolescence, which is the most stressful period of human life. This study used the relational screening mo-del to reveal the relationship between school burnout, anhedonia and mind-fulness levels in high school students. In the study, it was examined whether the school burnout, anhedonia and mindfulness levels of high school stu-dents differed according to gender, housing status and financial status vari-ables. The sample of the study consisted of 561 high school students stud-ying in high schools in Payas district of Hatay province. ‘Demographic In-formation Form’, “School Burnout Scale”, “Mindfulness Scale for Adoles-cents and Adults” and “Anhedonia Scale for Adolescents” were used to collect data. Before analysing the data, normality test was performed and it was found that the data were normally distributed, Pearson correlation analysis, multiple linear regression analysis, independent sample t-test and one-way analysis of variance (ANOVA) were performed. According to the results of the study, it was found that there was a significant positive relati-onship between school burnout and anhedonia, and a significant negative relationship between school burnout and mindfulness. It was found that anhedonia positively predicted school burnout, while mindfulness negati-vely predicted school burnout. When significant differences between gen-ders were examined, it was found that there was no significant difference for school burnout and an-hedonia variable, but mindfulness variable diffe-red in favour of female students. In addition, in terms of financial status, it was found that school burnout differed for low financial status, medium and high level. The findings of this study are discussed and presented for further studies to be conducted at different educational levels and to exami-ne the relationships in depth.

Keywords

Earthquake , School burnout , Anhedonia , Mindfulness , High School Stu-dents

References

• Abenavoli, Rachel M. vd., “The Protective Effects of Mindfulness Against Burnout Among Educators”, Psychology of Education Review 37/2 (2013), 57-69. https://doi.org/10.53841/bpsper.2013.37.2.57
• Allen, Kawika– Heppner, Paul, “Religiosity, Coping, and Psychological Well-Being Among Latter-Day Saint Polynesians in the U.S.”, Asian American Journal of Psychology 2/1 (2011), 13-24. https://doi.org/10.1037/a0023266
• Amerikan Psikiyatri Birliği, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı (5. Baskı; DSM-5) (Çev. E. Köroğlu) (Ankara: Hekimler Yayın Birliği, 2014).
• Arslan, Ümüt vd., “Ergen ve Yetişkin Bilinçli Farkındalık Ölçeğinin Sunu-munun Türkçe Versiyonun Geçerlik ve Güvenirliği” (Bildiri sunumu, 2. Uluslararası Eğitim Araştırmaları Kongresi, İzmir, 5 Aralık 2020).
• Artar, Müge, “Depremi Yaşayan Ergenlerin Gelecek Beklentilerinin İçeriği”, Kriz Dergisi 11/3 (2003), 21-27. https://doi.org/10.1501/Kriz_0000000195
• Atalay, Zümra vd., “Bilinçli-Farkındalık Temelli Öz-Yeterlik Ölçeği-Yenilenmiş (BFÖÖ-Y): Türkiye Uyarlama Çalışması”, Elementary Educa-tion Online 16/4 (2017), 1804. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2017.342994
• Aypay, Ayşe– Eryılmaz, Ali, “Lise Öğrencilerinin Derse Katılmaya Motive Olmaları ile Okul Tükenmişliği Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”, Meh-met Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 1/21 (2011), 28. https://dergipark.org.tr/tr/pub/maeuefd/issue/19394/205976
• Baer, Ruth A. vd., “Mindfulness and Self-Compassion as Predictors of Psyc-hological Wellbeing in Long-Term Meditators and Matched Nonmedita-tors”, The Journal of Positive Psychology 7/3 (2012), 230-238.
• Bask, Miia– Salmela-Aro, Katariina, “Burned Out to Drop Out: Exploring the Relationship Between School Burnout and School Dropout”, Euro-pean Journal of Psychology of Education 28 (2013), 511-528. https://doi.org/10.1007/s10212-012-0126-5
• Bozkurt, Veysel, “Depremin Toplumsal Boyutu”, Avrasya Dosyası Dergisi 14/19 (2023), 89-111
• Buchanan, Teresa K., “Mindfulness and Meditation in Education”, Young Children (2017), 69-74.
• Bullock, Garrett vd., “The Prevalence and Effect of Burnout on Graduate Healthcare Students”, Canadian Medical Education Journal 8/3 (2017), 95. https://doi.org/10.36834/cmej.36890
• Büyüköztürk, Şener vd., Bilimsel Araştırma Yöntemleri (Ankara: Pegem Aka-demi Yayıncılık, 2023).
• Chapman, Loren J. vd., “Scales for Physical and Social Anhedonia”, Journal of Abnormal Psychology 85/4 (1976), 374-382. https://doi.org/10.1037/0021-843x.85.4.374
• Cohen-Katz, Joanne vd., “The Effects of Mindfulness-Based Stress Reduc-tion on Nurse Stress and Burnout: A Qualitative and Quantitative Study, Part III”, Holistic Nursing Practice 19 (2005), 78-86. http://doi.org/10.1097/00004650-200503000-00009
• Çelik, Seda Nur, Çocukluk Çağı Travmaları, Duygu Düzenleme Becerileri ve Bilinçli Farkındalık Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi (Yüksek Lisans Tezi, Işık Üniversitesi, 2020). Işık Üniversitesi Açık Erişim Arşivi, 3.
• Dahlin, Maria E.– Runeson, Bo, “Burnout and Psychiatric Morbidity Among Medical Students Entering Clinical Training: A Three-Year Prospective Questionnaire and Interview-Based Study”, BMC Medical Education 7 (2007), 6-14.
• Demir, Volkan, Bilinçli Farkındalık Temelli Hazırlanan Eğitim Programının Bi-reylerin Depresyon ve Stres Düzeyleri Üzerine Etkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Arel Üniversitesi, 2014), 66.
• Dinçel, Esen, Ergenlik Dönemi Gelişimsel Ödevler ve Psikolojik Problemler (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2006). Ankara Üniversitesi Açık Erişim Sistemi, 31
• Droutman, Vita vd., “Development and Initial Validation of the Adolescent and Adult Mindfulness Scale (AAMS)”, Personality and Individual Diffe-rences 123 (2018), 34-43. https://doi.org/10.1016/j.paid.2017.10.037
• Efecan, Ecem, Okul Öncesi Öğretmenlerinin Bilinçli Farkındalık (Mindfulness), Psikolojik Dayanıklılık ve Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İnce-lenmesi (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2022). Marmara Üniversitesi Açık Erişim Sistemi
• Freudenberger, Herbert J. "Staff Burn-out." Journal of Social Issues 30 (1974), 159-165.
• Gedik, Aytaç, Ortaöğretim Öğrencilerinde Okul Yaşam Kalitesi Bağlamında Okula Yabancılaşma (Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, 2014). İnö-nü Üniversitesi Açık Erişim Sistemi.
• Gorwood, Philip, “Neurobiological Mechanisms of Anhedonia”, Dialogues in Clinical Neuroscience 10/3 (2008), 291-299. https://doi.org/10.31887/DCNS.2008.10.3/pgorwood
• Gül, Necmettin, “Teknostresin Tükenmişlik Üzerindeki Etkisinde Bilinçli Farkındalığın Aracılık Rolü: Banka Çalışanları Üzerine Bir Araştırma”, Alanya Akademik Bakış Dergisi 6/3 (2022), 2747-2762. https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.1091595
• Gül, Serdar Kenan– İsmail Dinçer Güneş, “Ergenlik Dönemi Sorunları ve Şiddet”, Sosyal Bilimler Dergisi 11/1 (2009), 79-101.
• Güngör, Mehmet, “Kahramanmaraş Depremine Maruz Kalanların Depremi Tanımlama, Değişim ve Sonrasına İlişkin Değerlendirmeleri: Paranteze Alınan Yaşamlar”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergi-si 44 (2023), 446-468.
• Hastunç, Yunus– Tanhan, Fuat, “Psycho-Educational Effect of Motivational Interviewing on School Burnout”, Psycho-Educational Research Reviews 12/1 (2023), 237-248. https://doi.org/10.52963/PERR_Biruni_V12.N1.15
• Herrmann, Julia vd., “Do Girls Take School Too Seriously? Investigating Gender Differences in School Burnout from a Self-Worth Perspective”, Learning and Individual Differences 69 (2019), 150-161. https://doi.org/10.1016/j.lindif.2018.11.011
• Hobfoll, Stevan E., Stress, Culture, and Community: The Psychology and Philo-sophy of Stress (New York: Plenum Press, 1998).
• Kalaycı, Sami– Akin, Aziz, Sokakta Çalışan Çocuklar ve Gelecek Beklentileri (Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2021).
• Karbeyaz, Aytekin, “Deprem Bölgesinde Görev Yapan Öğretmenlerin Dep-rem Kaygısının Belirlenmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fa-kültesi Dergisi 58 (2023), 3138-3157.
• Kerlinger, Fred N. ve Howard B. Lee. Foundations of Behavioral Research. (New York: Harcourt College Publishers, 1999.)
• Kısmetoğlu, Gamze, 15-18 Yaş Arası Ergenlerde Duygu Düzenleme ve Bilinçli Farkındalık Becerilerinin Kaygı Düzeyleri ile İlişkisinin İncelenmesi (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi, 2019). İstanbul Gelişim Üni-versitesi Açık Erişim Sistemi, 5.
• Kocaarslan, Bilge, Profesyonel Müzik Eğitiminde Bilinçli Farkındalık, Öğrenme Stratejileri ve Öğrenme Stilleri (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2016)
• Lacovides, Apostolos vd. “The Relationship Between Job Stress, Burnout, and Clinical Depression”, Journal of Affective Disorders 75/3 (2003), 209-221
• Lee, Jayoung , Ana Puig, Young-Bae Kim, Hyojung Shin, Ji Hee Lee ve Sang Min Lee, "Academic Burnout Profiles in Korean Adolescents." Stress and Health 26, no. 5 (2010): 404-416. https://doi.org/10.1002/smi.1312.
• Li, Yibing – Lerner, Richard M., “Trajectories of School Engagement During Adolescence: Implications for Grades, Depression, Delinquency, and Substance Use”, Developmental Psychology 47/1 (2011), 233–247. https://doi.org/10.1037/a0021307
• Lilja, Josefine vd., “Five Facets Mindfulness Questionnaire-Reliability and Factor Structure: A Swedish Version”, Cognitive Behaviour Therapy 40/4 (2011), 291–303. https://doi.org/10.1080/16506073.2011.580367
• Mabhala, Mzwandile A. vd., “Social Conditions of Becoming Homelessness: Qualitative Analysis of Life Stories of Homeless Peoples”, International Journal for Equity in Health 16/1 (2017). https://doi.org/10.1186/s12939-017- 0646-3
• Martin, Françoise vd., “Depression and Burnout in Hospital Health Care Professionals”, International Journal of Occupational and Environmental Health 3/3 (1997), 204-209
• Maslach, Christina., Burnout – The Cost of Caring. Englewood Cliffs: Prenti-ce-Hall International, 1982.
• Neff, Kristin, D., “Self-Compassion, Self-Esteem, and Well-Being”, Social and Personality Psychology Compass, 5/1, (2011), 1–12 https://doi.org/10.1111/j.1751-9004.2010.00330.x
• Özsarı, Yusuf İ., Okul Tükenmişliği, Okula Yabancılaşma, Bilinçli Farkındalık ve Öz Yeterlik Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. (Yüksek lisans tezi. Niğde: Ömer Halisdemir Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2024). Ömer Halisdemir Üniversitesi Açık Erişim Sistemi.
• Pittman, Robert B. – Haughwout, Perri, “Influence of High School Size on Dropout Rate”, Educational Evaluation and Policy Analysis 9/4 (1987), 337-343. https://doi.org/10.2307/1163772
• Pöhlmann, Karin, vd., “Stress, Burnout and Health in the Clinical Period of Dental Education”, European Journal of Dental Education 9 (2005), 78–84.
• Robert W. Krejcie - Daryle W. Morgan., “Determining sample size for rese-arch activities” Educational and Psychological Measurement, 30/3 (1970), 607–610.
• Salmela-Aro, Katariina vd., “School Burnout Inventory (SBI): Reliability and Validity”, European Journal of Psychological Assessment 25 (2009), 48–57.
• Sarı, Mediha, Demokratik Değerlerin Kazanımı Sürecinde Örtük Program: Düşük ve Yüksek “Okul Yaşam Kalitesine” Sahip İki İlköğretim Oku-lunda Nitel Bir Çalışma (Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi, 2007). Çukurova Üniversitesi Açık Erişim Sistemi.
• Schanzer, Bella vd., “Homelessness, Health Status, and Health Care Use”, American Journal of Public Health 97/3 (2007), 464. https://doi.org/10.2105/AJPH.2005.076190
• Schonfeld, Irvin Sam vd., “What is the Difference Between Depression and Burnout? An Ongoing Debate”, Rivista di psichiatria 53/4 (2018), 218–219. https://doi.org/10.1708/2954.29699
• Schroevers, Maya J. – Brandsma, Rob, “Is Learning Mindfulness Associated With Improved Affect After Mindfulness-Based Cognitive Therapy?”, British Journal of Psychology 101/1 (2010), 95–107. https://doi.org/10.1348/000712609X424195
• Secer, İsmail vd., “Okul Tükenmişlik Ölçeğinin Türk Kültürüne Uyarlanma-sı: Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması”, Turkish Journal of Education 2/2 (2013), 16-27.
• Secer, İsmail, “Üniversite Öğrencilerinde Okul Tükenmişliği ile Psikolojik Uyumsuzluk Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 19/1 (2015), 81-99
• Sevim, Fatma – Ekşi, Halil, “Ergenler İçin Anhedoni Ölçeği: Geçerlik ve Gü-venirlik Çalışması”, H. Çiftçi & M. Y. Dörtbudak (Ed.), 9. Uluslararası GAP Kongresi (2022), 505-516.
• Siegel, Ronald D. vd., Mindfulness: What Is It? Where Did It Come From?, içinde F. Didonna (Ed.), Clinical Handbook of Mindfulness. Springer, 2009, 20.
• Slivar, Branko, “The Syndrome of Burnout, Self-Image, and Anxiety With Grammar School Students”, Horizons of Psychology 10/2 (2001), 21-32
• Somay, Arzu, “Anhedoniyi Anlamak: Transdiyagnostik Bakış Açısıyla Psi-koterapotik Müdahaleler”, Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi 14/55 (2022), 217-229.
• Tabachnick, Barbara- Fidell, Linda, Using multivariate statistics (Boston: Pe-arson, 2013).
• Taycan, Okan vd., “Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Hemşirelerde Dep-resyon ve Tükenmişlik Düzeyinin Sosyodemografik Özelliklerle İlişkisi”, Anadolu Psikiyatri Dergisi 7 (2006), 100-108.
• Tiryaki Yenilmez, Dilek, “Deprem ve Göç İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme”, Akademik Düşünce Dergisi 7 (2023), 40. https://doi.org/10.53507/akademikdusunce.1282303
• Tonga, Funda Eda - Tantekin-Erden, Feyza, “Okul Öncesi Öğretmenlerinin Bilinçli Farkındalık ve Tükenmişlik Puanları Arasındaki İlişkinin İnce-lenmesi”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 60 (2021), 132-153
• Türnüklü, Abbas – Şahin, İdris, “13-14 Yaş Grubu Öğrencilerin Çatışma Çözme Stratejilerinin İncelenmesi”, Türk Psikoloji Yazıları 7/13 (2004), 47.
• Uygur, Sebahat Sevgi, “Ergenlerin Bilinçli Farkındalığının Yordanmasında Başa Çıkma Stilleri, Empati ve Duygusal Düzenlemenin Rolü”, Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal 9/55 (2019), 1248. https://dergipark.org.tr/en/pub/tpdrd/issue/51223/666935
• Wentzel, Kathryn R., “Social Relationships and Motivation in Middle School: The Role of Parents, Teachers, and Peers”, Journal of Educational Psychology 90/2 (1998), 202–209. https://doi.org/10.1037/0022-0663.90.2.202
• Wilkinson, Helen vd., “Examining the Relationship Between Burnout and Empathy in Healthcare Professionals: A Systematic Review”, Burnout Research 6 (2017), 18–29.
• Yıkılmaz, Murat – Hamamcı, Zeynep, “The Effect of Rational Emotive Edu-cation Program on High School Students' Irrational Beliefs and Percei-ved Problem-Solving Skills”, Turkish Psychological Counseling and Gui- dance Journal 4/35 (2011), 54-63.
• Yıldırım, Arzu – Hacıhasanoğlu, Rabia, “Sağlık Çalışanlarında Yaşam Kali-tesi ve Etkileyen Değişkenler”, Psikiyatri Hemşireliği Dergisi 2/2 (2011), 61-68
• Sehlikoğlu, Şeyma – Bekircan, Esra , “Ruh Sağlığı Profesyonellerinin Paylaşı-lan Travmatik Gerçeklik ve Baş Etme Deneyimleri: Nitel Bir Çalışma” , Osmangazi Journal of Medicine 47/1 (2025). https://doi.org/70-84 10.20515/otd.1551048
• Zaky, Eman Ahmed, “Adolescence: A Crucial Transitional Stage in Human Life”, Journal of Child and Adolescent Behavior 4/6 (2016), 115-116. https://doi.org/10.4172/2375-4494.1000e115