Institutional Representation of Ottoman Jews from ‘Jewish National Code’ to ‘Rabbinate Regulation’

Year 2024, , 267 - 304, 31.12.2024

Yakup Karataş

https://doi.org/10.17131/milel.1517331

Abstract

In the administration of the Ottoman Empire, non-Muslims could apply their community laws under the protection of the state and lived in peace for centuries. However, in the 18th and 19th centuries, influenced by both foreign interventions and the rise of nationalism, they began to incline towards separation from the Ottoman Empire. Non-Muslims, who were regarded as "citizens" starting from the reign of Sultan Mahmud II (1808-1839), officially gained this status with the 1876 constitution. Ottoman rulers, influenced by both internal and external circumstances, paved the way for legislative activities in 1862 to prevent non-Muslim citizens from being disconnected from societal unity. Each community prepared law texts resembling its constitution, and when these texts were approved by the state, they were put into effect. In this study, the law proposal dated 1864 prepared by the Ottoman Jews (Jewish National Code) was examined and compared with the Rabbinate Regulations, which was put into effect by the state a year later. As a result, it is understood that only the chapters regarding the central administration of the community were taken into consideration in the proposed legislation, and proposals regarding other community practices were largely not accepted. This proposal, which most researchers have overlooked, is evaluated for the first time in this study.

Keywords

Ottoman Empire, 19th Century, Non-Muslims, Rabbinate Regulations, Legislations

Ethical Statement

Ethical principles were followed during the preparation of this study.

‘Nizamname-i Milliye-i Museviye’den ‘Hahamhane Nizamnamesi’ne Osmanlı Yahudilerinin Kurumsal Temsiliyeti

Abstract

Osmanlı idaresinde gayrimüslimler devletin himayesi altında kendi cemaat hukuklarını uygulayabilmişler ve yüzyıllar boyunca huzur içinde yaşayabilmişlerdi. XVIII. ve XIX. yüzyıllarda ise gerek yabancı müdahalelerinin gerekse milliyetçilik akımının etkisi ile Osmanlı Devleti’nden ayrılma eğilimine girmişlerdir. Sultan II. Mahmud döneminden (1808-1839) itibaren “vatandaş” olarak görülen gayrimüslimler bu sıfata resmen 1876 anayasası ile kavuşmuşlardır. Osmanlı idarecileri gayrimüslim vatandaşlarının iç ve dış konjonktürün etkisiyle toplum bütünlüğünden kopmamaları için 1862 yılında kanunlaştırma faaliyetlerinin önünü açmıştır. Her cemaat kendi anayasası niteliğinde kanun metinleri hazırlamış ve bu metinler devlet tarafından onaylanınca yürürlüğe konmuştur. Bu çalışmada Osmanlı Yahudilerinin hazırladığı 1864 tarihli kanun teklifi (Nizamname-i Milliye-i Museviye) incelenmiş, devlet tarafından bir yıl sonra yürürlüğe konan Hahambaşı Nizamnamesi ile karşılaştırılmıştır. Neticede, hazırlanan önerinin sadece cemaatin merkezi idaresine dair fasıllarının dikkate alındığı ve diğer cemaat uygulamalarına dair tekliflerin büyük oranda kabul görmediği anlaşılmıştır. Çoğu araştırmacının gözden kaçırdığı cemaat önerisi ilk defa bu çalışmada değerlendirilmiştir.

Keywords

Osmanlı Devleti, Gayrimüslimler, Kanunlaştırma, Hahamhane Nizamnamesi, XIX. Yüzyıl

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde etik ilkelere uyulmuştur.

References

• Aydın, Mehmet. “Osmanlı Devlet Yapısı İçinde Hahamhane Nizamnamesinin Yeri ve Önemi”. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 2/8(2006), 7-30.
• Bağış, Ali İhsan. Osmanlı Ticaretinde Gayrimüslimler (Kapitülasyonlar, Beratlı Tüccarlar, Avrupa ve Hayriye Tüccarları 1750-1839). Ankara: Turhan Kitapevi, 1983.
• Bozkurt, Gülnihal. “Osmanlı-Yahudi ilişkilerine genel bir bakış”. Belleten 57/219 (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1993), 539-564.
• _______. Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1996.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. Osmanlı Arşivi (BOA) Hariciye Siyasi (HR. SYS). Dosya Nr. 1776, Gömlek Nr. 4. 02.11.1864.
• _______. Osmanlı Arşivi BOA. İrade, Meclis-i Mahsus (İ. MMS.). Dosya Nr. 30, Gömlek Nr. 157. 03.19.1865.
• Dadyan, Saro. “Sultan Abdülaziz Döneminde Gayrimüslimlerin Üst Düzey Memuriyetlere Kabulü ve Sultan Abdülaziz Döneminin Gayrimüslim Nazır ve Müsteşarları”, Sultan Abdülaziz Dönemi Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Türk Tarih Kurumu 2 (2014), 127-149.
• Davison, Roderic. H. Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform-1856-1876. İstanbul: Papirüs Yayınları, 1997. 1.
• Doğan, Hatice. “Hahambaşılık”, (Ek, 1) 513-514. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2020.
• _______. Osmanlı Devleti’nde Hahambaşılık Müessesesi. İstanbul: Gözlem Gaz. Basın Yayın. 2003.
• Düstûr. C. II. (Cüz’-i Sani). İstanbul: Matbaa-i Amire, 1289.
• Engelhardt. Tanzimat ve Türkiye. Çev. Ali Reşad, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1999.
• Ergin O. N. (1995). Mecelle-i Umur-ı Belediyye. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Bşk. Yayınları. 8.
• Eroğlu, Ahmet. H. Osmanlı Devletinde Yahudiler. Ankara: Andaç Yayınları, 2003.
• Eryılmaz, Bilal. Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslim Tebaanın Yönetimi. İstanbul: Risale Yayınları, 1996.
• Galanti, Avram. Türkler ve Yahudiler. Ankara: Dorion Yayınları, 2023.
• Gürkan, Salime. L. “Rabbâniyyûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 34, 376-377. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• İmamoğlu, Hüseyin. V., Deniz, Önder. “Sultan Abdülaziz Döneminde Osmanlı-Rus İlişkilerinin Gayr-i Müslim Tebaa Açısından Hukuksal Yeniliklere Etkisi”. Sultan Abdülaziz Dönemi Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014. 1/179-201.
• Kurtaran, Uğur. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8 (2011), 57-71.
• Küçük, Cevdet. “Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi”, Osmanlı Ansiklopedisi, ed. Güler Eren, c. 4, 208-216. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
• Ortaylı, İlber. Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri (1840-1880). Ankara: TTK Yayınları, 2011.
• Reyhan, Cenk. “Osmanlı'da Millet Nizamnameleri: Avrupa İle Uyum Sürecinde Rum-Ermeni-Yahudi Cemaat Düzenlemeleri”. Belgeler 27/31 (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2006), 33-90.
• Rodrigue, Aron. Türkiye Yahudilerinin Batılılaşması Alliance Okulları 1860-1925. Çev. İbrahim Yıldız. Ankara: Ayraç Yayınevi, 1997.
• Seyfeli, Canan. “Osmanlı Devlet Salnamelerinde Hahambaşılık (1847-1918)”. Milel ve Nihal- İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 7/1 (2010), 95-136.
• Shaw, Stanford. J. Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Yahudiler. Çev. Meriç Sobutay. İstanbul: Kapı Yayınları, 2008.
• Sonyel, Salahi. R. Osmanlı Devleti’nin Yıkılmasında Azınlıkların Rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Şahin, M. Süreyya. “Aforoz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 1, 412-413. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Tunaya, Tarık. Z. Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri. İstanbul: YKY Yayınları, 2017.
• Yumul, Arus., Bali Rıfat. N. “Ermeni ve Yahudi Cemaatlerinde Siyasal Düşünceler”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce (Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası-Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi), ed. Mehmet Ö. Alkan, 362-367. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.