Bilgi Büyücüsü Bîrûnî

Year 2013, Volume: 10 Issue: 3, 266 - 273, 17.12.2014

Emine Özcan

Abstract

Bîrûnî’nin şahsıyla ilgili bilgilere de yer verilmektedir. Bîrûnî’nin annesi ve babası O çok küçük yaşlardayken vefat etmiştir. Bîrûnî ismi Farsça’da dış anlamına gelen “bîrûn” kelimesinden türemiştir. Zira Bîrûnî, Kâs şehrinin dışında doğmuştur. Bu bilgi üzerinde du- rulduğunda Bîrûnî’nin doğma büyüme bir saraylı olmadığı söyle- nebilir. O kendisini geliştirmek ve yetiştirmek suretiyle dönemin büyük devlet adamlarının dikkatini çekmiştir. Bîrûnî’nin öğrenme kabiliyeti daha öğreniminin ilk dönemlerinde ortaya çıkmış ve ser- gilediği dehâ hanedanlık ailesine dek ulaşmıştır. Onun yeteneğinin methini duyan Ebû Nasr Mansûr bin Irâk, Ebû Reyhan’ı himayesine almıştır. Bu himaye Bîrûnî’nin yetişmesi ve bilgi birikiminin geliş- mesine katkı sağlamıştır. Ebû Reyhan, bu dönemde, farklı dillerde birçok eseri okuma ve tetkik etme imkânına sahip olmuştur. Ayrıca VIII- IX. asırlarda önemli bilginlerin yetiştiği bir ilim merkezi olan Harezm’in ilmi havasını teneffüs etmesi onun gelişimine etki eden faktörlerden bir tanesidir. Bîrûnî’nin Ebû Mansûr’un himayesindeki ilim yolculuğu 22 yaşına gelinceye kadar devam etmiştir. 995 sene- sinde Memûnîler Harezm’i işgal edince Ebu Reyhan Kâs şehrini terk etmek zorunda kalmış ardından yaşadığı bir kararsızlık dönemini takiben, yazarın ifadesiyle, seçimini ilimden yana kullanarak Rey şehrine gitmiştir. Bîrûnî burada, başka bilginler tarafından da yak- laşık olarak aynı dönemlerde bulunduğu ifade edilen, sekant teore- mini bulmuş ve bunu hâmisi Ebû Mansûr’a ithaf etmiştir. Rey şeh- rinde sıkıntılı bir dönem geçiren Ebû Reyhan, ilk eseri olan Asâru’l Bâkıye’yi yazdığı Kâbûs bin Vaşmgir’in sarayına intisap etmiştir. Onun İbn Sîna ile mektuplaşmaları da bu döneme rastlamaktadır. Bîrûnî, ülkesinden ayrı geçirdiği bu zaman diliminin ardından