Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Çerçevesinde 5. Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabındaki Etkinliklerin Çoklu Zekâ Kuramına Göre Analizi

Year 2025, Volume: 54 Issue: 1, 141 - 186, 24.12.2025

Nilay Korkmaz , Gamze Dolu

https://doi.org/10.37669/milliegitim.1699811

Abstract

Bu araştırmanın amacı, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli çerçevesinde 2024 yılında yayımlanan 5. sınıf fen bilimleri ders kitabında yer alan “Etkinlik İstasyonu” başlıklı etkinliklerin, Howard Gardner’ın Çoklu Zekâ Kuramı ile ne düzeyde örtüştüğünü analiz etmektir. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. İnceleme kapsamında 75 etkinlik, Gardner’ın tanımladığı sekiz zekâ alanına göre sınıflandırılmış ve her bir etkinliğin hangi zekâ alanlarını desteklediği belirlenmiştir. Kodlamalar iki araştırmacı tarafından bağımsız şekilde yapılmış, %85,33 oranında görüş birliği sağlanmıştır. Bulgular, ders kitabındaki etkinliklerin büyük ölçüde sözel, mantıksal, görsel ve içsel zekâ alanlarını desteklediğini ortaya koymaktadır. Müziksel ve doğacı zekâ alanları ise oldukça sınırlı temsil edilmiştir. Bu sonuçlar, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nin bireysel farklılıklara duyarlı ve öğrenciyi merkeze alan yaklaşımıyla Çoklu Zekâ Kuramı arasında güçlü bir örtüşme olduğunu göstermektedir. Ancak zekâ alanları arasında dengenin tam olarak sağlanamadığı, belirli zekâ türlerinin öne çıktığı tespit edilmiştir. Araştırmanın bulguları, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nin çağdaş eğitsel yaklaşımlarla uyumlu bir yapı sunduğunu ancak etkinlik çeşitliliğinin artırılarak daha kapsayıcı bir tasarımın gerekliliğini ortaya koymaktadır.

Keywords

Türkiye yüzyılı maarif modeli , çoklu zekâ kuramı , fen bilimleri , ders kitabı , etkinlik analizi

An Analysis of Activities in the 5th Grade Science Textbook According to the Multiple Intelligences Theory within the Framework of the Century of Türkiye Education Model

Abstract

The purpose of this study is to analyze the extent to which the “Activity Station” tasks in the 2024 5th grade science textbook, prepared within the Century of Türkiye Education Model, align with Howard Gardner’s Multiple Intelligences Theory. The study employed qualitative document analysis as the research method. A total of 75 activities were examined and classified according to Gardner’s eight intelligence domains. Coding was conducted independently by two researchers, achieving an inter-rater agreement of 85.33%. The findings reveal that the activities largely support verbal-linguistic, logical-mathematical, visual-spatial, and intrapersonal intelligences. In contrast, musical-rhythmic and naturalistic intelligences were found to be minimally represented. These results suggest a strong alignment between the Century of Türkiye Education Model’s learner-centered and differentiation-focused vision and the principles of Multiple Intelligences Theory. However, the lack of balance among intelligence domains indicates the need for more inclusive and diverse activity designs. Overall, the study concludes that while the Century of Türkiye Education Model presents a modern and holistic approach to science education, there is room for improvement in ensuring equitable support across all intelligence types.

Keywords

multiple intelligences theory , science education , textbook analysis , instructional design , The Century of Türkiye Education Model

References

• Alsalhi, N. R. I. (2020). The representation of multiple intelligences in the science textbook and the extent of awareness of science teachers at the intermediate stage of this theory. Thinking Skills and Creativity, 38, 100706. https://doi.org/10.1016/j.tsc.2020.100706
• Arafa, B. (2014). An evaluation study of the reflection of Gardner’s theory in multiple intelligences in the activities of the new curriculum for science in the fourth grade. Journal of the Union of Egyptian Universities for Education and Psychology, 12(3).
• Armstrong, T. (2009). Multiple intelligences in the classroom (3rd ed.). ASCD. Arslanoğlu, K. (2010). İlköğ retim öğ rencilerinin çevreye karşı tutumlarının çoklu zekâ kuramına göre incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Erzincan Üniversitesi.
• Babbie, E. (2021). The practice of social research (15th ed.). Cengage Learning.
• Başbayrak, M., & Örge Yaşar, F. (2021). 6. ve 7. sınıf Türkçe ders kitaplarının çoklu zekâ kuramı çerçevesinde değerlendirilmesi. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 8(69), 1066–1077. http://dx.doi. org/10.26450/jshsr.2417
• Berk, Ş., & Özer, B. (2024). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli (TYMM) öğretim programlarına ilişkin düşünceler. Tarih Okulu Dergisi, 17(73), 3241– 3256. https://doi.org/10.29228/joh.78177
• Botelho, M. (2003). Multiple intelligences theory in English language teaching and analysis of current textbooks, materials, and teachers’ perceptions. [Unpublished master’s thesis]. Ohio University.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27–40. https://doi.org/10.3316/ QRJ0902027
• Bümen, N. T. (2005). Okullarda çoklu zekâ kuramı. Pegem A Yayıncılık. Çepni, S. (2012). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş (5. baskı). Celepler Matbaacılık.
• Davis, K., Christodoulou, J., Seider, S., & Gardner, H. (n.d.). The theory of multiple intelligences. Project Zero, Harvard Graduate School of Education.https:// pz.harvard.edu/sites/default/files/Theory%20of%20MI.pdf
• Ebadi, S., Sabzevari, S., & Beigzadeh, M. (2015). The representation of multiple intelligence types in touchstone series course books. English for Specific Purposes World, 1(16), 1–24.
• Gardner, H. (2011). Frames of mind: The theory of multiple intelligences (3rd ed.). Basic Books.
• Gardner, H. (2013). Çoklu zekâ: Yeni ufuklar (A. Gül, Çev.). Optimist Yayınları.
• Gardner, H. (2025, February 11). MI at 42. Howard Gardner Official Website. https://www.howardgardner.com/howards-blog/a-resurgence-ofinterest- in-existential-intelligence-why-now?
• Güloğlu, F., & Özay Köse, E. (2020). Sosyal bilimler ve fen lisesi öğrencilerinin çoklu zekâ alanlarının farklı değişkenler açısından incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7(13), 1-17. https://doi. org/10.29129/inujgse.570417
• Korkmaz, N., & Dolu, G. (2023, 16-17 Eylül). Çoklu zekâ kuramına dayalı öğretimin öğrencilerin fen bilimleri dersindeki akademik başarılarına etkisi [Sözlü bildiri]. 2. Bilsel Internatıonal World Science and Research Congress, İstanbul, Türkiye.
• Koyuncuoğlu, A., & Kaya, Z. (2020). 6. sınıf fen bilimleri ders kitabının çoklu zekâ kuramı açısından incelenmesi. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 19-45.
• Kurt, M., Gümüş, İ., & Temelli, A. (2013). Çoklu zekâ kuramına dayalı öğ renme yönteminin öğ rencilerin tutum ve akademik başarılarına etkisinin motivasyon stillerine göre analizi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü̈ Dergisi, 10(22), 135-153.
• Küçük, M., Madran Balık, V., Akdoğan, A., & Aslan, E. (2022). İletişim ve çoklu zekâ kapsamında ortaokul 5. sınıf fen bilimleri ders kitabı incelemesi. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, 9(61), 526-538. https://doi.org/10.29228/SOBIDER.66551
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). Sage Publications.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2024). Fen bilimleri dersi öğretim programı (3-8. sınıflar). MEB Yayınları.
• Muradoğlu Özbay, S. (2008). İlköğretim II. kademe (6. ve 7. sınıf) fen bilgisi ders ve çalışma kitaplarında yer alan etkinliklerin çoklu zekâ kuramı açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi..
• Palmberg, R. (2011). Multiple intelligences revisited. Finland: Palmsoft Publications.
• Rajeh, N. R. I. A. (2020). The representation of multiple intelligences in the science textbook and the extent of awareness of science teachers at the intermediate stage of this theory. Thinking Skills and Creativity, 38, 100706. https://doi.org/10.1016/j.tsc.2020.100706
• Şaban, A. (2010). Çoklu zekâ kuramı ve Türk eğitim sistemine yansıması. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Şahan, A. (2018). Fen bilimleri öğretiminde çoklu zekâ destekli eğitim modelinin öğrenci başarısına ve fen tutumuna etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kırıkkale Üniversitesi.
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde güvenilirlik ve geçerlilik. Seçkin Yayıncılık.
• Taase, Y. (2012). Multiple intelligence theory and Iranian textbooks: An analysis. Journal of Pan-Pacific Association of Applied Linguistics, 16(1), 73–82.
• Taaseh, Y., Mohebbi, A., & Mirzaei, F. (2014). Intelligence profile of Iranian domestically designed and published ELT textbooks and students’ multiple intelligences. International Journal of Language and Linguistics, 2(4), 24–31.
• Tanrıkulu, E., & Tüysüz, M. (2024). Ortaokul fen bilimleri ders kitabında yer alan etkinliklerin çoklu zekâ türlerine göre incelenmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 14(3), 1588-1604. https://doi.org/10.24315/tred.1430876
• Temur, S. (2025). Türkiye yüzyılı maarif modeli öğretim programları ortak metninin kapsayıcı ölçme ve değerlendirme ilkeleri açısından incelenmesi. Eğitim ve Bilim, Ek Sayı 1, 19–41. https://doi.org/10.15390/ EB.2025.13988
• Tüysüz, M. (2015). 5e öğrenme döngüsü ve çoklu zekâ kuramının 9. sınıf öğrencilerinin kimyasal özellikler ünitesi üzerindeki başarılarına, Kimya dersine olan tutumlarına ve motivasyonlarına etkisi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Üreyi, M., & Çepni, S. (2014). Fen temelli ve disiplinler arası okul bahçesi programının öğ rencilerin fen ve teknoloji dersine yönelik tutumları üzerine etkisinin farklı değişkenler açısından değerlendirilmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(2), 537-548.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. baskı). Seçkin Yayıncılık.