Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Türkçe Ders Kitaplarının Yenilenmiş Bloom Taksonomisine Göre İncelenmesi (5. Sınıf Örneği)

Year 2025, Volume: 54 Issue: 1, 905 - 940, 24.12.2025

Aydın Önal , Sedat Maden

Abstract

Bu çalışmanın amacı, 2024-2025 Eğitim Öğretim yılında Millî Eğitim Bakanlığınca Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’ne uygun olarak hazırlanan 5. sınıf Türkçe ders kitabındaki etkinliklerin ve metin altı soruların “Yenilenmiş Bloom Taksonomisi”nin bilişsel süreç basamaklarına göre incelemektir. Bu araştırmada nitel araştırma modellerinden doküman analizi deseni kullanılmıştır. Ayrıca verilerin çözümlenmesinde betimsel analiz kullanılmıştır. Araştırmanın sonucunda, metin altı sorularının anımsama (%48,16) ve anlama (%25,18) basamaklarında daha fazla olduğu; uygulama (%1,48) ve yaratma (%2,96) basamaklarında oldukça az olduğu tespit edilmiştir. Bu bulgular, metin altı sorularının öğrencilerin üst düzey düşünme becerilerini destekleme açısından sınırlı kaldığını göstermektedir. Ayrıca ders kitabında yer alan metin altı soruların %25’i üst düzey, %75’i düşük düzey düşünme becerilerine yöneliktir. Etkinliklerin 54’ünün (%8) anımsama, 327’sinin (%50) anlama, 68’inin (%10) uygulama, 35’inin (%5) çözümleme, 90’ının (%14) değerlendirme ve 85’inin (%13) yaratma bilişsel süreç basamaklarına ait olduğu tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra etkinliklerin %32’si üst düzey, %68’i düşük düzey düşünme becerilerine yöneliktir. Metin altı sorulara nazaran etkinlikler daha üst düzey bilişsel süreçleri içermektedir. Yine tema ve metin türü bağlamında, metin altı soruların ve etkinliklerin bilişsel süreç basamaklarına dengeli dağılmadığı belirlenmiştir. Bu tespitler doğrultusunda, metin altı soruların ve etkinliklerin bilişsel süreç basamaklarına uygun bir şekilde, temalara ve metin türlerine daha planlı ve orantılı biçimde dağıtılması gerektiği önerilmektedir.

Keywords

Türkçe ders kitabı , Yenilenmiş Bloom Taksonomisi , etkinlik , metin altı sorular

Examination of the Century of Türkiye Education Model Textbooks According to the Revised Bloom's Taxonomy (5th Grade Example)

Abstract

The purpose of this study is to examine the activities and questions in the 5th grade Turkish language textbook prepared by the Ministry of National Education in accordance with the new Education Model for the 2024-2025 academic year in terms of the cognitive process stages of the Revised Bloom Taxonomy. Document analysis, one of the qualitative research models, was used in this study. Additionally, descriptive analysis was used in the interpretation of the data. As a result of the study, it was determined that the number of sub-text questions was higher at the stages of recall (48.16%) and comprehension (25.18%), and lower at the stages of application (1.48%) and creation (2.96%). This situation reveals that the questions are insufficient to develop students' higher level thinking skills. In addition, 25% of the sub-textual questions in the textbook were directed towards high-level thinking skills, while 75% were directed towards low-level thinking skills. In the findings related to the activities, it was determined that 54 (8%) of the activities belonged to the cognitive process step of recalling, 327 (50%) to understanding, 68 (10%) to applying, 35 (5%) to analyzing, 90 (14%) to evaluating and 85 (13%) to creating. In addition, 32% of the activities were for high-level thinking skills and 68% for low-level thinking skills. Compared to the sub-text questions, the activities involve higher level cognitive processes. Again, in the context of theme and text type, it was determined that the sub-text questions and activities were not distributed evenly to the cognitive process stages. In line with these findings, it is suggested that the sub-text questions and activities should be distributed to the themes and text types in a more planned and proportional manner in accordance with the cognitive process steps.

Keywords

Turkish course book , Revised Bloom Taxonomy , activity , subtext questions.

References

• Afacan-Süğümlü, A., & Bahşi, N. (2025). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli ortaokul Türkçe dersi öğretim programının Bloom taksonomisine göre incelenmesi. SDU International Journal of Educational Studies, 12(1), 27-49
• Akıncı, T. A. (2020). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki etkinliklerin yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Akıncı, A. T., & Gülmez, M. (2021). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki etkinliklerin yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Elektronik Dil ve Eğitim Dergisi, 2(1), 14-32.
• Akyol, H. (1997). Okuma metinlerindeki soruların sınıflandırılması. Eğitim ve Bilim, 21(105), 10-16.
• Akyol, H. (2008). Yeni programa uygun Türkçe öğretim yöntemleri. Kök Yayıncılık.
• Akyurt, G. Angın, L., Arslan, Ü., Cin, A., Dalioğlu, S., Dönmez, A., Ersal, P., Han, C., Hülür-Taşin, N., İlhan, E., Kavas, M., Sayılır, S., Sayılır, T., & Şener F. (2024). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 5. sınıf ders kitabı. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Altun, K., & Yıldız, D. (2023). Yenilenmiş Bloom taksonomisi ve PISA okuma becerileri yeterliklerine göre 8. sınıf Türkçe ders kitabı tema değerlendirme sorularının incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 24(1), 90- 106. https://doi.org/10.12984/egeefd.1128483
• Anderson, L. W., & Krathwohl, D. R. (2001). A taxonomy for learning, teaching, and assessing: A revision of Bloom’s taxonomy of educational objectives: Complete edition. Addison Wesley Longman.
• Anderson, L. W., & Krathwohl, D. R. (Eds.) (2014). Öğrenme öğretim ve değerlendirme ile ilgili bir sınıflama: Bloom’un eğitimin hedefleri ile ilgili sınıflamasının güncelleştirilmiş biçimi. (D. A. Özçelik, Çev., 2. baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Anniak, E. (2023). 5. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan etkinliklerin yenilenmiş Bloom taksonomisine göre değerlendirilmesi. International Journal of Progression and Development in Education, 1(1), 1-43. https://doi. org/10.5281/zenodo.7651473
• Arı, T. (2018). 2015 ve 2017 ortaokul Türkçe öğretim programlarındaki kazanımların yenilenmiş Bloom taksonomisine ve öğretmen görüşlerine göre incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gaziantep Üniversitesi.
• Aslan, M., & Atik, U. (2018). 2015 ve 2017 ilkokul Türkçe dersi öğretim programı kazanımlarının revize edilmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 7(1), 528- 547.
• Avşar, G. (2017). 2006 ve 2015 Türkçe öğretim programlarında kullanılan fiillerin yenilenmiş Bloom taksonomisine göre sınıflandırılması [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Bülent Ecevit Üniversitesi.
• Balci, A., & Baki, Y. (2022). Türkçe dersi ilkokul 4. sınıf kitabındaki metin altı sorularının yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 27, 32-57 https://doi. org/10.29000/rumelide.1104110
• Baştuğ, M., & Demirgüneş, S. (2020). Türkçe öğretimi ders işleme süreci. F. Susar-Kırmızı (Ed.). İlk ve ortaokullarda Türkçe öğretimi yeni programa uygun. (ss. 1-51). Anı Yayıncılık.
• Bayrak-Özmutlu, E., &. Kanık Uysal, P. (2021). Türkçe ders kitaplarında yer alan etkinliklerin düşünme becerileri açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 52, 518-543. https://doi.org/10.9779/ pauefd.745469
• Baxter, P., & Jack, S. (2008). Qualitative case study methodology: Study design and implementation for novice researchers. The qualitative report. 13(4), 544-559.
• Bloom, B. S. (1956). Taxonomy of educational objectives: The classification of educational goals. Longmans.
• Bülbül, S. (2019). Soru sorma becerisi eğitiminin ortaokul öğrencilerinin soru üretme düzeyine etkisinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gaziantep Üniversitesi
• Büyükalan Filiz, S., & Yıldırım, N. (2019). Ortaokul Türkçe dersi öğretim programı kazanımlarının revize edilmiş Bloom taksonomisine göre analizi. İlköğretim Online, 18(4), 1550-1573. https://doi.org/10.17051/ ilkonline.2019.632521
• Brown, A. L., & Palincsar, A. S. (1989). Guided cooperative learning and individual knowledge acquisition. In Knowing, learning, and instruction: Essays in honor of Robert Glaser. Erlbaum.
• Cohen, J. (1960). A coefficient of agreement for nominal scales. Educational and psychological measurement, 20(1), 37-46. https://doi. org/10.1177/001316446002000104
• Çeliktürk-Sezgin, Z., & Gedikoğlu-Özilhan, Y. G. (2019). 1.-8. Sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metne dayalı anlama sorularının incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(2), 353-367.
• Çerçi, A. (2018). 2018 Türkçe dersi öğretim programı kazanımlarının (5, 6, 7, 8. sınıf) yenilenen Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Okuma Yazma Eğitimi Araştırmaları, 6(2), 70-81.
• Çevik, A., & Güneş, F. (2017). Türkçe ders kitaplarındaki etkinliklerin incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 5(2), 272-286.
• Dalak, O. (2015). TEOG sınav soruları ile 8. sınıf öğretim programlarındaki ilgili kazanımların yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gaziantep Üniversitesi.
• Demirel, Ö. (2007). Öğretimde planlama ve değerlendirme, öğretme sanatı. PegemA Yayıncılık.
• Deniz, K., Tarakcı, R., & Karagöl, E. (2019). Okuma kazanımları açısından ortaokul Türkçe ders kitapları. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(3), 688-708.
• Duke, N. K., & Pearson, P. D. (2009). Effective practices for developing reading comprehension. Journal of education, 189(1-2), 107-122.
• Duman, A. (2010). Türkçe eğitiminde metne müdahale sorunu. Türklük Bilimi Araştırmaları, 27, 285-295.
• Durukan, E. (2009). 7. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinleri anlamaya yönelik sorular üzerine taksonomik bir inceleme. Millî Eğitim, 37(81), 84-93.
• Ekiz, D. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri. Anı Yayıncılık.
• Eroğlu, D. (2013). 6, 7, 8. sınıf Türkçe çalışma kitaplarındaki dil bilgisi soruları ve kazanımlarının yenilenmiş Bloom taksonomisine göre değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Başkent Üniversitesi.
• Eroğlu, D., & Kuzu, T. S. (2014). Türkçe ders kitaplarındaki dilbilgisi kazanımlarının ve sorularının yenilenmiş Bloom taksonomisine göre değerlendirilmesi. Başkent Üniversitesi Eğitim Dergisi, 1(1), 72-80.
• Eroğlu, S. (2019). 6. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metin altı okumaanlama soru ve etkinliklerinin güncellenmiş Bloom taksonomisine göre değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Balıkesir Üniversitesi.
• Eyüp, B. (2012). Türkçe öğretmeni adaylarının hazırladığı soruların yeniden yapılandırılan Bloom taksonomisine göre değerlendirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 20(3), 965-982.
• Fisher, D., & Frey, N. (2012). Improving adolescent literacy: Content area strategies at work. Pearson.
• Goleman, D. (1995). Emotional intelligence: Why it can matter more than IQ. Bantam Books.
• Guthrie, J. T., Wigfield, A., & Perencevich, K. C. (2004). Motivating reading comprehension: Concept-oriented reading instruction. Erlbaum.
• Güneş, F. (2016). Türkçe öğretimi yaklaşımlar ve modeller. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Güven, M., & Yaşartürk, İ. (2025). Sınıf öğretmenlerinin okuduğunu anlamayı ölçmede kullandıkları soruların yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 280-294.
• Jacobs, H. H. (1989). Interdisciplinary curriculum: Design and implementation. ASCD.
• Kapanadze, D. Ü. (2018). 2018 Türkçe öğretim programındaki kazanımların üst düzey düşünme becerileri bağlamında incelenmesi. Millî Eğitim, 48(223), 83-112.
• Kaplan, K. (2021). Ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan dinleme/izleme becerisini ölçmeye yönelik soruların yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10(1), 626-645.
• Karadağ, Ö. (2019). Aynı sınıf düzeyi için hazırlanan Türkçe ders kitaplarının ortak söz varlığı açısından karşılaştırılması. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(4), 1130-1140. https://doi.org/10.16916/aded.616942 .
• Karagöl, E. (2020). Yenilenmiş Bloom taksonomisine göre güncel Türkçe öğretim programları. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 6(1), 56-71.
• Karagöl, E., & Yeşilyurt, E. (2025). Bloom taksonomisi ve Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’ndeki değerler bağlamında 5. sınıf Türkçe ders kitabı. Anadolu Dil ve Eğitim Dergisi, 3(1), 9-26. https://doi.org/10.5281/zenodo.15755182
• Karataş, A. G. (2019). Yabancı dil olarak Türkçe öğreten öğretim elemanlarının etkinlik algıları ve etkinlik geliştirme/uygulama durumlarına yönelik bir inceleme [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gaziantep Üniversitesi.
• Kavruk, H., & Çeçen, M. A. (2013). Türkçe dersi yazılı sınav sorularının bilişsel alan basamakları açısından değerlendirilmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 1(4), 1-9. https://doi.org/10.16916/aded.15990
• Kaya, E., Ayabakan İpek, M., & Aydın, Y. (2021). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki metin sorularının çıkarım türlerine göre incelenmesi. Dil Dergisi, 172(2). 77-95.
• Kıyagan, G. H. (2019). 5, 6 ve 7. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki etkinliklerin yenilenmiş Bloom sınıflamasına göre yaratıcılık açısından değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Bahçeşehir Üniversitesi.
• Kolb, D. A. (1984). Experiential learning: Experience as the source of learning and development. Prentice-Hall.
• Köğce, D., Aydın, M., & Yıldız, C. (2009). Bloom taksonomisinin revizyonu: Genel bir bakış. İlköğretim Online, 8(3), 1-7.
• Krathwohl, D. R. (2002). A revision of Bloom’s taxonomy: An overview. Theory into Practice, 41(4), 212–218. https://doi.org/10.1207/s15430421tip4104_2
• Landis, J. R., & Koch, G. G. (1977). An application of hierarchical kappatype statistics in the assessment of majority agreement among multiple observers. Biometrics, 363-374. https://doi.org/10.2307/2529786
• Maden, S. (2021). Türkçe ders kitapları ile ilgili lisansüstü tezlerin eğilimleri: Bir içerik analizi. Türkiye Eğitim Dergisi, 6(1), 30-45.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2024). Ortaokul Türkçe dersi öğretim programı (5, 6, 7, ve 8. sınıflar). Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Melanlıoğlu, D., Çiftçi, Ö., & Çeçen, M.A. (2014). Altıncı sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik açısından değerlendirilmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6(22), 206-219.
• Merriam, S. B. (1998). Qualitative research and case study applications in education. Jossey-Bass.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded source book (2nd ed.). Sage Publications.
• Olukçu, E., & Yıldız, D. (2022). Üst düzey düşünme becerileri kavramları bağlamında Türkçe ders kitaplarının incelenmesi. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(2), 224-246.
• Oryaşın, U. (2021). Türkçe ders kitaplarındaki etkinliklerin yenilenen Bloom sınıflandırmasına göre incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 9(3), 820- 832.
• Öz, M. F. (2006). Uygulamalı Türkçe öğretimi. Anı Yayıncılık.
• Özbay, M. (2003). Türkçe öğretiminde hedef-araç ilişkisinin ders kitabı örneğinde değerlendirilmesi. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 13, 59-69.
• Özdemir, S. (2019). Kuramdan uygulamaya Türkçe ders kitabı incelemeleri. Anı Yayıncılık.
• Ulum, H., & Taşkaya, S. M. (2019). İlkokul 2, 3 ve 4. sınıf Türkçe ders ve çalışma kitaplarında yer alan etkinliklerin yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 27(1), 107–118. https://doi. org/10.24106/kefdergi.2380
• Ülper, H., & K. Yalınkılıç. (2010). Son iki Türkçe programına göre hazırlanan Türkçe ders kitaplarındaki metin sonu sorularının nicel ve nitel görünümü. Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi. 3(12), 449-461.
• Riazi, M., & Skehan, P. (2010). Language learning and its impact on the brain: Connecting language learning with the mind through content-based instruction. International Journal of Applied Linguistics, 20(2), 130– 150. https://doi.org/10.1111/j.1473-4192.2010.00241.x
• Sallabaş, M. E., & Yılmaz, G. (2020). Türkçe ders kitabında bulunan metin altı sorularının yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 586-596.
• Sarar-Kuzu, T. (2013). Türkçe ders kitaplarındaki metin altı sorularının yenilenmiş Bloom taksonomisindeki hatırlama ve anlama bilişsel düzeyleri açısından incelenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 37(1), 58-76.
• Sarıkaya, B. (2019). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki (5, 6, 7 ve 8. sınıf) etkinliklerin değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 64, 563-580. https://doi.org/10.14222/ Turkiyat4047
• Sarıkaya, B., Yayan, E., & Yamaç, A. E. (2023). Türkçe ders kitaplarındaki etkinliklerin üst düzey düşünme becerileri bağlamında incelenmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 8(1), 133–158. https://doi.org/10.54979/ turkegitimdergisi.1307757
• Savaş, Ö. (2014). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki dinleme etkinliklerinin güncelleştirilmiş Bloom sınıflamasına göre üst düzey bilişsel beceriler açısından değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Sever, S. (2004). Türkçe öğretimi ve tam öğrenme. Anı Yayıncılık.
• Sur, E. (2022). Türkçe ders kitaplarında yer alan metin altı soruların yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 11(1), 430-451. https://doi.org/10.15869/ itobiad.952572
• Şengül, M. (2005). İlköğretim 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlere dayalı olarak hazırlanan sorular üzerine bir inceleme [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Tiryaki, R., & Can, S. C. (2024). Okuduğunu anlama sorularının farklı taksonomilere göre incelenmesi. Dil Dergisi, 175(1), 50-81.
• Tutkun, Ö. F. (2012). Bloom’un yenilenmiş taksonomisi üzerine genel bir bakış. Sakarya Üniversitesi. Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 14-22.
• Tüm, G. (2016). 5. ve 6. sınıf ilköğretim Türkçe ders kitaplarında yer alan metin önü ve sonu sorularının Bloom taksonomisine göre değerlendirilmesi. Turkish Studies, 11(14), 731-748.
• Xie, S. (2024). An analysis of the cognitive demands of senior high school English as a foreign language textbooks in China. SAGE Open, 14(1), 1-12. https://doi.org/10.1177/21582440241280457
• Yıldırım, Ö. K. (2020). 8. sınıf Türkçe ders kitabındaki yazma etkinliklerinin yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 315-325.
• Yılmaz, E., & Keray, B. (2012). Söyleşi metinleri yoluyla sekizinci sınıf öğrencilerinin soru sorma becerilerinin yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Sakarya University Journal of Education, 2(2), 20-31.
• Zohar, A., & Dori, Y. J. (2003). Higher order thinking skills and low-achieving students: Are they mutually exclusive?. The journal of the learning sciences, 12(2), 145-181. https://doi.org/10.1207/S15327809JLS1202_1