Sistem Düşüncesi ve Okuryazarlık Becerileri Açısından Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programı

Year 2025, Volume: 54 Issue: 1, 579 - 624, 24.12.2025

Mehmet Önder Karacaoğlu , Celile Ökten

https://doi.org/10.37669/milliegitim.1709520

Abstract

Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli (TYMM), ortak metin ve derslere ilişkin öğretim programları ile birlikte hazırlanmış; 2024-2025 eğitim öğretim yılından itibaren uygulanmaya başlanmıştır. TYMM; programlar arası bileşenler olarak ifade edilen “sosyal-duygusal öğrenme becerileri, Erdem-Değer-Eylem Çerçevesi, okuryazarlık becerileri” üzerine yapılandırılmıştır. Bu araştırmada TYMM’nin sistem düşüncesi ve okuryazarlık becerileri açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. TYMM’nin bu bağlamda değerlendirilmesiyle Türkçe öğretmenlerine programın uygulanması sürecinde rehberlik edecek bir içerik sunulması amaçlanmaktadır. Böylelikle programın uygulayıcısı olan öğretmenlerin program ve ders kitapları ekseninde “sistem düşüncesi”ni doğru şekilde kurgulayabilmelerine katkı sağlanmış olacaktır. Çalışma kapsamında TYMM Ortak Metni, program okuryazarlığı kılavuzları, Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programı (OTDÖP) ve ders kitapları nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılarak incelenmiştir. Elde edilen veriler tematik analiz yaklaşımı temel alınarak çözümlenmiştir. Bu kapsamda TYMM’nin öğrencilerin farklı okuryazarlık becerileriyle donatılması hedefine ilişkin yeterliliklerle yapılandırılmış olduğu görülmüştür. Model kapsamında sistem düşüncesi içerisinde farklı okuryazarlık becerilerinin tanımlandığı, tasnif edildiği ve bunlara ilişkin göstergelerin yer aldığı saptanmıştır. Bu analizler ışığında Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programı (OTDÖP) ve ders kitapları okuryazarlık becerileri bağlamında incelenmiş ve yorumlanmıştır. Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programı (OTDÖP) içerisinde okuryazarlık becerilerinden sekiz tanesine yer verildiği, hazırlanan ders kitaplarında da buna uygun içeriklerin kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu aşamadan sonra hazırlanacak olan ders araç gereçlerinde etkileşimli içeriklerde okuryazarlık becerilerine ve bunları geliştirecek etkinliklere yer verilmesinin sistem düşüncesinin daha etkin bir şekilde kazandırılmasına katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir.

Keywords

Ders kitapları , Okuryazarlık becerileri , Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programı , sistem düşüncesi , Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli

Ethical Statement

Çalışma doküman analizi olarak yürütüldüğünden etik izin gerekmemektedir.

The Century of Türkiye Education Model Middle School Turkish Curriculum in Terms of Systems Thinking and Literacy Skills

Abstract

The Centuryof Türkiye Education Model was developed in conjunction with teaching programs for common texts and courses and has been implemented since the 2024-2025 academic year. The Century of Türkiye Education Model is structured around “social-emotional learning skills, virtue-value-action framework, literacy skills” expressed as cross-curricular components. This study aims to evaluate the Century of Türkiye Education Model in terms of systems thinking and literacy skills. By evaluating the Century of Türkiye Education Model in this context, the aim is to provide Turkish teachers with content that will guide them in the implementation process of the program. Thus, it will contribute to the teachers, who are the implementers of the program, being able to correctly construct “systems thinking” based on the program and textbooks. Within the scope of the study, the Century of Türkiye Education Model Common Text, program literacy guides, the Middle School Turkish Language Course Teaching Program , and textbooks were examined using document analysis, a qualitative research method. The data obtained were analyzed based on a thematic analysis approach. In this context, it was observed that the TYMM was structured with competencies related to the goal of equipping students with different literacy skills. Within the scope of the model, it was determined that different literacy skills were defined and classified within a systems thinking framework and that indicators related to these skills were included. In light of these analyses, the Middle School Turkish Language Teaching Program and textbooks were examined and interpreted in the context of literacy skills. It was determined that eight literacy skills are included in the Middle School Turkish Language Teaching Program and that the prepared textbooks use content appropriate to this. It is considered that including literacy skills and activities that develop them in interactive content in the teaching tools to be prepared after this stage will contribute to the more effective acquisition of systems thinking.

Keywords

Literacy skills , Secondary School Turkish Course Curriculum , system thinking , textbooks , the Century of Türkiye Education Model

References

• Akın, E., Akın, İ., & Bilgin, E. (2024). Dijital okuryazarlığın Türkçe eğitimindeki yeri. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(1), 61-74.
• Akyurt, G.; Angın, L.; Cin, A.; Dalioğlu, S.; Dönmez, A.; Han, C.; Hülür Taşin, N.; Kavas, M.; Sayılır, S.; Sayılır, T.; Şener, F. (2024a). Türkçe 5. sınıf ders kitabı (1. Kitap). https://tymm.meb.gov.tr/ders-kitaplari/temelegitim. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları
• Akyurt, G.; Angın, L.; Cin, A.; Dalioğlu, S.; Dönmez, A.; Han, C.; Hülür Taşin, N.; Kavas, M.; Sayılır, S.; Sayılır, T.; Şener, F. (2024b).Türkçe 5. sınıf ders kitabı (2. Kitap). https://tymm.meb.gov.tr/ders-kitaplari/temelegitim. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları
• Arıcı, A. F. (2006). Türkçe öğretiminde kullanılan strateji-yöntem ve teknikler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 299-307.
• Arnold, R. D., & Wade, J. P. (2015). A definition of systems thinking: A systems approach. Procedia Computer Science, 44, 669-678.
• Aydemir, Z., Sakız, G., & Doğan, M. C. (2019). İlkokul düzeyinde dijital okuryazarlık becerileri rubriğinin geliştirilmesi. Millî Eğitim, 48(1), 617- 638.
• Banaz, E. (2024). 2024 Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli ortaokul Türkçe dersi öğretim programının dijital okuryazarlık açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 279-290.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27–40.
• Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101. https://doi. org/10.1191/1478088706qp063oa
• Callow, J. & Zammit, K. (2012). Where lies your text? (Twelfth Night Act I, scene V): Engaging high school students from low socioeconomic backgrounds in reading multimodal texts. English in Australia, 47(2), 69–77.
• Chalkidaki, A. (2018). A systematic literature review of 21st century skills and competencies in primary education. International Journal of Instruction, 11(3). 1-16. https://doi.org/10.12973/iji.2018.1131a
• Corbin, J., & Strauss, A. (2015). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory. Sage Publications.
• Çakır, O. (2025). 2024 hayat bilgisi dersi öğretim programı öğrenme çıktılarının 21. yüzyıl becerileri bağlamında değerlendirilmesi. Millî Eğitim, 54(246), 837-878. https://doi.org/10.37669/milliegitim.1565831
• Demirel, Ö. & Kaya, Z. (2006). Eğitim bilimine giriş. PegemA Yayıncılık.
• Direkçi, B., Akbulut, S., & Şimşek, B. (2019). Türkçe dersi öğretim programı (2018) ve ortaokul Türkçe ders kitaplarının dijital okuryazarlık becerileri bağlamında incelenmesi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16), 797-813. https://doi.org/10.33692/avrasyad.543868
• Duran, E., & Özen, N. E. (2018). Türkçe derslerinde dijital okuryazarlık. Türkiye Eğitim Dergisi, 3(2), 31-46.
• Eroğlu, A. (2025). 21. yüzyıl becerileri bağlamında 2024 ortaokul Türkçe dersi öğretim programı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 14(2), 587-600. https://doi.org/10.7884/teke.1621698
• Güneş, F. (2019a). Okuryazarlık eğitimi ve bilişsel süreçler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 19(2), 223-241.
• Güneş, F. (2019b). Okuryazarlık yaklaşımları. The Journal of Limitless Education and Research, 4(3), 224-246.
• Hossain, N. U. I., Dayarathna, V. L., Nagahi, M., & Jaradat, R. (2020). Systems thinking: A review and bibliometric analysis. Systems, 8(3), 23. https:// doi.org/10.3390/systems8030023
• Kahramanoğlu, R., Altun, D., & Bakan Kalaycıoğlu, D. (2024). K12 beceriler çerçevesi Türkiye bütüncül modeli: Okuryazarlık becerileri. Millî Eğitim, 53(241). 499-518. https://doi.org/10.37669/milliegitim.1307713
• Kana, F., & Kiler, B. (2021). Ortaokul Türkçe ders kitaplarının öğretim programındaki anahtar yetkinlikler açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(2), 741-755.
• Kayman, F., & Elkatmış, V. (2024). 2019 Türkçe dersi öğretim programı ile 2024 ilkokul Türkçe dersi öğretim programının karşılaştırılması. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Ö15, 61-87. https://zenodo.org/ record/13822842.
• Kennedy, J. (2018). Student and teacher perceptions of multiliterate assignments utilizing 21st century skills. [Unpublished master’s thesis]. Gardner- Webb University.
• Kılınç, Ş. (2025). İlköğretim öğrencilerinin okuryazarlık becerilerinin ölçülmesi: Sistematik inceleme. Millî Eğitim, 54(246), 1147-1196. https://doi. org/10.37669/milliegitim.1593297
• Kivunja, C. (2014). Do you want your students to be job-ready with 21st century skills? Change pedagogies: A paradigm shift from vygotskyian social constructivism to critical thinking, problem solving and siemens’ digital connectivism. International Journal of Higher Education, 3, 81-91. http://dx.doi.org/10.5430/ijhe.v3n3p81
• Krippendorff, K. (2018). Content analysis: An introduction to its methodology (4th ed.). Sage Publications.
• Kurbanoğlu, S. (2010). Bilgi okuryazarlığı: Kavramsal bir analiz. Türk Kütüphaneciliği, 24(4), 723-747.
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (2024a). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli: Öğretim programları ortak metni. https://tymm.meb.gov.tr/ortak-metin
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (2024b). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli: Ortaokul Türkçe dersi öğretim programı.https://tymm.meb.gov.tr/ogretimprogramlari/ ders/ortaokul-turkce-dersi
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (2024c). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli: Öğretim programları okuryazarlığı öğretmen kılavuzu modül 4- sistem düşüncesi ve okuryazarlık becerileri. https://ogmmateryal.eba.gov.tr/kitap/tymm/ tymm-modul4/tymmmodul4.pdf
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) (2024). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli. https:// tymm.meb.gov.tr/
• Meadows, D. H. (2008). Thinking in systems: A primer. Chelsea Green Publishing.
• Memiş, M., & Kalyoncu, M. R. (2024). 2024 Türkçe öğretim programı ile 2019 Türkçe öğretim programının karşılaştırmalı incelenmesi. International Journal of Language Academy, 12(2), 176-199.
• Mengüloğul, G., & Sarıkaya, B. (2024). Eğitimde okuryazarlık becerileri. Asya Studies, 8(30), 41-66.
• Nutbeam, D. (2000). Health literacy as a public health goal: A challenge for contemporary health education and communication strategies into the 21st century. Health Promotion International, 15(3), 259-267.
• OECD (2019a). PISA 2018 results: What students know and can do. OECD Publishing.
• OECD (2019b). Skills Outlook 2019: Thriving in a digital world. OECD Publishing.
• OECD (2023). Taking stock of education reforms for access and quality in Türkiye (OECD Education Policy Perspectives, No. 68). OECD Publishing.
• Oyman Bozkurt, N., & Bozkurt, E. (2024). Systems thinking in education: A bibliometric analysis. Education and Science, 49(218), 205-231. https:// doi.org/10.15390/EB.2024.12634
• Pehlivanlı, B. (2022). Dijital okuryazarlık bağlamında ortaokul Türkçe ders kitapları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kırıkkale Üniversitesi.
• Richmond, B. (1994). Systems thinking/system dynamics: Let’s just get on with it. System Dynamics Review, 10(2-3), 135-157.
• Seher Budak, U., & Defne Ceyhan, G. (2023). Research trends on systems thinking approach in science education. International Journal of Science Education, 46(5), 485–502. https://doi.org/10.1080/09500693.2023.2245106
• Senge, P. M. (1990). The fifth discipline: The art and practice of the learning organization. Doubleday.
• Shannon, E. (2015). Achievement and 21st century skills in elementary school students. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Dowling College.
• Sterman, J. D. (2000). Business dynamics: Systems thinking and modeling for a complex world. McGraw-Hill.
• Şimşek, Ş. (2022). Türkçe ders kitaplarında dijital yetkinlik. Turkish Studies- Education, 17(3), 469- 484.
• UNESCO. (2006). Education for all: Literacy for life. https://unesdoc.unesco. org/ark:/48223/pf0000141673
• Woods-Groves, S. (2015). The human behavior rating scale–brief: A tool to measure 21 century skills of k–12 learners. Psychological Reports, 116(3), 769–796. https://doi.org/10.2466/03.11.PR0.116k29w0