Examining the Leadership Behaviors of School Principals Working in Disadvantaged Areas Aimed at Improving Instruction

Year 2025, Volume: 54 Issue: 247, 1467 - 1504, 01.08.2025

Gülsüm Yıldız Doğuş , Ali Çağatay Kılınç

https://doi.org/10.37669/milliegitim.1505809

Abstract

The purpose of this study is to examine the leadership practices of school principals in disadvantaged areas, with a focus on improving instruction. Utilizing a qualitative research methodology and a case study design, this research involved four school principals and 17 teachers. Data were collected through semi-structured interviews. The findings indicate that school principals enhance instruction by fostering collective consciousness, collaborating with teachers, involving teachers in decision-making processes, and integrating technology. The results are discussed in relation to relevant literature, providing significant implications for policymakers and practitioners.

Keywords

disadvantaged area, school principal, teacher, instructional leadership

Dezavantajlı Bölgelerde Görev Yapan Okul Müdürlerinin Öğretimi Geliştirmeye Dönük Liderlik Davranışlarının İncelenmesi

Abstract

Bu araştırmanın amacı, dezavantajlı bölgelerdeki okullarda görev yapan okul müdürlerinin öğretimi geliştirme yönündeki liderlik pratiklerinin incelenmesidir. Nitel araştırma yöntemi ve durum çalışması deseni kullanılarak gerçekleştirilen çalışma, dört okul müdürü ve 17 öğretmen ile yürütülmüştür. Veriler, yarı-yapılandırılmış görüşmeler aracılığıyla toplanmıştır. Bulgular, okul müdürlerinin kolektif bir bilinç oluşturma, öğretmenlerle iş birliği yapma, öğretmenleri karar süreçlerine dâhil etme ve teknoloji entegrasyonu yoluyla öğretimi geliştirdiklerini ortaya koymaktadır. Araştırma sonuçları, ilgili alanyazına dayalı olarak tartışılmış ve önemli çıkarımlar sunulmuştur.

Keywords

dezavantajlı bölge, okul müdürü, öğretmen, öğretim liderliği

References

• Aksoyalp, Y. (2010). 21. yüzyılda okul yöneticisinin niteliği: Öğretim liderliği. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20, 140–150.
• Aktepe, V. ve Buluç, B. (2014). Sınıf öğretmenlerinin algılarına göre okul yöneticilerinin öğretim liderliği özelliklerinin değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(2), 227–247.
• Arastaman, G., Fidan, İ. Ö. ve Fidan, T. (2018). Nitel araştırmada geçerlik ve güvenirlik: Kuramsal bir inceleme. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 37–75.
• Arıcan, H. (2009). Eğitimde çevre faktörleri ve öğretmen üzerindeki stres etkisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Beykent Üniversitesi.
• Arslan, E. (2022). Nitel araştırmalarda geçerlilik ve güvenilirlik. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 51, 395–407.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368–388.
• Bilgin, R. ve Erbuğ, E. (2021). Eğitimde fırsat eşitsizliği üzerine eleştirel bir değerlendirme. International Journal of Economics Administrative and Social Sciences, 4(2), 231–239.
• Creswell, J. W. (2009). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (3rd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Creswell, J. W. (2012). Educational research: Planning, Conducting, and evaluating quantitative and qualitative research. Boston: Pearson Education.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri (M. Bütün ve S.B. Demir, Çev.). İstanbul: Siyasal. Çelik, H., Baykal, N. B. ve Memur, H. N. K. (2020). Nitel veri analizi ve temel ilkeleri. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 8(1), 379–406.
• Çeviker, A., Mumcu, H. E., Şekeroğlu, Ö. Ö. ve Bayrak, M. (2018). UNICEF’e göre Türkiye’de dezavantajlı kabul edilen grupların sportif etkinliklerle sosyal uyumun sağlanması. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(12), 221–238.
• Darling-Hammond, L. (2000). Teacher quality and student achievement. Education Policy Analysis Archives, 8(1), 1–44.
• Dikmen, T. (2021). Türkiye’de okul sosyal hizmeti uygulamaları: Okul sosyal hizmeti projesi uygulanan okullardaki okul sosyal hizmeti deneyimlerine dair nitel bir araştırma [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi.
• Durgun, Ö. (2011). Türkiye’de yoksulluk ve çocuk yoksulluğu üzerine bir inceleme. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 6(1), 143–154.
• Erişken, E. (2019). Eğitim ve eşitsizlik: Yükseköğretimde eşitsizliğin yeniden üretimi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• Findley B., & Findley D. (1992). Effective schools: The role of principal. Contemporary Education, 63(2), 100–104.
• Geyik, O. (2020). Türkiye’de dezavantajlı gruplara yönelik yapılan mali yardımlar üzerine bir inceleme. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 20(1), 52–66.
• Goddard, R., Goddard, Y., Kim, E., & Miller, R. (2015). A theoretical and empirical analysis of the roles of instructional leadership, teacher collaboration, and collective efficacy beliefs in support of student learning. American Journal of Education, 121(4), 501–530.
• Gören, S. Ç. (2019). Sosyal adalet liderliği, okul yaşam kalitesi ve okula aidiyet duygusu ilişkisi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Gül, H. (2006). Çevresel baskı gruplarının okulun genel işleyişine etkileri (Kocaeli-İzmit örneği). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 71–84.
• Gümüş, S., Bellibaş, M. Ş., and Pietsch, M. (2022). School leadership and achievement gaps based on socioeconomic status: a search for socially just instructional leadership. Journal of Educational Administration, 60(4), 419–438.
• Gümüşeli, A. İ. (1996). Okul müdürlerinin öğretim liderliğini sınırlayan etkenler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 6(6), 201–209.
• Hallinger, P., & Heck, R. H. (1996). Reassessing the principal’s role in school effectiveness: A review of empirical research, 1980-1995. Educational Administration Quarterly, 32(1), 5–44.
• Hallinger, P., & Murphy, J. (1985). Assessing the instructional management behavior of principals. The Elementary School Journal, 86(2), 217–247.
• Hallinger, P., & Murphy, J. (1986). Instructional leadership in effective schools. Retrieved from http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED309535.pdf
• Hallinger, P., Gümüs, S., & Bellibas, M. S. (2020). ‘Are principals instructional leaders yet?’ A science map of the knowledge base on instructional leadership, 1940–2018. Scientometrics, 122(3), 1629–1650.
• Hernandez, D. J. (2011). Double jeopardy: How third-grade reading skills and poverty influence high school graduation. The Annie E. Casey Foundation: New York, NY.
• Kaya, D. ve Konan, N. (2021). Okul yönetimi kararlarına katılım durumlarına ilişkin öğretmen görüşleri. Uygulamada Eğitim ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 1(1), 49–62.
• Kıran, C. (2022). Ümraniye ilçesinde dezavantajlı bölgelerdeki ortaokullarda görev yapan öğretmenlerin yaşadıkları eğitim sorunları (Yüksek lisans projesi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi. İstanbul.
• Kış, A. ve Konan, N. (2014). Okul müdürlerinin öğretimsel liderlik davranışlarını gösterme düzeylerine ilişkin sınıf ve branş öğretmenlerinin görüşleri: Bir meta-analiz. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 3(1), 359–374.
• Kocaman, A. (2008). Ailenin sosyokültürel ve sosyoekonomik durumunun öğrencinin okul başarısına etkisi: İnönü EML örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Beykent Üniversitesi.
• Koçak, T. (2014). Okul fiziki çevresinin okula ilişkin algısı: İstanbul ili-Başakşehir ve Bayrampaşa ilçeleri örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fatih Üniversitesi.
• Kuddaş, N. B. (2022). Kırsal bölgelerde sosyal kalkınma ve sosyal hizmet [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Lezotte L. W. (1991). Correlates of effective schools the first and secondary generations. Effective School Products. USA, Michigan, 1–16.
• Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic inquiry. Newbury Park, CA: Sage.
• Llorent-Bedmar, V., Cobano-Delgado, V., & Navarro-Granados, M. (2019). School leadership in disadvantaged contexts in Spain: Obstacles and improvements. Educational Management Administration & Leadership, 47(1), 147–164.
• Lupton, R. (2004). Schools in disadvantaged areas: Recognising context and raising quality. LSE STICERD Research Paper No. CASE076.
• Marks, H. M., & Printy, S. M. (2003). Principal leadership and school performance: An integration of transformational and instructional leadership. Educational Administration Quarterly, 39(3), 370–397.
• Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber (Çev. Ed. S Turan). Ankara: Nobel.
• O’Donnell, R. J., & White, G. P. (2005). Within the accountability era: Principals’ instructional leadership behaviors and student achievement. NASSP Bulletin, 89(645), 56–71.
• OECD. (2022). PISA 2022 Türkiye raporu. OECD Publishing.
• Oktan, M., Kuru, S., Şentürk, S., Çelenk, O. ve Ünal, G. (2023). Okul yöneticileri ve öğretmenlerin motivasyon ile ilgili yapılan bilimsel çalışmalarda elde edilen sonuçların içerik analizi. Social Sciences Studies Journal, 9(108), 5457–5474.
• Omarköy, Ç. (2023). Dezavantajlı bölgelerdeki okullarda teknoloji kullanımının toplumsal eşitlik temelinde değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi.
• Özbaş, M. (2018). Dezavantajlı sosyolojik tabakalarda zorunlu eğitim sürecini etkileyen değişkenler. Kastamonu Eğitim Dergisi, 26(4), 1143–1154.
• Özcan, K., Balyer, A. ve Yıldız, A. (2018). Ekonomik olarak dezavantajlı bölgelerde görev yapan ortaokul müdürlerinin liderlik davranışları. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 532–547.
• Özdemir, M. ve Kalaycı, H. (2013). Okul bağlılığı ve metaforik okul algısı üzerine bir inceleme: Çankırı ili örneği. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(4), 2125–2137.
• Özdemir, S. ve Sezgin, F. (2002). Etkili okullar ve öğretim liderliği. Kırgızistan Manas Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3), 266–282.
• Özkan, M., Karakurt, N. ve Yaşar, İ. (2022). Zengin okul çevresi, büyük öz kaynak: Okul aile birliği gelirlerinin okul çevresinin sosyoekonomik düzeyine göre incelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 12, 17–32.
• Pashiardis, P., Savvides, V., Lytra, E., & Angelidou, K. (2011). Successful school leadership in rural contexts: The case of Cyprus. Educational Management Administration & Leadership, 39(5), 536–553.
• Polat, S., Uğurlu, C. T. ve Aksu, M. B. (2018). Okul yöneticilerinin kendi mesleki gelişimleri ve okulu geliştirmeye yönelik liderlik davranışlarına ilişkin görüşleri. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 6(1), 205–224.
• Polatcan, M. ve Cansoy, R. (2018). Türkiye’de etkili okul araştırmaları: Ampirik araştırmaların analizi. Sakarya University Journal of Education, 8(3), 8–24.
• Sanchez, J., & Watson, J. (2021). Effective instructional leadership practices in high performing elementary schools. Journal of School Administration Research and Development, 6(2), 60–70.
• Savaş Yalçın, M. (2022). Türkiye’de eğitimde fırsat eşitliğini sağlamaya yönelik politika ve uygulamaların değerlendirilmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Shenton, A. K. (2004). Strategies for ensuring trustworthiness in qualitative research projects. Education for information, 22(2), 63–75.
• Subaşı, M. ve Okumuş, K. (2017). Bir araştırma yöntemi olarak durum çalışması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(2), 419–426.
• T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2022). Sosyoekonomik Gelişmişlik Endeksi (SEGE) Raporu. https://www.sanayi.gov.tr/assets/pdf/birimler/2022-ilce-sege.pdf
• Taşdemir, A. (2016). Sosyoekonomik açıdan dezavantajlı bölgelerde görev yapan sosyal bilgiler öğretmenlerinin sosyal bilgiler öğretiminde karşılaştıkları sorunlar (Ağrı ili örneği) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi.
• Teddlie, C., Falkowski C., Stringfield, S., Desselle S., & Garvue R. (1984). The Louisiana school effectiveness study: Phase two, 1982-84. Baton Rouge: Louisiana Department of Education.
• Tosun, A., Ay, M. H. ve Koçak, S. (2020). Yönetici gözüyle dezavantajlı okullar: Sosyal adaletin sağlanması için çözüm önerileri. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 8(3), 980–999.
• Tutar, H. (2022). Nitel araştırmalarda geçerlilik ve güvenilirlik: Bir model önerisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 117–140.
• Walker, J. E. (1990). The skills of exemplary principals. NASSP Bulletin, 74(524), 48–55.
• Yaşar, M. C. ve Aral, N. (2011). Altı yaş çocuklarının yaratıcı düşünme becerilerine sosyoekonomik düzey ve anne baba öğrenim düzeyinin etkisinin incelenmesi, Kuramsal Eğitimbilim, 4(1), 137–145.
• Yıldırım, A. (1999). Nitel araştırma yöntemlerinin temel özellikleri ve eğitim araştırmalarındaki yeri ve önemi. Eğitim ve Bilim Dergisi, 23(112), 7–17.
• Yıldız, A. D. (2016). Tarım işçisi ailelerin çocuklarının okul sürecinde deneyimledikleri sorunların anadil bağlamında ele alınması. Bilim ve Toplum Dergisi, 14(55), 102–116.
• Yiğit, B. ve Kaya, M. (2020). Okul yöneticilerin öğretimsel liderlik davranışlarının incelenmesi. Akademik Platform Eğitim ve Değişim Dergisi, 3(1), 79–90.
• Yin, R. K. (2018). Case study research and applications. Thousand Oaks, CA: Sage.
• Yolcuoğlu, İ. G. (2010). Çocukların ihmal-istismara uğramasında aile ve çocuklara yönelik risk faktörleri ve sosyal hizmet müdahalesi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 21(1), 73–83.
• Yüce, Ö., Özocak, G. ve Yüce, D. (2024). Fırsat eşitliği ve etkililik bağlamında destekleme ve yetiştirme kursları. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 11(1), 309–343.