Ortaokullarda Dezavantajlılığın Öğrencilere Maliyeti

Year 2025, Volume: 54 Issue: 247, 1505 - 1536, 01.08.2025

Ayşe Şimşek , Emine Önder

https://doi.org/10.37669/milliegitim.1576314

Abstract

Eğitim, bireylerin kişisel gelişimlerini, toplumsal entegrasyonlarını ve ekonomik refahlarını arttırmada kritik bir rol oynar. Ancak, dezavantajlılık durumunda olan öğrenciler için eğitim süreci birçok engel ve zorlukla doludur. Bu bakımdan araştırmada, okulların dezavantajlı öğrenci profilini, dezavantajlı öğrencileri tespit etme yollarını ve dezavantajlılığın öğrenciler üzerindeki etkisini incelemek amaçlanmıştır. Nitel araştırma yöntemlerine dayalı gerçekleştirilen çalışmada olgubilim deseni kullanılmıştır. Araştırma Antalya ili Kepez ilçesinde yüksek dezavantajlı öğrenci oranına sahip on okulda görev yapan 19 okul yöneticisi, 33 öğretmen ve 26 öğrencinin katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırma verileri katılımcılarla yüz yüze gerçekleştirilen yarı yapılandırılmış görüşmeler aracılığıyla elde edilmiştir. Elde edilen araştırma verileri MAXQDA 2020 nitel veri analiz yazılımında içerik analizi yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmanın sonuçlarına göre okullarda ailesel, bireysel, çevresel ve sosyokültürel özelliklere bağlı farklı açılardan dezavantajlı öğrenciler bulunmaktadır. Dezavantajlı öğrencilerin tespiti için okullarda belge/formlar ve etkileşime dayalı yollar kullanılmaktadır. Dezavantajlılık öğrenciler üzerinde akademik, sosyal, psikolojik, davranışsal, fiziksel ve diğer açılardan birçok etki oluşturmaktadır. Bu bakımdan araştırmada dezavantajlı olmanın öğrencilerin eğitim hayatına etkilerinin oldukça geniş kapsamlı ve ciddi olduğu, bu durumun öğrencilerin eğitim süreçlerinde pek çok açıdan eşitsizliklere yol açtığı belirlenmiştir. Bu nedenlere bağlı olarak da dezavantajlı öğrencilere yönelik destek ve çözüm programlarının hayata geçirilmesinin eğitim sisteminin öncelikli hedeflerinden biri olması gerektiği görülmüştür.

Keywords

dezavantajlı öğrenci, dezavantajlı öğrencilerin tespiti, dezavantajlılığın etkisi, nitel çalışma, ortaokul

Ethical Statement

Bu araştırma, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Sosyal ve Beşerî Bilimler kurulunun 25/05/2022 tarihli E-79673485-302.08.01-163642 sayılı kararı ile alınan izinle yürütülmüştür.

The Cost of Disadvantage to Students in Middle Schools

Abstract

Education plays a critical role in enhancing individuals' personal development, social integration, and economic well-being. However, for disadvantaged students, the educational process is filled with numerous obstacles and challenges. This study aims to examine the profile of disadvantaged students in schools, the ways to identify disadvantaged students, and the impact of disadvantage on students. The study, conducted using qualitative research methods, employs a phenomenological design. It was carried out in 10 schools with a high proportion of disadvantaged students in the Kepez district of Antalya province, with the participation of 19 school administrators, 33 teachers, and 26 students. The research data were obtained through semi-structured interviews conducted face-to-face with participants and analyzed using content analysis with the MAXQDA 2020 qualitative data analysis software. According to the results, students in schools experience disadvantage from various perspectives related to familial, individual, environmental, and sociocultural factors. To identify disadvantaged students, schools use documents/forms and interaction-based methods. Disadvantage has numerous effects on students academically, socially, psychologically, behaviorally, physically, and in other areas. The study found that the impact of disadvantage on students' educational experiences is broad and severe, leading to inequalities in many aspects of their educational journey. Therefore, it was concluded that implementing support and solution programs for disadvantaged students should be one of the primary goals of the education system.

Keywords

disadvantaged student, identification of disadvantaged students, impact of disadvantage, qualitative study, middle school

References

• Adaman, F., & Keyder, Ç. (2005). Poverty and social exclusion experienced in slum and collapsed areas of big provinces in Turkey (Türkiye’de büyük kentlerin gecekondu ve çöküntü mahallelerinde yaşanan yoksulluk ve sosyal dışlanma). Ankara: Ministry of Labor and Social Security and European Commission Delegation of Turkey.
• Arslan, A. (2018). Türkiye’de dezavantajlı ve risk altındaki çocuklara yönelik kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetleri: Bir kurumsal sosyal sorumluluk projesi incelemesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ sayfasından erişilmiştir.
• Aykurt, A. Y. (2020). 21. yüzyılda sosyal sorunlar ve dezavantajlı gruplar. Journal of Awareness (JoA), 5(3), 427-448. https://doi.org/10.26809/joa.5.031
• Bakış, O., Levent, H., İnsel, A. ve Polat, S. (2009). Türkiye’de eğitime erişimin belirleyicileri. Türkiye’de eğitimde eşitliğin geliştirilmesi için verilere dayalı savunu projesi araştırma raporu. İstanbul: Sabancı Üniversitesi İstanbul Politikalar Merkezi. http://www.egitimreformugirisimi.org/wpcontent/uploads/2017/03/TurkiyedeEgitimeErisiminBelirleyicileri-1.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Bayır, Ö. G. (2019). Dezavantajlı gruptaki çocuklarla eğitim süreci: Sınıf öğretmeni adaylarının görüşleri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 451-464. https://eds.p.ebscohost.com/eds/pdfviewer/pdfviewer?vid=0&sid=2c834704-e0b6-4337-af49-a95bfe0c2283%40redis sayfasından erişilmiştir.
• Börü, N. (2019). İlk okullarda sosyal adaletin gelişimine yönelik uygulamaların ve okul müdürlerinin liderlik davranışlarının değerlendirilmesi. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 10(20), 132-164. https://dergipark.org.tr/en/pub/eibd/issue/51497/668383 sayfasından erişilmiştir.
• Chiu, M. M., & Walker, A. (2007). Leadership for social justice in Hong Kong schools. Journal of Educational Administration, 45(6), 724-739. https://doi.org/10.1108/09578230710829900
• Conger, R. D. & Donnellan, M.B. (2007). An interactionist perspective on the socioeconomic context of human development, Annual Review of Psychology, 58, 175-199. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.58.110405.085551
• Creswell, J. W. (2021). Karma yöntem araştırmalarına giriş (M. Sözbilir, Çev.). Pegem Yayıncılık.
• Çiftçi, Ç. ve Çağlar, A. (2014). Ailelerin sosyoekonomik özelliklerinin öğrenci başarısı üzerindeki etkisi: Fakirlik kader midir? Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 11(2), 154-175. https://doi.org/10.14687/ijhs.v11i2.2914
• Eğitim Reformu Girişimi [ERG]. (2008). Eğitim izleme raporu. İstanbul: ERG. https://www.egitimreformugirisimi.org/ sayfasından erişilmiştir.
• ERG. (2014). Türkiye eğitim sisteminde eşitlik ve akademik başarı araştırma raporu ve analiz. İstanbul: Eğitim Reformu Girişimi. https://www.egitimreformugirisimi.org/ sayfasından erişilmiştir.
• ERG. (2017). Eğitim İzleme Raporu 2016-2017. İstanbul: ERG. https://www.egitimreformugirisimi.org/ sayfasından erişilmiştir.
• European Commission. (2014). Key daya on early childhood education and care in Europe. Eurydice and Eurostat Report. Luxembourg: Publications Office of the European Union. Retrieved from https://ec.europa.eu/eurostat/documents/3217494/5785249/EC-01-14-484-EN.PDF/cbdf1804-a139-43a9-b8f1-ca5223eea2a1
• Ferguson, B., Tilleczek, K., Boydell, Rummens, A. & Roth Edney, D. (2007). Early school leavers: Understanding the lived reality of student disengagement from secondary school. Retrieved from http://www.edu.gov.on.ca/eng/policyfunding/reports.htm
• Giddens, A. (2005). Sosyal teorinin temel problemleri. (Çev. Ümit Tatlıcan). Paradigma Yayınları.
• Isenberg, E., Max, J., Gleason, P., Potamites, L., Santillano, R., Hock, H. ve Hansen, M. (2013). Access to effective teaching for disadvantaged students (NCEE 2014-4001). Washington, DC: National Center for Education Evaluation and Regional Assistance, Institute of Education Sciences, U.S. Department of Education.
• Kardaş, D. (2014). Dezavantajlı olarak kabul edilen öğrencilerin okuma anlama gelişimlerini etkileyen unsurlar ve çözüm önerileri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ sayfasından erişilmiştir.
• Kaymaz, A. (2023). Öğretmen görüşlerine göre dezavantajlı öğrencilerin ve ailelerinin eğitime karşı tutumları. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 14(2), 1-16. https://dergipark.org.tr/en/pub/aduefebder/issue/82089/1266392
• Kazu, İ. Y. (2019). Sosyoekonomik açıdan dezavantajlı kişilerin eğitimleri sırasında karşılaştıkları sorunlar. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (34), 38-47. https://doi.org/10.14582/DUZGEF.1912
• Koçak, S. ve Bostancı, A. B., (2019). Sınıf yönetiminde sosyal adalet. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi (JFES), 52(3), 915-942. https://doi.org/10.30964/auebfd.597200
• Leiva, F. M., Ríos, F. J. M., & Martínez, T. L. (2006). Assessment of interjudge reliability in the open-ended questions coding process. Quality and Quantity, 40, 519-537. DOI:10.1007/s11135-005-1093-6
• Lyu, M., Li, W., & Xie, Y. (2019). The influences of family background and structural factors on children’s academic performances: A cross-country comparative study. Chinese Journal of Sociology, 5(2), 173-192. Retrieved from https://www.cjs.shu.edu.cn/EN/Y2019/V5/I2/173
• McLoyd, V. C. (1998). Socioeconomic disadvantage and child development. American Psychologist, 53(2), 185–204. https://doi.org/10.1037/0003-066X.53.2.185
• McWhirter, J. J., McWhirter, B. T., McWhirter, E. H. and McWhirter, R. J. (2004). At risk youth: A comprehensive response. Belmont, CA: Thomson Brooks/Cole.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. sage.
• Nalbant, A. ve Babaoğlan, E. (2016). Risk altındaki öğrenciler: Yozgat örneği. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 7(3), 11-30. http://www.e-ijer.com/en/download/article-file/265955 sayfasından erişilmiştir.
• Odgers, C. L., Caspi, A., Russell, M. A., Sampson, R. J., Arseneault, L., & Moffitt, T. E. (2012). Supportive parenting mediates neighborhood socioeconomic disparities in children’s antisocial behavior from ages 5 to 12. Development and psychopathology, 24(3), 705-721. DOI: 10.1017/S0954579412000326
• OECD. (2017). PISA 2015 results (Volume III): students’ well-being. Paris: PISA OECD Publishing. Retrieved from https://www.oecd.org/pisa/
• Oral, I. ve McGivney, E. J. (2014). Türkiye eğitim sisteminde eşitlik ve akademik başarı. Eğitim reformu girişimi raporu. https://www.egitimreformugirisimi.org/turkiye-egitim-sisteminde-esitlik-ve-akademik-basari/ sayfasından erişilmiştir
• Ozan, M. B., Şener, G., Polat, H. ve Yaraş, Z. (2015). Eğitim sektöründe swot analizi: Elazığ ili örneği. Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, 2(1), 125-148. https://dergipark.org.tr/tr/pub/had/issue/32297/358845 sayfasından erişilmiştir.
• Özbaş, M. (2018). Dezavantajlı sosyolojik tabakalarda zorunlu eğitim sürecini etkileyen değişkenler. Kastamonu Eğitim Dergisi, 26(4), 1143-1154. https://doi.org/10.24106/kefdergi.434262
• Özcan, K., Balyer, A. ve Yıldız, A. (2018). Ekonomik olarak dezavantajlı bölgelerde görev yapan ortaokul müdürlerinin liderlik davranışları. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 532-547. https://doi.org/10.17860/mersinefd.434775
• Stubbs, S. (2008). Inclusive education: Where there are few resources. Oslo: The Atlas Alliance.
• Tomul, E. (2009). İlköğretim okullarındaki sosyal adalet uygulamalarına ilişkin yönetici görüşleri. Eğitim ve Bilim, 34(152). 126-137. http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/597 sayfasından erişilmiştir.
• UNESCO (1997). Alternative education strategies for disadvantaged groups. Paris: International Institute for Educational Planning. Retrieved from https://unesdoc.unesco.org/
• UNESCO (2010). Educational marginalization across developed and developing countries, Paper commissioned for the EFA Global Monitoring Report 2010, Reaching the marginalized. Retrieved from https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186583/PDF/186583eng.pdf.multi
• UNESCO (2010). Educational marginalization across developed and developing countries, Paper commissioned for the EFA Global Monitoring Report 2010, Reaching the marginalized. Retrieved from https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186583/PDF/186583eng.pdf.multi
• UNICEF (2016). The State of the World’s Children, New York, Retrieved from http://www.unicef.org/publications/files/UNICEF_SOWC_2016.pdf