A Systematic Review of Graduate Studies on Educational Inclusion in Türkiye

Year 2025, Volume: 54 Issue: 247, 1419 - 1466, 01.08.2025

Elif Iliman Püsküllüoğlu

https://doi.org/10.37669/milliegitim.1586204

Abstract

This study aimed to investigate graduate research on educational inclusion in Türkiye. The study was a systematic review. The review included 100 graduate theses from the Council of Higher Education of Türkiye (YÖK) National Thesis Center using the keywords "inclusion" and “inclusive education”. The studies were examined by type, methodology, year, sample/study group, the city data collected, disciplines, subject, and the results they produced. The research showed that most educational inclusion studies were at the master's level. Nearly half of the assessed research was done within two years. Turkish educational inclusion research was mostly qualitative. In graduate research on educational inclusion, teachers' viewpoints dominated sampling and study groups, and Istanbul was the city from which the most data collected for the graduate thesis. Inclusion in education was particularly explored in educational administration, elementary education, and curriculum and instruction. Teacher attitudes dominated graduate research on educational inclusion, although refugee and special needs education were also important. From the results of postgraduate theses on inclusion in education, it was understood that although there was awareness and good practices in the Turkish education system, there were problems both in legislation and practice and still much work to be done with the participation of all stakeholders. Given the research findings and the importance of inclusion in education, undergraduate and graduate knowledge production should cover inclusion more, especially in teacher training programs. This approach establishes the groundwork for an inclusive society in which educators, administrators, scholars, and policymakers collaborate, ensuring that all persons may access educational opportunities tailored to their needs.

Keywords

education policies, education for all, inclusive education

Türkiye’de Eğitimde Kapsayıcılık ile İlgili Yapılmış Lisansüstü Çalışmaların Sistematik İncelemesi

Abstract

Bu çalışmanın amacı Türkiye’de eğitimde kapsayıcılık ile ilgili yapılmış lisansüstü çalışmaların incelenmesidir. Çalışma sistematik derlemedir. Çalışmanın temel amacı doğrultusunda YÖK Ulusal Tez Merkezi’nde “kapsayıcılık” ve “kapsayıcı eğitim” anahtar kelimeleri kullanılarak ulaşılan 100 lisansüstü çalışma bu incelemeye dahil edilmiştir. Çalışmalar tür, yöntem, yıl, örneklem/çalışma grubu, disiplinleri, verilerin toplandığı şehirler, konu ve ürettikleri sonuçlar bakımından incelenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre eğitimde kapsayıcılık konusunda çalışmaların çoğunluğu yüksek lisans düzeyinde gerçekleşmiştir. İncelenen çalışmaların yaklaşık yarısının son iki yılda gerçekleştiği görülmektedir. Eğitimde kapsayıcılık konusunda Türkiye’de gerçekleşen çalışmalarda en çok nitel yöntemler kullanılmıştır. Eğitimde kapsayıcılık lisansüstü çalışmalarında örneklem ve çalışma gruplarında en çok öğretmenlerin görüşlerinden yararlanılmış ve araştırmalar için en çok verinin toplandığı il İstanbul’dur. Eğitimde kapsayıcılık konusunun en çok çalışıldığı anabilim/bilim dalları arasında eğitim yönetimi, sınıf eğitimi ve eğitim programları ve öğretimi yer almaktadır. Eğitimde kapsayıcılık lisansüstü çalışmalarında en çok ele alınan konu öğretmen tutumudur. En çok çalışılan konular arasında mülteci çocukların eğitimi ve özel gereksinimli çocukların eğitimi de bulunmaktadır. Eğitimde kapsayıcılık ile ilgili lisansüstü tezlerin sonuçlarından eğitim sisteminde konuya ilişkin farkındalık ve gerçekleştirilen iyi uygulamalar olmasına rağmen hem mevzuatta hem de uygulamada sorunların olduğu ve tüm paydaşların katılımıyla yapılması gereken çok iş olduğu anlaşılmaktadır. Tüm bu araştırma sonuçları ve eğitimde kapsayıcılığın önemi göz önünde bulundurulduğunda eğitimde kapsayıcılık konusuna lisans ve lisansüstü düzeyde bilgi üretiminde ve özellikle öğretmen yetiştirme programlarında daha çok yer verilmesi önerilebilir. Böylelikle öğretmenlerin, yöneticilerin, akademisyenlerin ve politika yapıcıların iş birliği içinde çalışabileceği, tüm bireylerin gereksinimleri doğrultusunda eğitim olanaklarından yararlanabileceği kapsayıcı bir toplumun temelleri atılabilir.

Keywords

eğitim politikaları, herkes için eğitim, kapsayıcı eğitim

References

• Ainscow, M. (2005). Developing inclusive education systems: What are levers for change. Journal of Educational Change, 6(2), 109-124. https://doi.org/10.1007/s10833-005-1298-4
• Ainscow, M. (2020). Promoting inclusion and equity in education: lessons from international experiences, Nordic Journal of Studies in Educational Policy, 6(1), 7-16. DOI: 10.1080/20020317.2020.1729587
• Akgündüz, M. M. (2021). Kapsayıcı eğitimin hukuki dayanakları. In P. O. Taneri (Ed.), Kuramdan uygulamaya kapsayıcı eğitim (pp. 45-66). Pegem Akademi. DOI 10.14527/9786052418345
• Aktekin, S. (Ed.). (2017). Sınıfında Yabancı Uyruklu Öğrenci Bulunan öğretmenler için el kitabı. Millî Eğitim Bakanlığı Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü.
• Amaç, Z. (2021). Kapsayıcı eğitim ve ilkokul öğretmenleri: Sistematik bir inceleme. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(19), 74-97. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1588494
• Armstrong, F., & Barton, L. (2008). Policy, experience and change and the challenge of inclusive education: The case of England. In L. Barton & F. Armstrong (Eds.), Policy, experience and change: Cross-cultural reflections on inclusive education (pp. 5-18). Springer. https://doi.org/10.1007/978-1-4020-5119-7_2
• Aytaç, T., Taş, B., & Çetin, S. (2023). Küreselleşme, göç, çok kültürlülük bağlamında kapsayıcı eğitime bir bakış. İçinde Y. Yılmaz (Ed.), Yazıtlardan Dijitale Türkçe: Cumhuriyet’in 100. Yılına Armağan (ss. 84-102). FENOMEN & RumeliYA Yayıncılık Publishing.
• Barton, L., & Armstrong, F. (2008). Introduction. In L. Barton & F. Armstrong (Eds.), Policy, experience and change: Cross-cultural reflections on inclusive education (pp. 1-4). Springer. https://doi.org/10.1007/978-94-6209-422-2 Basic Law on National Education No. 1739 (Milli Eğitim Temel Kanunu) (1973). Official Gazette (Resmi Gazete) 14574. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.1739.pdf
• Bildirici Çalık, E. (2024, Mayıs 23-25). Kapsayıcı liderlik literatürünün Vosviewer ile bibliyometrik analizi. [Konferansta Sunulan Sözlü Bildiri]. 32. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi. Giresun. https://yonorg2024.giresun.edu.tr/Files/ckFiles/yonorg2024-giresun-edu-tr/32.%20Ulusal%20Y%C3%B6netim%20ve%20Organizasyon%20Kongresi%20Bildiriler%20Kitab%C4%B1.pdf
• Cook, B. G., & Cook, L. (2020). An examination of highly cited research on inclusion. In J. M. Kauffman (Ed.), On educational inclusion, meanings, history, issues and international perspectives (pp. 130-159). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780429344039
• Creswell, J. W. (2015). Nitel araştırma yöntemleri, beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni (Bütün, M. & Demir, S. B. Çev. Ed.). Siyasal.
• Crossley, N., & Hewitt, D. (2021). Inclusion, a principled guide for school leaders. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780429326370
• Davies, P. (2000). The relevance of systematic reviews to educational policy and practice. Oxford Review of Education, 26(3-4), 365-378. https://doi.org/10.1080/713688543
• Decree Law No. 573 on Special Education (573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname). (1997). Official Gazette (Resmi Gazete) 23011. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/4.5.573.pdf
• Düşkün, Y. (2016). Türkiye’de ortaöğretimde kapsayıcı eğitim durum analizi. Eğitim Reformu Girişimi. https://www.egitimreformugirisimi.org/wp-content/uploads/2017/03/ERG_KapsayiciEgitim_DurumAnalizi.pdf
• Eranıl, A. K., & Kasalak, G. (2024). Yet another crisis? Syrian refugee children and Turkish education system in turbulence. TED Education and Science, 49(219), 97-126. DOI: 10.15390/EB.2024.12328
• Erçiçek, B., Ünay, E., & Günal, Y. (2022). Bütünleştirmenin özel gereksinimli öğrenciler üzerindeki etkisinin okul öncesi öğretmen görüşlerine göre incelenmesi. Millî Eğitim, 51(235), 1917-1934. https://doi.org/10.37669/milliegitim.878220
• Erdoğan, A., Hoplamaz, F., Atmaca, G., & Kesik, A. (2022). Okul yöneticilerinin kapsayıcı eğitime ilişkin görüşleri, yaşadıkları sorunlar ve çözüm önerileri. Mustafa Kemal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(10), 231-246. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2780353
• Flores, M. A. (2023) Why teacher education matters even more. European Journal of Teacher Education, 46(5), 747-751. DOI: 10.1080/02619768.2023.2298631
• Glesne, C. (2013). Nitel araştırmaya giriş (4. baskı). (Ersoy, A. & Yalçınoğlu, P. Çev. Ed). Anı. Graham, L. J. (2024). What is inclusion... and what is it not? In L. J. Graham (Ed.), Inclusive Education for the 21st Century (pp. 18-37). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003116073
• Gültekin Talayhan, Ö., & Sakız, H. (2022). Beşinci sınıf İngilizce dersi öğretim programının kapsayıcı eğitim ilkeleri tarafından incelenmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 12(2), 574-590. https://doi.org/10.24315/tred.881080
• Güner Yıldız, N., Köse, H., & Akın, E. (2022). Classroom management: Significance in inclusive education, current problems and proposed solutions. Ankara University Faculty of Educational Sciences Journal of Special Education, 23(3), 699-720. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.856085
• Grant, M. J., & Booth, A. (2009). A typology of reviews: an analysis of 14 review types and associated methodologies. Health information & libraries journal, 26(2), 91-108. DOI: 10.1111/j.1471-1842.2009.00848.x
• Hehir, T., & Katzman, L. (2012). Effective inclusive schools, designing successful schoolwide programs. Josset Bass.
• Kauffman, J. M., & Badar, J. (2020). Definitions and other issues. In J. M. Kauffman (Ed.), On educational inclusion, meanings, history, issues and international perspectives (pp. 1-24). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780429344039
• Lasserson, T. J., Thomas, J., & Higgins, J. P. (2019). Starting a review. In J. P. T. Higgings & J. Thomas (Eds.), Cochrane Handbook for Systematic Reviews of Interventions (2nd ed.) (pp. 1-12). Wiley Blackwell. DOI:10.1002/9781119536604
• Law No. 5378 on the Disabled Persons (5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun). (2005). Official Gazette (Resmi Gazete) 25868. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5378&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 Law No. 6548 on Foreigners and International Protection (6548 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu) (2013). Official Gazette (Resmi Gazete) 28615. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6458&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Messiou, K. (2017). Research in the field of inclusive education: time for a rethink? International Journal of Inclusive Education, 21(2), 146-159. https://doi.org/10.1080/13603116.2016.1223184
• Methlagl, M. (2022). Mapping inclusive education 1980 to 2019: A bibliometric analysis of thematic clusters and research directions. Issues in Educational Research, 32(1), 225-247. https://www.iier.org.au/iier32/methlagl.pdf
• Ministry of Interior (İçişleri Bakanlığı) (2014). Temporary Protection Regulation No. 6883 (6883 sayılı Geçici Koruma Yönetmeliği). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/10/20141022-15-1.pdf
• Ministry of National Education (Millî Eğitim Bakanlığı). (2018). Regulation on Special Education Services (Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180707-8.htm
• Newman, M., & Gough, D. (2020). Systematic reviews in educational research: methodology, perspectives, and application. In O. Zawacki-Richter, M. Kerres, S. Bedenlier, M. Bond, K. & Buntins (Eds.), Systematic Reviews in Educational Research: Methodology, Perspectives and Application (pp. 3-22). Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-658-27602-7
• Öncel, G., & Akgül E. (2024). Expectations of Syrian refugee and Turkish parents living in Gaziantep from preschool teachers in the context of inclusive education. Erzincan University Journal of Education Faculty, 26(1), 151-161. https://doi.org/10.17556/erziefd.1297298
• Palaz, T., Kılıçoğlu, G., Kılcan, T., & Erbaş, S. (2023). Kapsayıcı eğitim alanında yapılan araştırmalara yönelik bir inceleme. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43(3), 2407-2443. https://doi.org/10.17152/gefad.1336951
• Petticrew, M., & Roberts, H. (2006). Systematic reviews in the social sciences: A practical guide. John Wiley & Sons. DOI:10.1002/9780470754887
• Sakız, H. (2016). Ability, examination and inclusive education: Stretching the hard lines of the educational system. Educational Process: International Journal, 5(1), 65-75. DOI: 10.12973/edupij.2016.51.5
• Sakız, H. (2022). Kapsayıcı eğitimin psikolojisi: Güncel eğilimler, güncellenen uygulamalar. Turkish Journal of Special Education Research and Practice, 4(1), 1-26. https://doi.org/10.37233/TRSPED.2022.0120
• Sakız, H., Ekinci, A. & Baş, G. (2020). Inclusive education for religious minorities: The Syriacs in Türkiye. Social Inclusion, 8(3), 296-306. https://doi.org/10.17645/si.v8i3.3073
• Shrestha, P., & Bhattarai, P. C. (2024). How “inclusive” has the inclusive education been? Journal of Higher Education Theory & Practice, 24(2), 203-212. https://doi.org/10.33423/jhetp.v24i2.6803
• Spandagou, I. (2021). Inclusive education is another country, developments, obstacles and resistance to inclusive education. International Journal of Inclusive Education, 29(1), 1-15. DOI: 10.1080/13603116.2021.1965805
• Şimşek, H., Dağıstan, A., Şahin, C., Koçyiğit, E., Dağıstan Yalçınkaya G., Kart, M., & Dağdelen, S. (2019). Kapsayıcı eğitim bağlamında Türkiye’de temel eğitim programlarında çokkültürlülüğün izleri. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 177-197. DOI: 10.31592/aeusbed.563388
• Taneri, P. O., Özbek, Ö. Y., Altunoğlu, A., Avcı, E., & Aşiret, S. (2020, Aralık 23-24). Kapsayıcı eğitime yönelik tutum ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. [Konferansta sunulan tam metin bildiri] 8. Sosyal Beşerî ve Eğitim Bilimleri Kongresi. İstanbul. https://hdl.handle.net/11511/82063
• Taneri, P. O. (2024, Ekim 10-12). Engelliliğin ötesinde: Türkiye’de eğitimde kapsayıcılığın kapsamının incelenmesi. [Konferansta sunulan özet metin bildiri] 12. Uluslararası Eğitim Programları ve Öğretimi Kongresi. Ağrı. /https://epo-der.org/wp-content/uploads/2024/12/ICCI-EPOK-2024-Bildiri-Ozetleri-Kitabi.pdf
• Taneri, P. O., & Özbek, Ö. Y. (2023a). Okul yöneticilerinin kapsayıcı eğitime ilişkin farkındalıkları üzerine sanat temelli bir çalışma. Çankırı Karatekin Üniversitesi Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi, 11(1), 75-96. https://doi.org/10.57115/karefad.1276345
• Taneri, P. O., & Özbek, Ö. Y. (2023b). Promoting diversity and culturally responsive pedagogy in higher education. International Journal of Turkish Educational Sciences, 11(21), 765-813. https://doi.org/10.46778/goputeb.1333036
• Tavares, V. (2024) Feeling excluded: international students experience equity, diversity and inclusion, International Journal of Inclusive Education, 28(8), 1551-1568, DOI: 10.1080/13603116.2021.2008536
• The Constitution of the Republic of Türkiye (T.C. Anayasası). (amend. 1982). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf
• The Council of Higher Education (Yükseköğretim Kurulu) (2018). New teacher training undergraduate programs. (Yeni öğretmen yetiştirme lisans programları). Retrieved 02.02.25 from https://www.yok.gov.tr/kurumsal/idari-birimler/egitim-ogretim-dairesi/yeni-ogretmen-yetistirme-lisans-programlari
• The Council of Higher Education (Yükseköğretim Kurulu) (n.d.). Teacher Training Undergraduate Programs. (Öğretmen Yetiştirme Lisans Programları). Retrieved 02.02.25 from https://www.yok.gov.tr/Documents/Kurumsal/egitim_ogretim_dairesi/Yeni-Ogretmen-Yetistirme-Lisans-Programlari/AA_Sunus_%20Onsoz_Uygulama_Yonergesi.pdf
• Tomlinson, S. (2017). A sociology of special and inclusive education, exploring the manufacture of inability. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315646237
• United Nations. (1949). Universal declaration of human rights. https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights
• UNESCO (1994a). World Declaration on education for all and framework for action to meet basic learning needs. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000127583
• UNESCO (1994b). The Salamanca Statement and Framework for Action on Special Needs Education. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000098427
• UNESCO (2005). Guidelines for Inclusion: Ensuring Access to Education for All. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000140224
• UNESCO (2008). Inclusive Education: The Way of the Future, Conclusions and Recommendations of the 48th Session of the International Conference on Education (ICE). https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000180629 UNESCO (2013, June). Inclusive education. Education sector technical notes 14. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000222124
• UNESCO (2021). Reaching out to all learners: A resource pack for supporting inclusion and equity in education. https://www.ibe.unesco.org/sites/default/files/medias/fichiers/2023/10/unesco_bie_2021_web_inclusive_education_resrouce_pack.pdf
• Ünal, R., & Aladağ, S. (2020). Kapsayıcı eğitim uygulamaları bağlamında sorunlar ve çözüm önerilerinin incelenmesi. Journal of Interdisciplinary Education: Theory and practice, 2(1), 23-42. https://dergipark.org.tr/en/pub/jietp/issue/54500/698889
• Van Mieghem, A., Verschueren, K., Petry, K., & Struyf, E. (2020). An analysis of research on inclusive education: a systematic search and meta review. International Journal of Inclusive Education, 24(6), 675-689. https://doi.org/10.1080/13603116.2018.1482012
• Vantieghem, W., Roose, I., Goosen, K., Schelfhout, W., & Van Avermaet, P. (2023). Education for all in action: Measuring teachers’ competences for inclusive education. Plos one, 18(11), Article e0291033. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0291033
• Waitoller, F. R., & Artiles, A. J. (2013). A decade of professional development research for inclusive education: A critical review and notes for a research program. Review of Educational Research, 83(3), 319-356. https://doi.org/10.3102/0034654313483905
• Woodcock, S., Sharma, U., Subban, P., & Hitches, E. (2022). Teacher self-efficacy and inclusive education practices: Rethinking teachers’ engagement with inclusive practices. Teaching and teacher education, 117, Article 103802. https://doi.org/10.1016/j.tate.2022.103802
• Yada, A., Leskinen, M., Savolainen, H., & Schwab, S. (2022). Meta-analysis of the relationship between teachers’ self-efficacy and attitudes toward inclusive education. Teaching and Teacher Education, 109, Article 103521. https://doi.org/10.1016/j.tate.2021.103521
• Yılmaz, F., Öner Sunkur, M., & Derya, R. (2024). Kapsayıcı Eğitim Modülü Eğitimi Seminerinin aday öğretmenlerin kapsayıcı eğitim ilkelerini benimseme düzeylerine etkisi. Milli Eğitim, 53(243), 1231-1254. DOI: 10.37669/milliegitim.1252466
• Yılmaz, K. (2021a). Sosyal bilimlerde ve eğitim bilimlerinde sistematik derleme, meta değerlendirme ve bibliyometrik analizler. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(2), 1457-1490. https://doi.org/10.33206/mjss.791537
• Zawacki-Richter, O. (2020). Introduction: Systematic reviews in educational research. In O. Zawacki-Richter, M. Kerres, S. Bedenlier, M. Bond, K. & Buntins (Eds.), Systematic Reviews in Educational Research: Methodology, Perspectives and Application (pp. v-xiv). Springer VS. https://doi.org/10.1007/978-3-658-27602-7