Geleneksel Ekolojik Bilgi Bağlamında Beypazarı Evleri

Year 2019, Volume: 16 Issue: 124, 213 - 229, 15.12.2019

Şirin Yılmaz

Abstract

Ekoloji, biyoloji biliminin alt araştırma alanlarından biri olarak ortaya çıkmış bir çalışma sahasıdır. Tüm doğal varlıkların birbirleri ve çevreleri ile ilişkisini incelemeye odaklanan ekoloji, doğayı birbirlerinden bağımsız düşünülemeyecek, birbirleriyle uyumlu işleyen parçalardan müteşekkil bir sistem olarak görür. Kültür ise, bireyin ve toplumun, ideal yaşama ulaşmak üzere, içinde bulunduğu doğal çevresinde, deneyimler sonucu elde ettiği, uyguladığı gelecek kuşaklara aktardığı âdet, gelenek, örf, tutum ve davranış kalıplarını oluşturan karmaşık bir bütündür. O halde, doğal çevre, her türden kültürel üretimin gerçekleşmesinde başat rol oynamaktadır. Bu anlamda ekoloji, farklı açılardan kültür araştırmaları yapan sosyal bilimleri de etkilemiştir. Sosyal bilimlerde kültürel ekoloji kavramı, toplumların çevreye uyumlanma, evrilme, sürecini ve bu süreçteki sözlü, yazılı, maddî, davranışsal üretimlerini çalışan araştırma sahalarıdır. Kültür, ortaya çıkardığı her türden üretimi, gelenekselleşen ortak kabuller çerçevesinde muhafaza eder. Bu bağlamda “Geleneksel ekolojik bilgi” olarak değerlendirilen yaklaşım, toplumların doğal çevrenin bütün koşulları ve bütün imkânları karşısında yaşam kalitesini yükseltmek amacıyla hayata geçirdiği her türlü fikir, keşif, pratik, inanç ve davranışların tamamıdır. Dolayısıyla, geleneksel ekolojik bilgi, sosyal bilimlerin kavşak noktasında yer alan halkbilimi için, doğa ile eşgüdümlü kültürel yaratımları anlamaya yönelik bir yaklaşım tarzıdır. Halkbilimi perspektifinden geleneksel ekolojik bilgi, toplumların geleneksel dünya görüşü veya halk felsefesi ya da zihniyeti denebilecek tutum ve davranışlar dizgesi ile oluşturucu, yönlendirici ve koruyucu mahiyette bir karşılıklı etkileşimin temel kılavuzu durumundadır. Bu bakışla, geleneksel ekolojik bilgi, kendi içlerinde yarattıkları bilgiyi muhafaza etmekte hemfikir olan insanlar topluluğu olarak kabul edilen bir gelenek çevresinin ortak tutum ve davranışlarına dair sebep- sonuç bağlantısını ortaya koymaktadır. Aynı zamanda yerel karakter taşımaktadır. Geleneksel ekolojik bilgi, halk hekimliği, halk veterinerliği, halk inançları, halk takvimi, halk ekonomisi ve halk mimarisi gibi halkbiliminin araştırma kadroları ile yakından ilişkilidir. Uzun yıllar içinde deneme- yanılma yöntemi ile sabitlenen geleneksel mimarî bilgi, ekolojik çevrenin elverdiği coğrafya, iklim, malzeme koşullarına göre belirlenir ve uygulanır. Örneklem alan olarak seçilen Beypazarı İlçesi, Ankara’nın kuzey batısında ve mimarî malzeme bakımından taş, ahşap, kerpiç, kireç kullanımına elverişli bir coğrafyada yer almaktadır. Beypazarı, Türk konut mimarisinin belirgin özelliklerini taşıyan örneklere sahiptir. Bu evler sadece malzeme bakımından değil; bir deprem kuşağında bulunan söz konusu coğrafyada, geleneksel inşa anlayışının, depreme karşı aldığı önlemleri de göz önüne sermektedir. Bugün, betonarme binalar, gayet düşük şiddetli bir depremle bile yerle bir olurken, geleneksel yöntemle inşa edilmiş bu yaşlı binalar, dimdik ayakta durmaktadır. Yerel halkı çevreleyen ekoloji evreninin, inançlara yönelik birtakım uygulamalarda da belirleyici olduğu muhakkaktır. Beypazarı evlerinin kimi bölümlerinin inşasında da doğal çevre varlığı ve inançlar örtüşerek birtakım uygulamaların hayata geçmesini sağlamıştır. Halk hayatında gerçekleşen birçok davranış hakkında “neden?” ve “nasıl?” sorularının yanıtı, geleneksel ekolojik bilginin içinde saklıdır. Geleneksel Beypazarı evleri, bu bilginin verileri kapsamında, yerel yapı ustalarının doğa ile bütünleşik akılcı çözümlerini gözler önüne sermektedir. Bu makalede geleneksel ekolojik bilginin, yapım malzeme ve yöntemleri, ilgili inançlar bağlamında Beypazarı evleri üzerindeki etkisi değerlendirilmektedir. Çalışma sırasında yazılı kaynak taraması, gözlem, mülâkat yöntemlerinden yararlanılmıştır. Elde edilen veriler doğrultusunda bu bilginin geleceğe yönelik koruma ve sürdürülebilirlik yaklaşımına dair öneriler sunulmaktadır.

Keywords

Geleneksel ekolojik bilgi, Halkbilimi, Geleneksel mimari, maddî kültür, Beypazarı

References

• KAYNAKLARBaudrillard, Jean. Nesneler Sistemi. Çev. Oğuz Adanır. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2011.
• Bektaş, Cengiz. Halk Yapı Sanatından Bir Örnek Bodrum. Yyy. Tasarım Yayın Grubu, 1996.
• Berkes, Fikret ve Colding, Johan ve Folke, Carl. “Rediscovery Of Traditional Ecological Knowledge As AdaptiveManagement”. Ecological Applications. 10 (5) (October 2000). 1251- 1262.
• Carson, Rachel. Sessiz Bahar. Çev. Çağatay Güler. Ankara: Palme Yayıncılık, 2011.
• Çobanoğlu, Özkul. “Geleneksel Dünya Görüşü Veya Halk Felsefesinin Halkbilimi Çalışmalarındaki Yeri ve Önemi Üzerine Tespitler”. Millî Folklor 45 (Bahar 2000): 12- 14.
• Dollot, Louis. Kitle Kültürü ve Bireysel Kültür. Çev. Özlem Nudralı. İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• Emiroğlu, Kudret ve Aydın, Suavi. Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2003.
• Gökalp, Ziya. Türk Medeniyeti Tarihi. Haz. İsmail Aka ve Kâzım Yaşar Kopraman. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1976.
• Kalafat, Yaşar. Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1990.
• Kışlalıoğlu, Mine ve Berkes, Fikret. Çevre ve Ekoloji. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2018.
• Kuban, Doğan. Mimarlık Kavramları. Ankara: Yem Yayın, 2016.
• ______ . Türk Ahşap Konut Mimarisi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Kutlu, Muhtar. “Yaşayan Bir Alt- Kültür Geleneği: Anadolu Göçer Kültürü” IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri C. I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992. 59- 66.
• Odum, Eugene P. ve Barrett, Gary V.. Ekolojinin Temel İlkeleri. Çev. Prof.Dr. Kani Işık. Ankara: Palme Yayıncılık, 2016.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Kültür Tarihine Giriş I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1978.
• Örnek, Sedat Veyis. Türk Halkbilimi. Ankara: İş Bankası Yayınları, 1977.
• Özen, Ramazan. “İnşaat Malzemesi Olarak Ahşap; Avantaj ve Dezavantajları”. Anadolu’nun Ahşap Evleri.
• Ülgener, Sabri F.. Zihniyet, Aydınlar ve İzm’ler. İstanbul: Derin Yayınları, ty..
• KAYNAK KİŞİLERAbdullah Ertuğrul, Yerel Yapı Ustası, Mülâkat Tarihi: 13, 15 Ağustos 2019.
• Hamdi Yılmaz, Elektrik Teknisyeni, Mülâkat Tarihi: 10- 11 Ağustos 2019.
• Mehmet İhsan Okyay, Elektrik Teknisyeni, Mülâkat Tarihi: 10 Ağustos 2019.
• Sabri Ustaoğlu, Yerel Yapı Ustası, Mülâkat Tarihi: 12 Ağustos 2019.
• Satılmış Köroğlu, Yerel Yapı Ustası, Mülâkat Tarihi: 12 Ağustos 2019.