KÜLTÜRÜN YENİDEN YORUMLANMASI OLARAK HIDIRELLEZ: GÖÇ, ÖLÜM, KURBAN, MEZARLIK (KARABÜK ÖRNEĞİ)

Year 2021, Volume: 17 Issue: 130, 204 - 217, 20.06.2021

Adem Sağır

Abstract

Kültür, toplulukların kendilerini tanımladıkları ve dünyayı anlamlandırdıkları temel çerçevenin kendisini verir. Bu çerçeve aynı zamanda “ben kimim?” ve “ben neredeyim?” sorusuna yanıt verir. Topluluk hayatında merkezi bir rol oynaması bakımından geçiş ritleri, insanların davranışlarını ve tutumlarını yönlendiren/yöneten önemli kültürel pratiklerdir. Doğum, düğün ve ölüm gibi birçok geçiş riti, insanların yoğun bir şekilde tutumlar ve davranışlar ürettikleri alanların kendisine karşılık gelmektedir. Baharın habercisi olarak karşımıza çıkan Hıdırellez, Anadolu’da çok farklı biçimlerde yaygın olarak kutlanan geçiş ritlerinden birisidir. Bu ritlerde geçmişten bugüne uygulanan birçok pratik vardır. Bu ritüellerde ortak noktalardan birisi yemek organizasyonu iken diğeri kurban ve adaktır. Çalışma, 4 yıllık uzun bir döneme yayılmış etnografik gözlemleri ve derinlemesine mülakatları içeren bir perspektifte inşa edilmiştir. Araştırmacının uzun süredir Karabük’te yerleşik olması, sahanın uzun süreli deneyimlenerek inşa edilmesinde de önemli bir araç olmuştur. Araştırma Karabük örneğinde Hıdırellez’e yüklenen anlamları üst bağlam olarak ele almıştır. Ayrıca topluluk üyelerinin toplumsal değişime karşı Hıdırellez içerisinde nasıl bir kimlik inşa ettiklerinin tespit edilmesi, araştırmanın alt bağlamını oluşturmuştur. Şehir dışından Karabük’e günübirlik ya da kısa süreli ziyaret amaçlı gelen bireylerin hemşerileriyle ortak paydası olan Hıdırellez, bahar kutlamasının ötesinde kuşaklararası bağları sağlayan, gelenekleri yaşatan ve Karabüklü olmanın dışavurumu olan süreçlerin toplamı olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışma boyunca Karabük’te Hıdırellez’e yüklenen en temel anlam, kültürel pratiklerin aktarılması olduğu gözlenmiştir. Ayrıca topluluk bağlarını güçlendirici ve kuşakları bir araya getirici gücüyle de bu rolün somutlaştırdığı sonuçlara yansımıştır. Karabük’ün sanayi kenti olması ve uzun bir süre dışarıdan göç almış olmasının geleneklerin ve kültürün üzerine yaptığı baskıyla ilişkilendirildiğinde, Hıdırellez’in bahsi geçen yönleri kimlik inşası bağlamında önemli bulunmuştur. Çalışmada Karabük/Safranbolu ilçesine bağlı Ovacuma köyünde yer alan mahallelere (Tayyip, Tintin, Nebioğlu, Bağcığaz, Cabbar, Ovaköseler) Safranbolu ilçesine bağlı Karıt ve Konarı köylerine Hıdırellez günü gidilerek yapılmış dört yıllık bir saha çalışmasının verileri sunulmuştur. Hıdırellez kutlamaları katılımcı gözlem vasıtasıyla gözlemlenmiş, katılımcılara Hıdırellez’e yükledikleri anlamlar, Hıdırellez’de uygulanan gelenekler, eskiyle bugün arasındaki farklılıklar, topluluk halinin nasıl yaşatıldığı, Hıdırellez’in kültürel bellek üzerindeki etkisi ve göç sonrası Hıdırellez’in nasıl dönüştüğü konusunda sorular yöneltilmiştir. Araştırmada nitel araştırma deseni kullanılmış, desen derinlemesine görüşmeler, gözlemler ve fotoğraflardan oluşturulmuştur. Mülakatlar Ovacuma’da 20 kişi, Karıt köyünde 8, Konarı köyünde 8 kişi ile (21 kadın, 15 erkek) gerçekleştirilmiştir. Hıdırellez’in geleneksel anlamının Karabük’te de geçerli olduğunun tespit edildiği çalışmada, geleneksel uygulamaların ortaklığı göze çarpmış ve baharı karşılamanın yüzyıllardır Türk kültüründe süregiden anlamları keşfedilmiştir. Farklı bir özellik olarak ise Hıdırellez, göçmen Karabüklülerin memleket kimliklerini yaşatmaya çalıştığı ve kuşaklararası bağları güçlendirmeye çalıştığı bir ritüele dönüştüğü tespit edilmiştir. Böylece Hıdırellez’e yüklenen en yeni anlam olarak göçmenin kimliğini canlı tutma ve kuşaklararası bağları kurma işlevi göze çarpmıştır.

Keywords

kültür, göç, hıdırellez, Karabük, Safranbolu

References

• Aksoy, Mustafa. “Kültür Sosyolojisi Açısından Nevruz Bayramı”, Atayurttan Anayurda Türk Dünyası Dergisi 5/12, (2009): 109-111.
• Baykara, Tuncer. “Hıdırellez ve Türk Kültürü”. Millî Kültür 72 (Mayıs 1990) :4-6.
• Creswell, John W. Nitel Araştırma Yöntemleri. Çev. S. Beşir Demir ve Mesut Bütün. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2016.