Homeros’un Tercüme-i Hâli: 19. ve 20. Yüzyılda Osmanlı-Türk Aydınlarının Gözüyle Homeros Biyografisi

Year 2023, Volume: 18 Issue: 140, 37 - 47, 14.12.2023

Ayşe Taşkent

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1262919

Abstract

İlias ve Odüsseia adlı destanların ozanı Homeros, Osmanlı Türkçesi ve Türkçe kaynaklarda “server-i şuarâ, şairlerin en büyüğü/başı, şiir sanatının babası, Anadolulu şair, İyonyalı şair” olarak anılmaktadır. 1885/1886 yılında Naim Fraşeri'nin (ö.1900) Yunanca aslından yaptığı ilk tamamlanmamış Homeros çevirisi ile Türkler İlias’ı Osmanlı Türkçesi üzerinden okuma imkânı bulmuştur. Ancak Türklerin Homeros destanlarının temalarına ve kahramanlarına yabancı olmadıkları bilinmektedir. 1815 tarihinde F. von Diez’in Denkwürdigkeiten von Asien adlı eserinde Tepegöz ile Odüsseia destanındaki Polyphemos adlı kyklopu karşılaştırmasıyla Homeros destanları ile Dede Korkut destanları arasındaki benzerlikler ve erken tarihsel ilişkiler tartışılmaya başlamıştır. Fatih Sultan Mehmet'in (ö. 886/1481) 1462'deki Troia ziyareti ve Topkapı sarayında 1463’e tarihlenen Johannes Dokeianos’un istinsah ettiği İlias nüshası Sultanın ve Osmanlı saray çevresinin Yunan edebiyatına ve Homeros’a ilgisinin en önemli göstergesi olarak değerlendirilmiştir. Kâtib Çelebi’nin (ö. 1067/1657) Cihannümâ zeylinde, Hezarfen Hüseyin Efendi’nin (ö. 1103/1691) ve Münec-cimbaşı Ahmed Dede’nin (ö. 1113/1702) eserlerinde Truva anlatılarına yer vermeleri Osmanlı âlimlerinin İslam dışı büyük edebiyat temaları ve mitlerinden haberdar olduklarının göstergesidir. 1839, 1856 ve 1860 yıllarında yapılan reformlarla Osmanlı İmparatorluğu’nun yüzünü Batı'ya dönmesi ile özellikle Yunan, Roma klasikleri ve dünya edebiyatından çeviriler teşvik edilmiştir. Yusuf Kâmil Paşa'nın (ö. 1876) 1862 yılında Terceme-i Telemak başlığı ile Fénelon’dan yaptığı çeviri ile Türkler dolaylı yoldan da olsa Homeros ile bir kez daha karşılaşmıştır. Heinrich Schliemann'ın (ö. 1890) 1873 yılında Homeros'un Troia'sı ile birlikte Priamos'un hazinelerini de bulduğunu sandığı kazılar Osmanlı'da Homeros destanlarına olan ilgiyi canlandırmıştır. 19. yüzyılın sonlarına doğru, giderek artan sayıda Osmanlı aydını ve edebiyatçısı Homeros destanlarıyla ilgilenmeye başlamıştır. Makalemizde öncelikle Homeros ve destanlarına erken Osmanlı ilgisi ince-lenecek ardından 19. yy.’ın sonundan 20. yy.’ın başına kadar Osmanlıca ve Türkçe kaynaklarda Homeros ve eserlerinin nasıl ele alındığı incelenecektir. 1863 tarihinden Homeros’tan ilk tam Türkçe tercümenin yapıldığı 1940 tarihine kadar dergi, mecmua ve gazete gibi süreli yayınlarda, Yunan edebiyatı ve tarihi hakkındaki eserlerde ve ilk Türkçe tercümelerin girişlerinde Homeros’un doğum tarihi, doğum yeri, seya-hatleri, İlias ve Odüsseia destanlarının nasıl ele alındığı incelenmiştir. Homeros kaynaklarda zaman zaman gerçek zaman zaman da efsanevî bir şair olarak tanıtılmakta, doğduğu yere nispetle milaszâde, mélésigéne ve kör manasına gelen Homeros olarak anılmaktadır. Homeros, Yunan şairleri, tragedya ve komedya yazarlarının öncüsü; Roma ve Avrupa’daki şairlerin en önemli kaynağı olarak gösterilmektedir. Homeros İran’ın millî destanı Şâhnâme’nin müellifi Firdevsî ve şair Nizâmî ile karşılaştırılmış, Aristoteles’in hocalık yaptığı Büyük İskender’in hayranlık duyduğu bir şair olarak tasvir edilmiştir. Meles, Salamis, Rodos, Kolofon, Argos, Atina şehirleri özellikle İzmir/Smyrne Homeros’un doğum yeri olarak kabul edilmiştir. Homeros’un doğum tarihi Truva savaşı ve Herodot'un doğum tarihi esas alınarak yaklaşık M.Ö. 900 senesi olarak belirlenmiştir. Tyrsenia, İberya, İthaka, Kolofon, Kyme, Neonteikhos, Foça, İos, Hellas, Samos, Kios isimli şehirler Homeros’un seyahat ettiği şehirler olarak anılmaktadır.

Keywords

Homeros,, İlias,, Odüsseia,, Osmanlı,, Türk

Homer’s Life History: The Biography of Homer Through the Eyes of Ottoman-Turkish Intellectuals in the 19th and 20th Centuries

Abstract

The poet of the epics “Iliad” and “Odyssey”, known as Homer, is referred to in Ottoman Turkish and Turkish sources as “server-i şuarâ,” the greatest of poets, the father of poetry, an Anatolian poet, and an Ionian poet. In 1885/1886, with Na’im Fraşeri's (d. 1900) first incomplete translation of Homer from the original Greek, the Turks had the opportunity to read the Iliad in Ottoman Turkish. However, it is known that the Turks were not unfamiliar with the themes and heroes of Homer's epics. In 1815, F. von Diez's work Denkwürdigkeiten von Asien initiated discussions about the similarities and early historical relationships between Homer's epics and the Dede Korkut epics with a comparison of Tepegöz and Polyphemus from the Odyssey. Fatih Sultan Mehmet's (Mehmed II the Conqueror) (d. 886/1481) visit to Troy in 1462 and the copy of the Iliad dated to 1463, transcribed by Johannes Dokeianos in the Topkapı Palace, were considered the most significant indicators of the Sultan's and the Ottoman court's interest in Greek literature and Homer. The inclusion of Trojan narratives in the supplement of Katip Çelebi's geographical compendium, the Cihannuma and in the works Hezarfen Hüseyin Efendi (d. 1103/1691), and Müneccimbaşı Ahmed Dede (d. 1113/1702) in their writings is evidence that Ottoman scholars were aware of major literary themes and myths outside of Islam. With the reforms in 1839, 1856, and 1860, which turned the face of the Ottoman Empire towards the West, translations, especially from Greek and Roman classics and world literature, were encouraged. Yusuf Kamil Pasha's (d. 1876) translation from Fénelon in 1862 under the title “Terceme-i Telemak” indirectly introduced Turks to Homer once again. The excavations by Heinrich Schliemann (d. 1890) in 1873, where he believed to have discovered both Homer's Troy and the treasures of Priam, revived interest in Homer's epics in the Ottoman Empire. Towards the end of the 19th century, an increasing number of Ottoman intellectuals and writers began to take an interest in Homer's epics. In our article, we will first examine the early Ottoman interest in Homer and his epics, and then explore how Homer and his works were treated in Turkish sources from the late 19th century to the beginning of the 20th century. From 1863 until 1940, when the first complete Turkish translation from Homer was made, the date of Homer's birth, place of birth, his travels, and how “Iliad” and “Odyssey” epics were handled in periodicals such as journals, magazines and newspapers, in works on Greek literature and history, and in the introductions of the first Turkish translations were analyzed. Homer is sometimes introduced in the sources as a real and sometimes a legendary poet, and is referred to as Milaszâde, Mélésigéne, depending on his place of birth, and is also referred to as Homer, meaning blind. Homer is depicted as the precursor of Greek poets, writers of tragedy and comedy, the most important source for Roman and European poets. Homer has been compared to Firdevsi, the author of Iran's national epic “Şehname”, and the poet Nizami, and described as a poet admired by Alexander the Great, who was tutored by Aristotle. Cities such as Meles, Salamis, Rhodes, Colophon, Argos, Athens, and especially Izmir/Smyrna were accepted as Homer's birthplace. Homer's birth date has been determined approximately as 900 BC, based on the Trojan War and the birth date of Herodotus. Cities mentioned in sources where Homer traveled include Tyrsenia, Iberia, Ithaque, Colophon, Cyme, Neonteikhos, Phocaea, Ios, Hellas, Samos, and Chios.”

Keywords

Homer, Iliad, Odyssey, Ottoman, Turk

References

• Ahmed Midhat Efendi. Ahbâr-ı Âsâra Ta‘mîm-i Enzâr, Roman Tarihine Genel Bir Bakış. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2021.
• Albachten, Özlem Berk. “The myth of Troy as a lieu de me´moire: Turkish cultural memory and translations of the Iliad in the 1950s”. Classical Receptions Journal. 9/2 (2017): 287–306.
• Aleksandr Kostantanidi. Tarih-i Yunanistan-ı kadim: kable’l-milad min 2200 ila 146. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1286.
• Ali Haydar. Rüya Oyunu. der. Serdar Soydan. İstanbul: Ketebe Yayınevi, 2021.
• Altınay, Ahmed Refik. “Yunan Müverrihleri, Homeros, Heredot, Tukididis”. Hayat Mecmuası. 3/66 (Mart 1928): 264-265. Ankara: Mehmed Emin (Erişirgil), 1928.
• Arrianos, Flavius. İskender'in Seferi (Aleksandrou Anabasis). Çev. Furkan Akderin. İstanbul: Alfa Yayıncılık, 2005.
• Bacque, L. “Truva Savaşı Üzerine Üç Osmanlı Anlatısı”. Osmanlı Araştırmaları 22 (2003): 141-151.
• Cluzeau, Filiz. “Homeros Şiirlerinin Türkçeye Çevirileri”. VI. Uluslararası Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi Kongresi Bildiri Kitabı. İstanbul: 2016. 348-362.
• Çelik, Zeynep. Asar-ı Atika: Osmanlı İmparatorluğu’nda Arkeoloji Siyaseti. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Ertaylan, İsmail Hikmet. Yunan Edebiyatı Tarihi. Ankara: Maarif Vekaleti, 1928.
• Grimm, Karl, W. Die Sage Von Polyphem. Berlin: Königliche Akademie der Wissenschaft. 1857.
• Güneş, Hasan, “Heinrich Friedrich Von Diez and Grimm Brothers”. International Journal of Business and Social Science. Vol. 10, No. 6, 2019. 163-164.
• Homeros, İlyada, Çev. M. Naim Fraşeri. İstanbul: Karabet ve Kasbar Matbaası, 1303.