Misri’s Written Work Titled “Tafsiru'l-Qur’ani’l-Azim”

Yıl 2022, , 575 - 596, 31.12.2022

Mustafa Dilsiz

https://doi.org/10.47502/mizan.1177813

Öz

The compilation activities in Tafsir are sustained by the scholars writing suitable works for their periods’ souls by inheritance thanks to being knowledgeable about the acquis that comes before them. Revealing and presenting previous period’s works to scholars matters to keep these works permanent and make them continue by not being disconnected from each other. Based on this thought, we chose the manuscript work named “Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîm” by Muhammed b. Ahmed ed-Dîbî el-Mısrî (d. 1025/1616 [?]), who lived in the late 10th and early 11th centuries Hijri as the topic. The aim of the study is to reveal incomplete or incorrect information about the content, method and author of this work. In addition, in the study, the method of the work was tried to be determined by correcting the wrong information about the work and its author, introducing the copies, determining the sources and examining the abbreviation style that the author followed during the transfer from the source works because it is a concise work. Because Misrî’s exegesis is a concise writing, the “condensation” concept is introduced at the introductory part of our work in short. By proving the work's belonging to Mısrî, doubts on this subject were removed. Copies of tafsir in various libraries have been identified and these copies have been described. The author indicated that he had used a few papers with the commentary of Kurtubi as the primary sources in the preface of the work. In this study, it has been tried to determine the sources that Mısrî used other than Kurtubî and the abbreviation method he used to transfer the information from these sources to his work. Misrî tafsir is important in terms of tafsir literature because it is a concise work that has been copyrighted by benefiting from certain works, especially Kurtubî and Beyzâvî.

Anahtar Kelimeler

el-Mısrî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Kurtubî, condensation, concise., Tefsîr, İhtisâr, Mısrî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Kurtubî

Mısrî’nin “Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm” Adlı Yazma Eseri

Öz

Kütüphane koleksiyonlarında ve yazma eserlerin tanıtıldığı fihristlerde “Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîm” adlı eserin müellifi hakkında ortaya konulan bilgiler çok net değildir. Bunun yanında eser hakkında yapılan sınırlı çalışmalarda Mısrî tefsirinin kaynakları, muhtevası ve takip edilen yöntem hakkında tatmin edici bilgiler sunulamamıştır. Bu çalışmada Mısrî tefsiri konu olarak seçilmiştir. Çalışmada eser ve müellifi hakkındaki yanlış bilgileri tashih edilerek nüshaları tanıtılmıştır. Mısrî’nin tefsirinde istifade ettiği kaynaklar tespit edilmiş ve tefsirindeki yöntemi kısaca açıklanmaya çalışılmıştır. Bununla birlikte, Muhtasar bir eser olmasından dolayı giriş bölümünde kısaca “ihtisâr” kavramı üzerinde durulmuştur. Çalışmada, Mısrî tefsirinin Hicrî 10. Yüzyılın sonları, 11. yüzyılın başlarında yaşamış olan Muhammed b. Ahmed ed-Dîbî el-Mısrî (ö. 1025/1616 [?])’ye ait olduğu belirlenmiştir. Tefsirin, başta Kurtubî ve Beyzâvî olmak üzere belirli kaynaklardan yararlanarak telif edilmiş dirayet ağırlıklı bir muhtasar olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Mısrî tefsiri hakkında yeterli bilgilerin bulunmayışı ayrıca tefsirde ihtisâr konusunda yapılan çalışmaların sınırlı olması bu konuyu önemli kılmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Tefsîr, İhtisâr, Mısrî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Kurtubî

Kaynakça

• Abdullah b. Mübârek, Ebû Abdirrahmân Abdullâh b. el-Mübârek b. Vâzıh el-Hanzalî el-Mervezî. ez-Zühd ve’r-Rekâik. thk. Habîburrahmân el-Â’zamî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Akpınar, Ali. “Tefsîrü’l-Celâleyn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/294-295. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Amrî, Ali b. Saîd b. Muhammed. el-İhtisâr fî’t-Tefsîr-Dirâse Nazariyye. Melik Suud Üniversitesi Kur’an İlimleri Kürsüsü, 2015.
• Bağdâdî, İsmail b. Muhammed Emîn b. Mîr Selîm el-Bâbânî. Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâu’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Daru İhyâi Tur’asi’l-Arabî, 1951.
• Bekrî, Ebû’l-Hasan Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân es-Sıddıkî el-. Tefsîru’l-Bekrî (Teshîlü’s-Sebîl fî Fehmi Meânî’t-Tenzîl). thk. Ahmed Ferîd Mezîdî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2010.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullāh b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahmân el-Mer’aşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1997.
• Cühemî, Rebî’ Yusuf Şehâte. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm el-Müsemmâ (Tefsiru’l-Mısrî) li Ebî Abdillah Muhammed b. Alâiddin el-Mısrî eş-Şâfiî Dirase ve Tahkîk Min Evveli’l-Cüz’il-Hâmisi ve’l-İşrine ile Nihâyeti’l-Cüz’is-Sâbîi ve’l-İşrîne. Kâhire: el-Ezher, Doktora Tezi, 2007.
• Dimeşkî, Muhammed Emin b. Fazlullah b. Muhibbuddin b. Muhammed el-Muhibbî el-Hameviyyü’l-Asl. Hulâsatü’l-Eser fî Âyâni’l-Karni’l-Hâdi Aşer. 4 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdir, 1284.
• Durmuş, İsmail. “Muhtasar”. DİA. 32/57-59. İstanbul: TDV, 2007.
• Edirnevî, Mehmed b. Mehmed. Tabakâtu’l-Müfessirîn. thk. Süleyman b. Sâlih el-Hazzî. 1 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikme, 1997.
• Ensârî, Abdussabûr Ahmed Mahmud. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm (el-Müsemmâ Tefsîru’l-Mısrî) li Ebî Abdillah Muhammed b. Alâiddîn el-Mısrî eş-Şâfiî Dirase ve Tahkîk Min Evveli’l-Cüz’it-Tâsî’ ile Nihâyeti’l-Cüz’il-Hâdî Aşer. Kâhire: el-Ezher, Doktora Tezi, 2007.
• Erünsal, İsmail E. “Reddâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/515. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Buğyetü’l-Bâhis ân Zevâidi Müsnedi’l-Hâris. thk. Hüseyin Ahmed Sâlih el-Bâkirî. 2 Cilt. Medine: Merkezü Hidmeti’s-Sünne ve’s-Sîreti’n-Nebeviyye, 1. Basım, 1992.
• İbn Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn (Şerefüddîn) Kâsım b. Kutluboğa b. Abdillâh es-Sûdûnî el-Cemâlî el-Mısrî. Tâcu’t-Terâcim. Dımeşk: Dârü’l-Kalem, 1992.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrîel-Mısrî. Ucâletü’l-muḥtâc ilâ Tevcîhi’l-Minhâc. 4 Cilt. İrbid: Dârü’l-Kitâb, 2001.
• İdrîsî, Muhammed Abdulhayy b. Abdulkebîr b. Muhammed el-Hasenî. Fihrisu’l-Fehâris ve’l-Esbât ve Mu’cemu’l-Meâcim ve’l-Meşîhât ve’l-Müselselât. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1982.
• Kehhâle, Ömer b. Rıza b. Muhammed Râğib b. Abdulğanî. Mu’cemu’l-Müellifîn. 13 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ-Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1408.
• Kureşî. el-Cevâhiru’l-Mudiyye fî Tabakâti’l-Hanefiyye. 2 Cilt. Karaçi: Mîr Muhammed Kütüphâne, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh el-Ensârî el-Hazrecî Şemsüddîn. el-Câmî’ li Ahkâmi’l-Kur’ân. 20 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1964.
• Mahallî, Ebû Abdillâh Celâlüddîn Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Ensârî el- - Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tefsîru’l-Celâleyn. 1 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Hadîs, 1. Basım, ts.
• Mahmûd, Muhammed Ahmed Hüseyin. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm el-Müsemmâ (Tefsiru’l-Mısrî) li Ebî Abdillah Muhammed b. Alâiddin el-Mısrî eş-Şâfiî Dirase ve Tahkîk Min Evveli Sûrati’l-Cinn ile Âhiri Sûrati’n-Nâs. Kâhire: el-Ezher, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Mervezî, Abdulkerîm b. Muhammed b. Mansûr et-Temîmî es-Süm’ânî Ebû Sa’d. Müntehab min Mu’cemi Şuyûhi’s-Süm’ânî. Riyad: Dârü Âlemi’l-Kutub, 1996.
• Mervezî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Nasr b. Yahyâ. Ta’zîmu Kadri’s-Salâh. 2 Cilt. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1. Basım, 1985.
• Mısrî, Ebu Hâmid Muhammed b. Abdirrahmân b. Alâiddîn ed-Dımeşkî. Bezlü’n-Nesâihi’ş-Şer’iyye fimâ alâ’s-Sultâni ve Vülati’l-Umûri ve Sâiri’r-Raiyye. thk. Sâlim b. Tu’me b. Matar Şamrî, 1996.
• Mısrî, Muhammed b. Ahmed ed-Dîbî el-Mısrî el-Mürşidî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 206/46795.
• Mısrî, Muhammed b. Ahmed ed-Dîbî el-Mısrî el-Mürşidî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 208/21926.
• Mısrî, Muhammed b. Ahmed ed-Dîbî el-Mısrî el-Mürşidî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. İstanbul: Râgıp Paşa, 91.
• Mısrî, Muhammed b. Ahmed ed-Dîbî el-Mısrî el-Mürşidî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. İstanbul: Râgıp Paşa, 92.
• Mısrî, Muhammed b. Ahmed ed-Dîbî el-Mısrî el-Mürşidî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. İstanbul: Râgıp Paşa, 93.
• Mısrî, Muhammed b. Ahmed ed-Dîbî el-Mısrî el-Mürşidî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 208/21927.
• Mısrî, Muhammed b. Ahmed ed-Dîbî el-Mısrî el-Mürşidî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 207/48516.
• Mısrî, Muhammed b. Ahmed ed-Dîbî el-Mısrî el-Mürşidî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 207/46797.
• Mısrî, Muhammed b. Ahmed ed-Dîbî el-Mısrî el-Mürşidî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 208/22100.
• Mısrî, Muhammed b. Ahmed ed-Dîbî el-Mısrî el-Mürşidî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. İstanbul: Râgıp Paşa, 94.
• Mollaibrahimoğlu, Süleyman. Yazma Eserler Terminolojisi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Mollaibrahimoğlu, Süleyman. Yazma Tefsir Literatürü. İstanbul: Damla Yayınevi, 2007.
• Müessesetû Âli Beyt. el-Fihrisu’ş-Şâmil li’t-Turâsi’l-Arabiyyi’l-İslâmiyyi’l-Mahtût. 9 Cilt. Ammân: Müessesetû Âli Beyt, 1989.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi Turâsi’l-Arabî, 1991.
• Müzhir, Abdulğanî Ahmed Cibr. “Kavâidu’l-İhtisâri’l-Menheciyyi fî’t-Te’lîf”. Mecelletü’l-Buhûsi’l-İslâmiyye 59 (2000), 337-376.
• Nevevî, Ebu Zekeriyyâ Muhyiddîn b. Şeref. Tehzîbû’l-Esmâ ve’l-Luğât. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Remlî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Ahmed b. Ahmed b. Hamza el-Menûfî el-Ensârî. Hâşiyetü Esne’l-Metâlib Şerhu Ravdi’t-Tâlib. 4 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Sabrî, Mansur Abdulaziz Mahmud Siyâm. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm el-Müsemmâ: Tefsiru’l-Mısrî li Ebî Abdillah Muhammed b. Alâiddin el-Mısrî eş-Şâfiî Dirase ve Tahkîk Min Evveli Sûrati’l-Mücâdele ilâ Âhiri Sûrati Nûh. Kâhire: el-Ezher, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. ed-Dav’ü’l-Lâmî’ li Ehli’l- Karni’t-Tâsî’. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ceyl, 1992.
• Süyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr Celâlüddîn. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’an. 4 Cilt. el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1974.
• Süyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr Celâlüddîn es-. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1974.
• Şehrî, Ali b. Abdullah b. Saîd eş-. “Esbâbu’l-İhtisâr fî’t-Tefsîr”. Mecelletü’ş-Şerîa ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye 34/116 (2019), 89-123.
• Şemrânî, Abdullah b. Muhammed eş-. el-Medhal ilâ İlmi’l-Muhtasarât. Riyad: Dârü Taybe li’n-Neşr ve’t-Tevzi’, 1. Basım, 2008.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb eş-Şirbînî el-Kâhirî. Muğni’l-Muhtâc ilâ Ma’rifeti Meânî Elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb b. Matîr el-Lahmî eş-Şâmî Ebu’l-Kâsım et-Taberânî. el-Mu’cemu’l-Kebîr. thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kâhire: Mektebetü İbn-i Teymiyye, 2. Basım, 1994.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed b. Ali el-. Esbâbu Nüzûli’l-Kur’ân. thk. İsâm b. Abdu’l-Muhsin el-Humeydân. Dammâm: Dârü’l-İslâh, 2. Basım, 1992.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Ensârî el-Hazrecî. Fetḥu’r-Raḥmân bi-Keşfi mâ Yeltebisü fi’l-Ḳurʾân. 1 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1983.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Ensârî el-Hazrecî. Ğâyetu’l-Vusûl fî Şerhi Lübbi’l-Usûl. 1 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Arabiyye el-Kubrâ, ts.
• Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Ali b. Fâris. el-Â’lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.