Ortak Yazarlı Tefsir Yazımı

Yıl 2025, Sayı: 21, 1 - 28, 29.12.2025

Hikmet Koçyiğit

Öz

İmî faaliyetlerin en önemli semeresi olan kitaplar, türlerine göre farklılık arz eder. Bu türlerden birisi de ortak yazarlı kitaplardır. Ortak yazarlı kitaplar en az iki kişinin kaleme aldığı eserlerdir. Yazar sayısının artması bunu heyet olarak adlandıracağımız bir konuma getirir. İslam aleminde yazılan eserlerin tamamına yakını tek müellifli eserler olup özellikle klasik dönemde ortak yazarlı tefsirler nadirdir. Olanlar ise genelde yarım bırakılan bir tefsiri müellifin öğrencilerinin veya başkalarının tamamlaması şeklindedir. Yirminci yüzyılın başlarında bir kısım alimler tefsirin heyet tarafından yazılmasını önermişlerdir. Ancak ortak yazarlı tefsirlerin yazımı ancak 2000’li yıllardan sonra önemli merhale kat etmiştir. Türkiye, Suûdî Arabistan, Ürdün, Libya, Pakistan, İran, Mısır, Endonezya gibi ülkelerde gerek resmî kurumların desteğiyle gerekse şahsî girişimlerle epeyce ortak yazarlı tefsir yazılmıştır. Hatta bugün “ortak yazarlı tefsirler” şeklinde bir tefsir çeşidinden bahsetmek mümkün hale gelmiştir. Ortak yazarlı tefsirlerde hataların asgari düzeyde olması halkın itimadını kazanmaya vesiledir. Ancak bu tür tefsirler yazarların bir araya gelmeleri, ihtilaflı konularda uzlaşabilmeleri ve ortak bir uslubu yakalamaları gibi zorlukları da barındırmaktadır. Bu makalede ağırlıklı olarak tarihsel veri toplama ve kronolojik yöntem kullanılarak ortak yazarlı tefsir yazımının tarihsel seyri, problemleri ve avantajları ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , Kur'an , Tefsir Yazımı , Ortak Yazar , Heyet

Kaynakça

• Abduh, Muhammed-Rızâ, Muhammed Reşîd. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm (Tefsîru’lMenâr). 12 Cilt. Kâhire: Hey’etü’l-Mısrıyye, 1990.
• Abdulhamîd, Muhsin. er-Râzî Müfessiren. Bağdat: Dâru’l-Hürriyye li’t-Tıbâ’a, 1974.
• Akpınar, Ali. “Tefsîrü’l-Celâleyn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/294- 295. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Ateş, Süleyman. İşârî Tefsîr Okulu. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts. Ateş, Süleyman. “Üç Müfessir Bir Tefsir”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (1970), 85-104.
• Aydar, Hidayet. “Türklerde Kur’an Çalışmaları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1999), 159-235.
• Aydın, Ahmet. “Bâbürlüler Dönemi Bir Fetva Klasiği: el-Fetâva’l-Hindiyye”. Bilimname 52/2 (2024), 225-272.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi Tabakâtü’l-müfessirîn. 2 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973.
• Birışık, Abdülhamit. Hind Altkıtası Düşünce ve Tefsir Ekolleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Baskı., 2012.
• Boşnak, Nagihan Ayşe. “Nâsır Mekârim Şîrâzî ve el-Emsel Tefsiri”. Hikem: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2/2 (2024), 1-32.
• Buğra, Fethuddin. “Hayat Rehberi Kur’an” Adlı Konulu Tefsirin Tefsir Usulü Bakımından İncelenmesi. İstanbul: Sabahattin Zaim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, 2024.
• Bulut, Mehmet. “İlk Cumhuriyet Meclisinde Dini Yayıncılık Hakkında Tarihi Bir Karar”. Diyanet Üç Aylık İlmî Dergi 28/1 (1992), 139-149.
• Cündioğlu, Dücane. “Matbu Türkçe Kur’an Çevirileri ve Kur’an Çevirilerinde Yöntem Sorunu”. 2.Kur’an Sempozyumu Tebliğler-Müzakereler. 157-237. Ankara: Bilgi Vakfı, 1996.
• Çakın, Mehmet Burak. Çağdaş şia müfessirlerinden Âyetullâhi’l-Uzmâ Nâsır Mekârim Şîrâzî’nin Tefsîr-i Nümûne adlı eserinde psikolojik tahliller (Yûsuf sûresi örneği). Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı Tefsir Bilim Dalı, 2016.
• Çalışkan, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Bilay, 3. Baskı., 2020.
• Dâvûdî, Muhammed b. Alî b. Ahmed Şemsüddîn. Tabakâtü’l-müfessirîn. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Diyânet İşleri Reisi Rif’at. “Beyân-ı Hakikat Müslümanlara”. Sebîlürreşâd 24/599 (01 Mayıs 1340), 7-8.
• Elçi, Abdullah. el-Muhtasar fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm Adlı Eserin Tefsir Usûlü Açısından İncelenmesi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı Tefsir Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Elik, Hasan-Coşkun, Muhammed. İndirildiği Dönemin Işığında Kur’an Tefsiri Tevhit Mesajı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. Baskı., 2016.
• Ergin, Osman. Türk Maarif Tarihi. 5 Cilt. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Fâcâlû, Muhammed. el-Hayâtü’l-ilmiyye fî Neysâbûr hılâle’l-fetra: 290-548 (901-1153). Suudi Arabistan: Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, Doktora, 2000.
• Gümüş, Sadrettin. “Cumhuriyet Döneminde (1923-1960 Arası) Meâl Çalışmaları”. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 5 (2015), 285-331.
• Habibov, Aslan. “İmâmiyye Şia’sının Tefsir Tarihi ve Günümüze Ulaşan En Eski Şiî Tefsirler,”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2008), 207-251.
• Hasenî, Abdülhay. Nüzhetü’l-havâtır. 8 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1999.
• Heyet. el-Muhtasar fi tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm. Riyâd: Merkezü’t-Tefsir Li’d-Dirâsât’ilKur’âniyye, 3. Baskı., 1436.
• Heyet. el-Muntahab fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm. Doha: Dâru’s-Sekâfe, 7. Baskı., ts.
• Heyet. et-Tefsiru’l-menhecî. 10 cilt Cilt. Ammân: Dâru’l-Menhel, 1.Baskı., 2006.
• Heyet. et-Tefsîru’l-Müyesser. Medine: Melik Fehd li Tabâ’ati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 4. Baskı., 2016.
• Heyet. Hayat Rehberi Kur’ân Konulu Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Baskı., 2021.
• Heyet. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Heyet. Kur’an-ı Kerim Tefsiri İstişârî Toplantı Notları 11-12 Haziran 1994. Ankara:
• Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1995.
• Heyet. Mevsûʿâtu’t-Tefsîri’l-Meʾsûr. 24 Cilt. Beyrût-Cidde: Dâru İbn Hazm-Merkezu’dDirâsât ve’l-Maʿlûmâti’l-Kurʾâniyye bi-Maʿhedi’l-İmâm eş-Şâtibî, 1. Baskı., 1439/2017.
• Heyet. Tefsîrun Lugaviyyun Mûcez. 4 Cilt. Bingazi: Cem’iyyetü’d-Da’veti’l-İslamiyye elAlemiyye, 1. Baskı., 2001.
• Hindî, Refîk Melîl. “Dirâsetün ʻan Kitâbi’l-Fetâvâ’l-Hindiyye”. Mecelletü’d-Dirâsâti’lİslâmiyye 15/98 (2020), 129-160. Hüseyin Kâzım Kadri Başkanlığında Bir Heyet. Nûrü’l-Beyân Kur’ân-ı Kerîm Tefsîrinin Türkçe Tercemesi. Haz. Ömer Mahir Alper. İstanbul: Vadi Yayınevi, 2019.
• İyâzî, es-Seyyid Muhammed Alî. el-Müfessirûn Hayâtuhum ve Menhecuhum. 2 Cilt. Tahrân: Vizâretu’s-Sekâfeti ve’l-İrşâdi’l-İslâmî Müessesetu’t-Tıbâʿati ve’n-Neşr, 1386.
• Karaalp, Cahit. “Kur’ân-ı Kerim Meâl ve Tefsiri’ Adlı Eserin Tefsirdeki Metoduna Dair Bir İnceleme”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 3/1 (2019), 1-23.
• Kâtib Çelebi, Mustafâ b. Abdillah Hâcı. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Koçyiğit, Hikmet. Müfessirin Nitelikleri Üzerine. İstanbul: Pınar Yayınları, 2015.
• Koçyiğit, Talât - Cerrahoğlu, İsmail. Kur’an-ı Kerim Meâl ve Tefsiri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1984.
• Loh, Jennifer- Smyth, Robyn. “Understanding Students’ Online Learning Experiences in Virtual Teams”. MERLOT Journal of Online Learning and Teaching 6/2 (2010), 335-342.
• Maden, Şükrü. Tefsirde Hâşiye Geleneği ve Hâşiyetü Muhyiddîn Şeyhzâde ‘Alâ Tefsîri’lKâdî El-Beyzâvî Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı Tefsir Bilim Dalı, Doktora Tezi, 2013.
• Meriç, Cemil. Işık Doğudan Gelir. İstanbul: Pınar Yayınları, 1984.
• Milaslı, İsmail Hakkı. Kur’an Tercüme Edilebilir Mi? Ve Yeni Vadide Fatiha Tercüme ve Tefsiri. İstanbul: Hilal Matbaası, 2. Baskı., 1924.
• Milaslı, İsmail Hakkı. “Kur’ân-ı Kerîm Tercüme Olunabilir mi?” Sebîlürreşâd 15/390 (05 Şubat 1919), 447-449.
• Mumcu, Uğur (Yayına Hazırlayan). Kâzım Karabekir Anlatıyor. Ankara: Tekin Yayınevi, 1993.
• Nursî, Bediüzzzaman Said. İşârâtu’l-İ’câz. İstanbul: Envar Neşriyat, 1989.
• Paçacı, Mehmet. Çağdaş dönemde Kur’an’a ve Tefsire ne oldu? İstanbul: Klasik Yayınları, 1. Baskı., 2008.
• Polat, Fethi Ahmet. “Dirayet Ağırlıklı Tefsirler”. Kur’an İlimleri ve Tefsir Tarihi El Kitabı. Ed. Mehmet Akif Koç. Ankara: Grafiker Yayınları, 1. Baskı., 2021.
• Sebbâğ, Muhammed b. Lütfi. Lemahât fî Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrût: el-Mektebetu’l-İslâmî, 3. Baskı., 1990.
• Sebîlürreşâd. “Yeni Tefsîrcilerden Müslümanların Ricâsı”. Sebîlürreşâd 24/602 (1342), 64.
• Sebîlürreşâd. Sebîlürreşâd 21/542-543 (05 Temmuz 1923), 182.
• Şimşek, M. Said. Günümüz Tefsir Problemleri. Konya: Kitap Dünyası Yayınları, 7. Basım, 2004.
• Şîrâzî, Âyetullah eş-Şeyh Nâsır Mekârim. el-Emsel fî tefsîri Kitâbillâhi’l-münzel. 15 Cilt. Beyrût: Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Matbûât, 2013.
• Şirâzî (İlmî Heyetle Birlikte), Nâsır Mekârim. Nefehâtu’l-Kur’ân -Üslûbun Cedîdun fî’ttefsîri’l-mevdûî’ li’l-Kur’âni’l-Kerîm. 10 Cilt. Müessesetu Ebî Sâlih, ts.
• Ustaosmanoğlu, Mahmud. Rûhu’l-Furkân Tefsîri. 19 Cilt. İstanbul: Ahıska Yayınevi, 2022.
• Uysal, Enver. “İhvân-ı Safâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/1-6. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Yeo, M. - Lewis, M.. “Co-authoring in action”. Iranian Journal of Language Teaching Research 7/3 (Ekim 2019), 109-123.
• Yılmaz, Abdülhalim. et-Tefsîru’l-Müyesser Adlı Eserin Tefsir Usûlü Açısından İncelenmesi. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru A’lâm’n-Nübelâ. Thk. Şuayb el-Arnaûd vd. 25 Cilt. Beyrût, Müessesetü’r-Risâle, 1985/1405.
• Zulkarnaini, Zulfikri. Son Devir Müfessirlerinden Endonezyalı Abulmâlik Kerim Emrullah’ın Tefsir Görüşleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Tefsir Bilim Dalı, Doktora Tezi, 2022.