Karahanlılar Devrinde Yetişmiş Orta Asya Fukahası ve Onların İdaredeki Yeri

Yıl 2018, Sayı: 6, 125 - 138, 30.06.2018

Aııtmamat Karıev

Öz

Dünya hukuk sistemlerinin büyük bir
dönüşüm geçirmesinde, İslam Hukukunun payı olduğu bilinmektedir. İslam
Hukukunun da kendi içinden Arap-Fars-Türk şeklinde üç kola ayrıldığı, bunlardan
akıl-nass ilişkisini isabetli değerlendiren Türk ekolünün esas köşe taşını oluşturduğu
ve onu da Orta Asya fıkıh ekolünün şekillendirdiği söylenebilir. Orta Asya
fıkıh ekolü içerisinde de özellikle Karahanlılar dönemi, fıkhın bu bölgede
zirve yaptığı bir dönem olarak kabul edilebilir. Bu makalemizde Karahanlılar
devletinin kısa tarihi, kaynaklarda Karahanlılar devrinde yetişmiş olan
fukahanın isimlerinin tespiti, meşhur fukahadan bazılarının eserleriyle
birlikte kısaca tanıtımı, fukahanın (alimler) idaredeki yeri vb. konuları ele alınacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Karahanlılar, Orta Asya, Fakih, Alim.

Central Asian Fuqakhas Educated in Karakhanids Period and Their Effect in Administration

Öz

 It’s obvious that
the world’s law systems are undergoing a major transformation, of course
Islamic Law is contributed to all these law systems. However, the main cornerstone of the Turkish school,
which is the Islamic Law itself, is mainly divided into three schools of the
Arabian-Persian-Turkish and the well-established relations between reason and nass
are in fact constituting the Central Asian fiqh school. The Central Asian fiqh school, especially Karakhaned
period, was the main process of fiqh to the summit in this region. In this article we will discuss on the short history of
the Karakhaned state, and the identification of the names of the fuqakha who
were raised in the Karakhaned period in the classical sources, the brief conversation
of some of the famous fuqakha, the administrative position of fuqakha in the administrative structure.

Anahtar Kelimeler

Keywords: Karakhanids, Central Asia, Faqih, Alim.

Kaynakça

• Abdurahimova-M. S. İsakova- Z. M. Suleymanova. Davlat Muassasalari Tarixi. Taşkent: Sharq Neşriyat, 2007.
• Acimamatov, Zaylabidin. “Ebu Hanife ve Fergana Vadisindeki Etkisi.” Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2005.
• Anat, Y., A. Almaz. Karahanlılar Tarihi. İstanbul: Oku Yayınları, 2003.
• Aslantürk, Ayşe Hümeyra. “Nesefî, Necmeddin.” DİA. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, 2006.
• el-Bağdadî, İsmail Başa b. Muhammed. Hadiyatü’l-ârifîn Esmaü’l-Müellifin ve Âsârü’l-Musannifîn. İstanbul: Maarif Yayınevi, 1955.
• Bakkal, Ali. İslam Fıkıh Mezhepleri. 2. Baskı. İstanbul: Rağbet, 2012.
• Brockelman, Carl. GAL (Geshichte Der Arabischen Literatur). c. 1. Leiden: 1937.
• Çelebi, Katib, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah, Tsh. M. Şerefettin Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge, Keşfü’z-zünun an esami’l-kütübi ve’l-fünun, TIP 3. bs., Tahran: Mektebetü’l-islâmiyye ve’l-ca’ferî et-Tibrîzî, 1967.
• Ekinci, E. B. Osmanlı Hukuku. 1. Baskı. İstanbul: Arı Sanat Yayınevi, 2008. Genç, Reşat. “Каrahanidder doorundagı medreseler.” Kırgız-Türk “Manas” Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (2009).
• Genç, Reşat. Karahanlı Devlet Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2002.
• Hacip, Yusuf Has. Kutadgu Bilig. 3. Baskı. Çev; Reşit Rahmeti Arat. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1985.
• Hunkan,Ö. S. Türk Hakanlığı (Karahanlılar). 2. Baskı. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2007.
• İbn Kutluboğa, Kasım b. Abdillah es-Sûdûnî. Tâcü’t-terâcim fi tabakâti’l-hanefiyye. Bagdad: Matbatü’l-ânî, 1962.
• Kallek, Cengiz. “Hasîrî Mahmud b. Ahmed.” DİA, c. 16, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, 1997. Karaman, Hayrettin. İslam Hukuk Tarihi. İstanbul: İz, 2012.
• Kaşgarî, Mahmut. Divanü lugati’t-Türk. Almatı: Hant, 1997.
• Kavakçı, Yusuf Ziya. XI. ve XII. asırlarda Karahanlılar devrinde Mavara' al-Nahr İslam Hukukçuları. Ankara: Sevinç Matbaası, 1976. Kehhale, Ömer Rıza. Mu’cemü’l-müellifîn teracimü musennifi’l-kütübi’l-arabiyyati, Beyrut: Maktabatü’l-müsennâ ve dârü ihyâü’t-türâsi’l-arabî, 1957.
• Kuraşi, Ebû Muhammed Muhyiddin Abdülkadir b. Muhammed. el-Cevâhirü'l-mudıyye fî tabakati'l-Hanefiyye. Haydarabad: b.y., 1332. Kushenova, G. “Ögedey Kaan Devrinde Türkistan’da Teşkilat Yapısı.” Bilig, 38 (Yaz 2006).
• el-Leknevî, el-Hindî Muhammed Abdülhay b. Muhammed. el-Fevâidü’l-behiyye fi terâcimi’l-hanefiyye. Kahire: b.y., 1324.
• Makhasheva, Zhanat. “Karahanlılar Devri İslam Hukukçusu Burhanuddin el-Merginani ve el-Hidaye İsimli Eserinin Değerlendirilmesi.” Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2000.
• Obidov, D. S. “Pravjsudie v srednjvekovom Mavarannahre: Teoriya i praktika hanafitskogo vnedrevniya.” Vestnik Tadjikskogo Gosudarstvennogo Universiteta Prava, Biznesa i Politiki. 61/ 5, 2014.
• Özaydın, Abdülkerim, Necmettin Hacı Eminoğlu, Ara Altun. “Karahanlılar.” DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001. Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Özel, Ahmet. “Kâdıhân.” DİA, c. 24, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Özel, Ahmet. “Kerderî Şemsüleimme.” DİA, c. 25, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, 2002.
• Özel, Ahmet. “Sadrüşşehid.” DİA, c. 35, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, 2018.
• Soucek, Svat. A History of Inner Asia. Cambridge: Cambridge University Press: 2000.
• Şeşen, Ramazan. “Buhara.” DİA, c. 6, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, 1992.
• Taşköprülü (Taşkörîzâde), Ahmed b. Mustafa. Tabakâtü’l-fukahâ. Musul: b.y., 1961.
• Usmonov, K., M. Sodikov, C. Burhanova. Uzbekiston Tarihi. Taşkent: Uzbekiston Respublikasi Oliy va Urta Mahsus Talim Vazirliği, 2005. Usta, Aydın. “Sâmânîler.,” DİA. c. 36, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, 2009.
• Üzüm, İlyas. “Saffar Ebu İshak.” DİA, c. 35, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, 2008.
• Yükneki, Edip Ahmed. Atabatü’l-hakâik, çev; Reşit Rahmeti Arat. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1951.
• Zerka, Mustafa Ahmed. el-Medhalü’l-fikhiyü’l-âm. Dimeşk: Darü’l-Kalam, 2006.
• Zeydan, Abdülkerim. el-Medhal li-dirâseti’ş-şerî’ati’l-islâmiyye. Bağdad: b.y., 1389/1969.
• Zirikli, Hayrüddin. el-A’lam: Kamusu’t-teracimi’l-eşhari’r-ricali ve’n-nisai mine’l-arabi ve’l-musta’ribîn ve’l-musteşrikîn. Kahire: b.y., 1954-1959. Zuhayli, Vehbi. el-Veciz fi usûli’l-fikh. Beyrut: Daru’l-Fikir, 1990.