Mef’ûlü Maah ve Kur’an-ı Kerim’deki Anlam Analizi

Yıl 2019, Sayı: 8, 137 - 160, 30.06.2019

Ramazan Meşe

Öz

Arap
dili cümle yapısında mukayyed kapsamında değerlendirilen mefûlü maah, atıf
yapılması lafzen ve manen doğru olmayan, (مع) manasında, maiyyet vâvından sonra gelen
mansûb, müfred ve fazlalık (فَضْلَة) isimdir. Bir kelimenin mefûlü maah olması için
amilinden sonra gelmesi,
öncesinde bir cümle olması, öncesindeki vâv (و) harfinin (مع) manasında olması ve mefûlü maahın cümleye
eklenen fazlalık (فَضْلَة) bir isim olması gerekir. Vâvdan sonra
gelen mahallen ya da lafzen mansûb bir kelimenin maʻtûf olma ihtimali de
vardır. Bu durumda söz konusu kelimenin manevî ve sinâî yapısına göre mefûlü
maah mı yoksa maʻtûf mu olduğu belirlenir.

Mefûlü
maah üslubu Kur’ân-ı Kerim’de kullanılmıştır. Nahivciler mefûlü maahın
Kur’ân’da kesin olarak gelmediğini, mefûlü maah olarak tespit edilen mansûb
kelimelerin başka şeylere de muhtemel olduğunu ifade etmişlerdir. Bir ayette
vâvdan sonraki mansûb kelimenin mefûlü maah olarak değerlendirilmesi durumunda,
buradaki vâv, kelimeye birliktelik/beraberlik anlamı katar ve ayete buna
göre meal verilir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Nahiv, Mefûlü maah, Kur’ân-ı Kerim, Atıf, Vâv

Kaynakça

• Abbâs Hasan. en-Nahvu’l-vâfî. Kahire: Dâru’l-Maʿârif, 1974.
• Abdülkâhir el-Cürcânî, Ebû Bekr b. Abdurrahman b. Muhammed. el-Cümel. Thk. Alî Haydar. Dımeşk: Mektebetü Mecmau Lüğati’l-Arabiyye. 1982.
• el-Ahfeş el-Evsat, Ebü'l-Hasen Saîd b. Mes‘ade el-Mücâşiî el-Belhî. Meâni’l-Kur’ân. Thk. Hedâ Mahmûd Karâa. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1990.
• Ahmed el-Hâşimî. Cevâhiru’l-belâga. Thk. Yusûf es-Sümeylî, Beyrut: Mektebetü’l-ʻAsriyye, ts.
• Akdağ, Hasan. Arap Dilinde Edatlar. Konya: Tekin Kitabevi, 1981.
• Akdemir, Salih. Son Çağrı Kur’an. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Altuntaş, Halil - Şahin, Muzaffer. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Ateş, Süleyman. Kur'an Kerim'in Yüce Meali. İstanbul: Yeni Ufuklar Nesriyat, ts.
• el-Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Thk. Muhammed Abdurrahman el-Marʻaşlî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1997.
• Çantay, Hasan Basri, Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm. İstanbul: Dergah Ofset, 2011.
• ed-Deʻâs, Ahmed Ubeyd - Hümeydân, Ahmed Muhammed – el-Kasım, İsmâil Muhammed. İʻrâbu’l-Kur’âni’l-Kerîm. Dımeşk: Dâru’l-Münîr ve Dâru’l-Fârâbî, 2004.
• Dervîş, Muhyiddîn b. Ahmed Mustafâ. İʻrâbu’l-Kur’ân ve beyânuhu. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1994.
• ed-Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe. Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân. İbrâhîm Şemsuddîn. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-İlmiyye, ts.
• Durmuş, İsmail. “Vâv”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 574-575. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf. İrtisâfü’d-darab min lisâni’l-ʻArab. Thk. Recep Osman Muhammed, Kahire: Mektebetü’l-Hânicî, 1998.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf. et-Teyzîl ve’t-tekmîl fî şerhi kitâbi’l-teshîl. Thk. Hasan Hindâvî. Riyâd: Dâru Kunûzi İşbîliye, 2009.
• Ebü’l-Berekât el-Enbârî, Abdurrahman b. Muhammed Kemâlüddîn. el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf beyne’n-nahviyyîn. Nşr. Mektebetü’l-ʻAsriyye. b.y.: Mektebetü’l-ʻAsriyye, 2003.
• el-Ezherî, Hâlid b. ʿAbdullah. Şerhu’t-tasrîh ‘ala’t-tavdîh. Thk. Muhammed Bâsıl ʿUyûnu’s-Suûd. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-İlmiyye, 2000.
• el-Ferâhîdî, Ebû Abdurrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. el-Cümel fi’n-nahv. Thk. Fahruddîn Kabâve. b.y.: Müessesetü’l- Risâle, 1995.
• el-Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Meâni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yûsuf en- Necâtî-M. Ali en-Neccâr – Abdulfettâh İsmâil eş-Şelebî. Mısır: Dâru’l-Mısrıyye, ts.
• el-Ğalayînî, Mustafa b. Muhammed Selîm. Câmiu’d-durûsi’l-ʿArabiyye. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1993.
• el-Harrât, Ebû Hilâl Ahmed b. Muhammed. el-Müctebâ min müşkili iʻrâbi’l-Kurân. Medine: Mecmau Melik Fehd, 2005.
• el-Hemedânî, el-Münteceb. el-Ferîd fî iʻrâbi’l-Kur’âni’l-mecîd. Thk. Muhammed Nizâmeddîn el-Fetîh. Medine: Dâru’z-Zaman li’n-Neşri ve’t-Tevzîʻ, 2006.
• Hudayr, Muhammed Ahmed. Kadâyâ’l-mefʿûl bihi ‘inde’n-nuḥati’l-‘Arab. Mısır: Mektebetü’l-Encelü’l-Mısrıyye, 2003.
• İbn Akîl, Ebû Muhammed Bahâüddîn Abdullah b. Abdirrahmân b. Abdillâh el-Hemedânî. el-Musâʻid ʻalâ teshîli’l-fevâid. Thk. Muhammed Kâmil Berekât. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1980.
• İbn Hişâm el-Ensârî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn. Muğni’l-lebîb. Thk. Mazin el-Mübârek ve Muhammed Alî Hamdullah. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1985.
• İbn Hişâm el-Ensârî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn. Şerhu katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1963.
• İbn Hişâm el-Ensârî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn. Şerhu şüzürü’l-zeheb fî maʻrifeti kelâmi’l-ʻArab. Thk. Abdülganî ed-Dakr. Suriye: Şirketü’l-Müttahide li’t-Tevzîʻ, ts.
• İbn Mâlik, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdullah et-Tâî el-Endelüsî el-Ceyyânî. Şerhu’l-kâfiyetü’ş-şâfiye. Thk. Abdülmün’im Ahmed Herîdî. Mekke: Merkezü Bahsi’l-İlmî ve İhyâu’t-Türâsi’l-İslâmî, 1982.
• İbn Yaʻîş, Ebü’l-Bekâ Muvaffakuddîn Alî b. Muhammed el-Esedî el-Halebî. Şerhu’l-mufassal li’z-Zemahşerî. Thk. Emîl Bedî’ Yaʿkûb. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-ʻİlmiyye, 2001.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Bedîʻ fî ilmi’l-Arabiyye. Thk. Fethî Ahmed Aliyüddîn. Mekke: Camiʻtü Ümmü’l-Kurâ, 1999.
• İbnü’l-Habbâz, Ahmed b. Hüseyn. Tevcihu’l-lümaʻ. Thk. Fâyiz Zekî Muhammed Diyâb. Mısır: Dâru’s-Selâm, 2007.
• İbnü’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. es-Serʻî Sehl. el-Usûl fi’n-nahv. Thk. ʿAbdu’l-Huseyn Fetlî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• Kaçar, Halil İbrahim. “Arapça’da Meânî (Semantik) Açısından Atıf Bağlama Edatları”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2012): 163-191.
• Karaman, Hayreddin – Çağrıcı, Mustafa – Dönmezi İbrahim Kâfi – Gümüş, Sadrettin. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• el-Lubedî, Muḥammed Samîr Necîb. Muʿcemü Mustalahâtı’n-Nahviyye ve’s-Sarfiyye. Beyrut: Dâru’l-Furkân, 1985.
• el-Mâlikî, Ebû Muhammed Bedruddîn b. Alî. el-Cenâ’d-dânî fî hurûfi’l-meʻânî. Thk. Fahruddîn Kabâve ve Muhammed Nedîm Fâdıl. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-İlmiyye, 1992.
• Mekkî, Ebû Muhammed b. Ebî Tâlib Hammûs b. Muhammed el-Kaysî. Müşkilü iʻrâbi’l-Kur’ân. Thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• el-Merâğî, Ahmed b. Mustafa. Tefsîrü’l-merâğî. Mısır: Mektebetü ve Matbaʻatü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdıhı, 1946.
• el-Mısrî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî. İʻrâbü’l-Kur’ân. Thk. Abdülmüʻim Halîl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-İlmiyye, 2000.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîrü Mukâtil b. Süleyman. Thk. Abdullah Mahmûd Şahâte. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 2002.
• el-Mücâşiî, Ebü’l-Hasen Alî b. Faddâl el-Kayrevânî. en-Nüket fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Thk. Abdullah Abdulkâdir et-Tavîl. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-İlmiyye, 2007.
• en-Neccâr, Muhammed Abdulazîz. Diyâu’s-sâlik ilâ evdahi’l-mesâlik. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• en-Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî el-Mısrî. İʻrâbu’l-Kur’ân. Thk. Abdülmünʻim Halîl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-İlmiyye, 2000.
• en-Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medâriku’t-tenzîl ve hakâikü’t-te’vîl. Thk. Muhyiddîn el-Bedîvî. Beyrût: Dâru’l-Kalem, 1998.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an-ı Kerim Meali Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Sâfî, Mahmûd b. Abdirrahîm. el-Cedvel fî iʻrâbi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Müessesetü’l-İmân, 1997.
• es-Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî, Tefsîrü’l-Kurân, Thk. Yâsir b. İbrâhîm ve Ganîm b. Abbâs b. Ganîm. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Sevinç, R. Resul. Arapça’da Cümle Yapısı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
• Sibeveyhi, Ebû Bişr ʻAmr b. Osman b. Kanber. el-Kitâb. Thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetu'l-Hânicî, 1988.
• es-Sîrâfî, Ebû Saîd el-Hasan b. Abdillah b. Merzübân. Şerhu Kitâbı Sibeveyhi. Thk. Ahmed Hasan el-Medhelî ve Alî Seyyid Alî. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-İlmiyye, 2008.
• es-Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Hemʻu’l-hevâmiʻ fî şerhi cemʻi’l-cevâmiʻ. Thk. Abdülhamîd el-Hindâvî. Mısır: Mektebetü’l-Tevfîkiyye, ts.
• es-Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ʻulûmi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Mısır: Hey’etü’l-Mısrıyyeti’l-Âmme, 1974.
• Şener, Abdulkadir – Sofuoğlu, M. Cemal – Yıldırım, Mustafa. Yüce Kur’an ve Açıklamalı-Yorumlu Meâli. İzmir: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2016.
• et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiu’l-beyân ʽan te’vîli âyi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Talû, Mehmet, Sarf ve Nahiv İlmi. İstanbul: Tereke Yayınları, 2012.
• ʻUdeyme, Muhammed Abdülhâlık. Dirâsâtün li uslûbi’l-Kur’âni’l-Kerim. Thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• el-Ukberî, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddîn Abdullah b. el-Hüseyn. el-Lübâb fî ʻileli’l-binâ’i ve’l-iʻrâb. Thk. Abdullah Nebhân. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1995.
• el-Ukberî, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddîn Abdullah b. el-Hüseyn. et-Tebyîn an mezâhibi’n-nahviyyîne’l-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. Thk. Abdurrahman el-Useymîn. Beyrut: Dâru’l-Ğarbî’l-İslâmî, 1986.
• el-Ukberî, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddîn Abdullah b. el-Hüseyn. et-Tibyân fi iʻrâbil’l-Kur’ân. Thk. Alî Muhammed el-Becâvî. b.y.: Îsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şirkâhu, ts.
• el-Vâhidî, Ebü’l-Hasan b. Ahmed b. Muhammed b. Alî en-Nîsâbûrî. Esbâbu nüzûli’l-Kur’ân. Thk. İsâm b. Abdulmuhsin el-Hümeydân. Demmâm, Dâru’l-İslâh, 1992.
• ez-Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Meʿâni’l-Kurʾân ve iʿrâbüh. Thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrut: Alemü’l-Kutüb, 1988.
• ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’l-tenzîl. Nşr. Dâru’l-Kutübi’l-Arabî. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-Arabî, 1987.
• ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Mufassal fî sınʻati’l-iʻrâb. Thk. Alî Bû Mulhim. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1993.
• ez-Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdullah. el-Burhân fî ʻulûmi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1957.