Abdülaziz Buhârî ve Keşfü’l-esrâr Adlı Eserindeki Yöntemi

Yıl 2019, Sayı: 9, 141 - 154, 31.12.2019

Şükrü Ayran

Öz

Fıkıh literatürünü tanımak, tek başına fıkıh yapmak için yeterli
bir çaba değildir. Fıkıh literatürünü tanımaktan daha önemli olan, fıkıh
yapmayı (fıkıh etmeyi) öğrenmektir. Fakat fıkhın aklî bir çaba olması, fıkhı
yapan kişilerin ve bu kişileri çevreleyen kültürün mekan ve zaman bağlamında tanınmasını
bir zorunluluk haline getirmektedir. Fıkhı üreten aklı ve bu aklın mensup
olduğu kültürü bilmenin yoluysa, fıkha dair literatürün yeterince tanınmasından
geçmektedir. O halde fıkıh birikimini anlamanın en iyi yollarından biri, tarih
boyunca fıkıh üreten insanların yaptıkları işe bakmaktır. Fıkıh listeratürüne böyle
bir perspektiften bakıldığında her dönemde fakihler, var olan fıkıh birikimini
çözümleme ve günün ihtiyaçlarını karşılayabilecek yeterlilikte bir fıkıh kurma
rolünü üstlenmişlerdir. Kurucu rolü sayesinde fakih, zaman ve mekan şartlarına
uygun somut fıkıh üretebilmektedir. Mensup olunan fıkıh birikiminin temel esasları
ve benimsenen disiplinin yardımıyla meydana getirilen güncelleme içerikli bu üretim,
müçtehitlerin eliyle de olsa, fıkhın hayatını sürdürebilme yetisidir. Fıkhın
sürdürülebilirlik yetisi sayesinde her fakih, kendisine kadar gelen birikimi
kritik ederek fıkhı yeniden inşa etmekte ve bu yeni inşayı önce kendine
ardından yaşadığı toplumun kabulüne sunmaktadır. Her dönemde fakihlerin eliyle
güncelliği test edilen ve gerekli güncellemeleri yapılan fıkıh birikimi, fakihin
şahsındaki ve toplumdaki zihni birlik, bütünlük, düzen ve uyumu yansıtmaktadır.
Bu yönüyle fıkıh literatürü, kendini ifade edebilme imkanı bulduğu İslam kültür
ve medeniyetinin değişen ve değişmeyeniyle algı dünyasını yansıtan aynanın odak
noktası ve dönemi bağlamında bu algı dünyasının akl-ı selimidir.

Fıkıh literatürünü tanımaya yönelik Hanefi fıkıh usulünü temsil
eden en önemli eserlerden birisi, Abdülaziz Buhârî’nin (ö. 730/1330) Keşfü’l-Esrâr
adlı Pezdevî (ö. 482/1089) Usûl’üne dair şerhidir. Bu çalışmamızda,
Abdülaziz Buhârî’nin hayatı, ilmi kişiliği ve eserlerinin yanında onun Keşfü’l-Esrâr
adlı eserindeki yöntemi üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Pezdevî, Buhârî, Yöntem, Keşfü’l-Esrâr

Kaynakça

• Ayran, Şükrü. “Abdülaziz el-Buhârî’nin Keşfü’l-Esrâr an Usûli Fahrilislâm el-Pezdevî Adlı Eserindeki Usulü.” Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.Bâbertî, Ekmülüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed. el-‘İnâye, thk. Abdurrazzâk Gâlib el-Mehdî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003._____. et-Takrîr li Usûli Faharilislâm el-Bezdevî, thk. Abdüsselâm Subhî Hâmid, Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2005.Bedir, Muteza, Fıkıh, Mezhep ve Sünnet (Hanefi Fıkıh Teorisinde Peygamber’in Otoritesi), İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.______. “Nesefî, Ebu’l-Berekât.”, DİA, XXXII, İstanbul: 567-568. TDV Yayınları, 2006._____. Buhara Hukuku Okulu Vakıf Hukuku Bağlamında X-XIII. Yüzyıl Orta Asya Hanefî Hukuku Üzerine Bir İnceleme. İstanbu: İSAM Yayınları, 2014.Bedir, Mürteza., Koca, Ferhat., “Ebu’l-Usr.”, DİA, XXXIV, İstanbul: 264-266. TDV Yayınları, 2007.Baltacı, Cahit. “Mektep: Osmanlılarda Mektep.” DİA, XXIX, 6-7. Ankara: TDV Yayınları, 2004Brôkelmân, Kârl. Târîhu’l-Edebi’l-Arabî, çev. Mahmûd Fehmi Hicâzî ve Diğerleri, Mısır: Münazzametü’l-Arabiyye li’t-Terbiyeti ve’s-Sekâfeti ve’l-Ulûm, 1994.Buhârî, Alâuddîn Abdülaziz Ahmed. Keşfü’l-Esrâr an Usûli Fahrilislam el-Pezdevî, thk. Muhammed Mu’tasımbillâh el-Bağdâdî, Beyrut: Daru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1994.________. Kitabü’t-Tahkîk Şerhu’l-Husâmî el-Ma’rûf Ğâyetü’t-Tahkîk, Karaçi: Matbaatü Nevelkişver,1876.Duralı, Teoman. Sorun Nedir?, İstanbul: Dergah Yayınları, 2019.Ebu’l-Berekât en-Nesefî. Menâru’l-Envâr, çev. Soner Duman, Osman Güman ve Süleyman Kaya, İstanbul: Beka Yayıncılık, 2016.Hamidullah, Muhammed. “Usülal - Fıqh'ın Tarihi.” çev. Fuat Sezgin. İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, II/1(1956-57): 1-18.Polat, Selahattin. “Kelâbâzî, Mahmud b. Ebû Bekir.”, DİA, İstanbul: 191-192. TDV Yayınları 2002.Kayapınar, Hüseyin. “Kıvâmüddîn Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Hucendî el-Kâkî., DİA, XXIV, İstanbul: 216. TDV Yayınları 2001.Leknevî, Muhammed Abdü’l-Hay. el-Fevâidü’l-Behiyye fî Terâcimi’l-Hanefiyye, Beyrut: Dâru’l-Erkam,1998. Seher Muhammed Fehmî Kurdiyye. “Menhecü’l-İmâmi’n-Nesefî fi’l-Kırâa ve Eserühâ fî Tefsîrihî.”, Yüksek Lisans Tezi, Gazze İslam Üniversitesi Yüksek Öğretim Dekanlığı, 2001. ¬¬¬Şükrü Ayran, "Abdülazîz Buhârî’nin “Keşfü’l-Esrâr” Adlı Eserinde Ebû Hanîfe Tasavvuru," Devirleri Aydınlatan Meş’ale: İmâm-ı A’zam Uluslararası Sempozyum Tebliğler Kitabı içinde. Bu bildiri Eskişehir’de 28-30 Nisan 2015 tarihleri arasında Devirleri Aydınlatan Meş’ale: İmâm-ı A’zam Uluslararası Sempozyumu’nda sunulmuştur. Eskişehir: 2015.İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdulvâhid b. Abdülhamîd b. Mesud es-Sivâsî. Şerhu Fethi’l-Kadîr, thk. Abdurrazzâk Gâlib el-Mehdî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed Muhammed el-Akrî el-Hanbelî ed-Dımeşkî. Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri Men Zeheb, Beyrut: Dâru İbni’l-Kesîr, Beyrut, 1986.İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ. el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut: Mektebetü’l-Me’ârif, 1988.Sığnâkî, Husâmuddîn Huseyn b. Ali b. Haccâc b. Ali. Kitâbu’l-Vâfî fî Ûsûli’l-Fıkh, Suud: Ümmül Kura Üniversitesi Yayınları, 1997.________. el-Kâfî Şerhu’l-Bezdevî, thk. Fahruddîn Seyyid Muhammed Kâni, Riyad, Mektebetü’r-Rüşd, 2001.Şeşen, Ramazan “Buhara.”, DİA, VI, İstanbul: 363-367. TDV Yayınları, 1992.Taşköprüzâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’l-Ulûm fî Mevzû’ati’l-Ulûm, Beyrut: Dâru’l-Kütibi’l-İlmiyye, ty.Ovacı, Vahap. “İslam Hukuk Metodolojisinde Aklın Teşrii Rolü. (Usûl-ü Pezdevî ve el-Mustasfâ Örneğinde Hüsün-Kubuh).” Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.Özaydın, Abdülkerim “Aynicâlût.”, DİA, IV, İstanbul: 275-276. TDV Yayınları, 1991. Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri. Ankara: Diyanet Yayınları, ty._______. “Kerderî, Şemsüleimme.”, DİA, XXV, İstanbul: 276-277. TDV Yayınları 2002.Uzunpostalcı, Mustafa. “Ahsikesi.”, DİA, II, İstanbul: 181. TDV Yayınları 1989.Yaran, Rahmi. “Siğnâkî.”, DİA, XVII, İstanbul: 164-166. TDV Yayınları 2009.Yavuz, Yusuf Şevkî. “Cedel.”, DİA, VII, İstanbul: 2087-210. TDV Yayınevi1993.Yiğit, İsmail. “Kutuzi.”, DİA, XXVI, İstanbul: 500-501. TDV Yayınevi 2002.Zehebî, Ebu Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-İber fî Haberi Men Ğaber, Beyrut: Dâru’l-Kütibi’l-İlmiyye, 1985.