Osmanlı Döneminde XVI. ve XVII. Yüzyılda Kurulan Dârulhadislerin Müfredatı ve İlmî Seviyeleri Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2019, Sayı: 9, 13 - 49, 31.12.2019

İbrahim Kutluay

Öz

Osmanlı dönemi medreselerini ve bilhassa
dârulhadisleri tarih, kültür ve sanat tarihi açısından ele alan çalışmalar
mevcutsa da sırf hadis ilmi açısından değerlendiren nitelikli ve kapsamlı
çalışmalar pek azdır. Dolayısıyla Osmanlı medreselerindeki hadis öğretimi,
müfredatı ve ilmî seviyeleri hakkındaki bilgilerimiz oldukça sınırlıdır. Bu
çalışmanın konusu, kuruluş amaçlarını merkeze alarak XVI. ve XVII. yüzyılda
açılan dârulhadislerin müfredatlarını, hadis öğretimini, konumlarını ve ilmî seviyelerini
değerlendirmektir. Çalışmamızın amacı, konumuzun sınırları çerçevesinde,
dârulhadis kurma geleneğinin arka planını tetkik etmek, Kadızâdeliler Hareketi
gibi, kriz dönemlerinde Sünnet’e başvurulması ile dârulhadislerin ilişkisini
sorgulamak, son tahlilde Osmanlı’dan bize devredilen kültür mirasımıza farklı
bir açıdan dikkat çekmektir.

Anahtar Kelimeler

Dârulhadis, Hadis, Müfredat, Medrese

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa. Târîh-i Cevdet. Dersaâdet: Matbaa-i Osmaniye, 1309.Ahmed Çelebi. İslâm’da Eğitim Öğretim Tarihi. trc. Ali Yardım. İstanbul 1983.Akgündüz, Hasan. Klasik Dönem Osmanlı Medrese Sistemi, Amaç, Yapı, İşleyiş. İstanbul: Ulusal Yayınları, 1997.Atay, Hüseyin. “Fatih Süleymâniye Medreseleri Ders Programları ve İcâzetnâmeler”, Vakıflar Dergisi, 13, (1981): 171-236.Baltacı, Cahit. İslam Medeniyeti Tarihi. İstanbul: İFAV, 2005. Baltacı, Cahit. XV ve XVI. Asırlar Osmanlı Medreseleri. İstanbul: İrfan Matbaası, 1976.Bilge, Mustafa. İlk Osmanlı Medreseleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1984.Bozkurt, Nebi. “Dârulhadis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, VIII, 527- 529.Çiftçi, Mehdin. Süleymâniye Dârulhadisi. İstanbul: Kitabevi, 2013.Çavuşoğlu, Semiramis. “Kadızâdeliler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, XXIV, 100-102.Çavuşoğlu, Semiramis. The Qadizade Movement, An Attempt of Şeriat-Minded Reform in the Ottoman Empire. Doktora Tezi, Princton University, 1990.Erdem, Elif. “Anadolu’daki Dârulhadislerin Mahiyeti”, Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dârü’l-Hadisler Sempozyumu, Samsun 2011, 179-196.Furat, Ayşe Z., Fatih ve Süleymâniye Medreselerinde Verilen Din Eğitimi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004.Gül, Ahmet. Osmanlı Medreselerinde Eğitim Öğretim ve Bunlar Arasında Dârulhadislerin Yeri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.Gündoğdu, Cengiz. “XVII. Osmanlısında Siyasi Otoritesinin Ulemâ - Sûfî Yaklaşımına Dair Bir Örnek: IV. Murad- Kadızâde-Sivâsî.” Dinî Araştırmalar. 5 (Eylül-Aralık 1999): 203-223.Hess, Andrew C. “The Ottoman Conquest of Egypt (1517) and the Beginning of the Sixteenth Century World War.” Middle East Studies, 4 (1973): 55-76.Hızlı, Mefail, “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (2008): 25-46.İbn Attâr, Ebü’l-Hasen Ali b. İbrahim b. Dâvûd. el-İʽtikadü’l-hâlis mine’ş-lekki ve’l-intikâd, thk. Sad b. Hilâl. Katar: Vizâretül-evkâf ve şuûni’l-islâmiyye, 1432/2011. İspirli, Mehmet. “Sahn-ı Thaman”, Encylopedia of Islam EI. Leiden: E.J. Brill, 1980, VIII: 842-843.İnalcık, Halil. “Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire: 1600-1700.” Studies in Ottoman Socia land Economic History, London: Variorum Reprints, 1985.Karacabey, Salih. “XV ve XVI. Asır Osmanlı Medreselerinde Hadis Öğretimi.” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 4 (1992): 227-235.Karacabey, Salih. “Hadis Öğretiminde Medrese ve Dârü’l-hadislerin Yeri.” Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dârü’l-Hadisler Sempozyumu, Samsun 2011, 217-243.Karadaş, Cağfer, “Sivâsîler-Kadızâdeliler Olayı İnanç Boyutu”, İlim ve Kültür Tarihinde Sivâsîler Ulusal Sempozyumu Tebliğleri, Sivas 2010, 107-124.Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Mizânü’l-hak fi ihtiyâri’l-ahak, Hazırlayan, Orhan Şaik Gökyay. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1972. Kazıcı, Ziya. Anahatları İle İslâm Eğitim Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1995.Kutluay, İbrahim. “Dâvûd-i Karsî’nin Şerhu Usûli’l-hadîs li’l-Birgivî Adlı Eserinin Kaynakları, Metodu ve Sünnetle İlgili Görüşleri.”, Dâvûd-i Karsî Sempozyumu, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Aralık 2015.Makdisî, G. The Rise of Colleges, Edinburgh 1981.Makdisî, G. “Madrasa”, Encylopedia of Islam EI². Leiden: E. J. Brill (1980): V, 1126. Memiş, İbrahim, “Anadolu Hadis Geleneğinde Edirne Dârü’l-hadis’inin Yeri”, Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dârü’l-Hadisler Sempozyumu, Samsun 2011, s. 119-134.Muallim Cevdet. Mektep ve Medrese, Hazırlayan Erdoğan Eruz. İstanbul: Çınar Yayınları, 1978. Ory, S. “Dar al Hadith.”, Encylopedia of Islam EI² ( Ing.). Suppl., Leiden: E. J. Brill, (1980): 195 -197.Öztürk, Necati. Islamic Orthodoxy Among the Ottomans in the Seventeenth Century with Special Reference to the Qadi-Zade Movement. Doktora Tezi, Edinburgh University, 1981. Sezgin, Fuat. “Dar al-Hadith.”, Encylopedia of Islam EI², Leiden: E. J. Brill (1980): II, 125. Şanal, Mustafa. “Osmanlı Devleti’nde Medreselerde Ders Programları, Öğretim Metodu, Ölçme ve Değerlendirme, Öğretimde İhtisaslaşma Bakımından Genel Bir Bakış.” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. İstanbul’un Fethi 550. Yıldönümü (2003), I,14.Taşkın, Ünal. “Klasik Dönem Osmanlı Eğitim Kurumları.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, vol. 1/3 (2008): 353-354.Taşköprülüzade, İsâmüddin Ebü'l-Hayr Ahmed Efendi. Hadâiku'ş-Şekâik (Şekaik-ı Nuʽmaniye Tercümesi). çev. Mecdi Mehmed Edirneli (Darü't-Tıbaati'l-Amire, y.y.), 1269.Terzioğlu, Derin. “Sunna - Minded Sufi Preachers in Service of the Ottoman State: The Nasīhatnāme of Hasan addressed To Murad IV.” Archivum Ottomanicum. edit. György Hazai. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag (2010): 241-263.Unan, Fahri, “Sahn-ı semân”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008, XXXV, 533.Unat, F. Reşit. Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1964.Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1973.Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Çandarlı Vezir Ailesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1974.Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1965.Yakupoğlu, Kenan. Osmanlı Medrese Sistemi ve Felsefesi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997.Yardım, Ali. “Osmanlı Devrinde Dârü’l-hadisler.” Osmanlı. edit. Güler Eren. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.Yardım, Ali. “Dârulhadis.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları (1993): VIII, 527- 529.Yıldırım, Selahattin. Osmanlı İlim Geleneğinde Edirne Dârulhadisi. İstanbul: Dârulhadis, 2001.Yılmaz, Yasin. Kanuni Vakfiyesi Süleymaniye Külliyesi. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2008. Yücel, Ekrem. “Dârü’l-hadislerin Müfredatı ve Eğitimi.” Anadolu’da Hadis Geleneği ve Dârü’l-Hadisler Sempozyumu (Samsun 2011): 173-293.Zengin, Salih Zeki. “Osmanlı Medreselerinde Gerileme Sebep ve Sonuçları Üzerine bir Değerlendirme.” Vakıflar Dergisi. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1997.
• Ahmed Çelebi. İslâm’da Eğitim Öğretim Tarihi. trc. Ali Yardım. İstanbul 1983.
• Atay, Hüseyin. “Fatih Süleymâniye Medreseleri Ders Programları ve İcâzetnâmeler”, Vakıflar Dergisi, 13, (1981): 171-236. B
• Akgündüz, Hasan. Klasik Dönem Osmanlı Medrese Sistemi, Amaç, Yapı, İşleyiş. İstanbul: Ulusal Yayınları, 1997.