تاريخ مقاصد الشريعة الإسلامية

Yıl 2020, Sayı: 11, 173 - 225, 31.12.2020

Ayman Haroush

Öz

تاريخ مقاصد الشريعة الإسلامية

Öz

Özet
Bilim dallarının tarihinin incelenmesi, farklı bilim dallarının oluşum, gelişim ve diğer bilim dalları içindeki konumunun belirlenmesi açısından önemlidir. Bu sayede araştırmacılar farklı bilim dallarının tarihi sürecini kavrar ve bize ulaşana kadar yapılan çabaları özetleme imkanı bulur.
İşte biz de bu araştırmada, İslam hukukunun amaçlarıyla ilgilenen Makasidu’ş-Şeria dalının tarihçesini altı başlık ve bir sonuç altında açıklamaya çalışacağız.
Birinci başlık altında, Makasidu’ş-Şeria kavramının lügat ve ıstılah açısından tarifini yaparak amaç, bu amaçların türleri ve önemi hakkında bilgi verdik. İkinci başlıkta, bu branşın oluşum aşamaları çerçevesinde bilgi vererek Kur'an ve Sünnet ile Sahabe ve Tabiun neslinin yaşadığı dönemlerde bizlere ulaşan metinlerden hareketle Makasidu’ş-Şeria konusunu inceledik. Bu çerçevede Kur’an, sünnet ve sahabe ile tabiun dönemindeki ilk dönem örnekleri değerlendirmeye gayret gösterdik. Üçüncü başlıkta Makasidu’ş-Şeria adı altında İslam Şeriatinin hukuki hükümlerinin amaç ve maksatlarının ortaya çıktığı ve farklılaşmaya başladığı ikinci dönemi ele aldık. Bu dönemde konuyla ilgili yazılan kitaplar çerçevesinde Hakim Tirmizȋ ve el-Kaffâl el-Kebȋr gibi fıkıh ve hadis alimlerinin konuya katkılarını tesbit etmeye çalıştım. Dördüncü başlıkta Makasıd ilminin üçüncü aşaması olarak bu alanın terimlerinin, ana konularının ve tartışma konularının ortaya çıktığı gelişim döneminin karakteristik özelliklerini ele aldım. Bu dönem de el-Cuwayni, el-Gazali ve el-İzz b. Abdi’s-Selam'ın katkıları sayesinde gelişmiştir. Beşinci başlıkta, istikrar döneminden bahsettim. Bu dönemde Makasıd konusunda müstakil kitaplar yazıldı. Böylece Makasıd konusu Fıkıh Usulü ilminin kapsamından çıkarak daha ileri düzeyde tekamül edip kendine özgü insicamına ulaştı. Bu dönem de Şatıbȋ’nin katkılarıyla gerçekleşti. Altıncı başlık altında ise aşırıya kaçma ve kapsamından taşma (gülüv ve taşma) döneminden bahsettim. Bu da bazı araştırmacıların maruz kaldıkları ve kendisi sebebiyle aşırıya kaçıp maksatları çığırından çıkardıkları, bu vesileyle Makasidu’ş-Şeria ilminin sahih çerçevesinin dışına çıkarak yozlaştığı dönemdir. Bu durum hem eski dönemde, hem de çağımızda söz konusudur. Sonuç kısmında ise en önemli neticeler ve bu konudaki önerilerimizi sunduk.
Belki de bu araştırmamızda ulaşabildiğimiz yenilik, Makasidu’ş-Şeria dalının tarihçesi ne hasredilmiş ilk çalışma olması, bunları aşamalara ve aşamalara ayırmış olması ve kitaplarındaki amaçların tarihi hakkında konuşan ilk dönem alimlerin konuyla ilgili çabalarından yararlanılmış olmasıdır. Bu araştırmamızın, Makasidu’ş-Şeria ilminin tarihsel aşamaları ile ilgili ileride yapılacak ayrıntılı, kapsamlı ve özenle hazırlanmış daha büyük ve uzun çalışmalara örnek teşkil etmesini umarız. Çalışmamızın bahsettiğimiz bilim dalında yapılacak diğer çalışmalara bir başlangıç olmasını ve bu konuyla ilgilenen araştırmacılara fayda sağlamasını Yüce Allah’tan niyaz ederim

Anahtar Kelimeler

makasıd, şerıa, tarıh

Kaynakça

• - ابن حجر العسقلاني - الدرر الكامنة في أعيان المئة الثامنة– مجلة دائرة المعارف العثمانية- الهند – ط2 1392ه - ابن خلكان – وفيات الأعيان وأنباء أبناء الزمان – دار صادر – بيروت – تحقيق: إحسان عباس